Ιερές Μονές της Κρήτης.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Άγιος Αντώνιος Ευνούχος
Ο μικρός μονόχωρος ναός του Αγίου Αντωνίου του Ευνούχου είναι κρυμμένος σε μια κατάφυτη τοποθεσία στον Άγιο Θωμά, δίπλα στο Κτήμα Στρατάκη. Ο ναός, χρονολογείται στην Ενετοκρατία και δε φέρει τοιχογραφικό διάκοσμο.

Λειτούργησε ως μετόχι της μονής Βροντησίου (υπάρχουν ίχνη κελιών) και είχε αποσπάσει ειδική άδεια λειτουργίας από τους Οθωμανούς. Στη μονή για κάποια περίοδο λειτούργησε Ορφανοτροφείο Θηλέων και στην αυλή υπάρχουν ακόμη λαξευτοί τάφοι, στους οποίους εντοπίστηκαν οστά παιδιών.

Ο ναός εορτάζει στις 17 Ιανουαρίου ενώ τα τελευταία έτη συνηθίζεται να λειτουργείται και το Πάσχα (το Μεγάλο Σάββατο)

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Παναγία Φρασκιών
Εδώ θα δείτε τα ερείπια από το Μοναστήρι της Παναγίας της Φρασκιάς (Faschea) που αποτυπώνεται σε όλους σχεδόν τους χάρτες της Βενετοκρατίας, ένα από τα σημαντικότερα της Ενετικής Κρήτης. Η μονή που αναφέρεται από τον Buontelmonti το 1415, ιδρύθηκε στο τέλος του 12ου αιώνα στο σημείο που οι Ενετοί χρησιμοποιούσαν ως φυσικό λιμάνι στον όρμο των Φρασκιών.

Σήμερα μόνο ένα εικονοστάσι θυμίζει ότι σε αυτό το σημείο υπήρχε κάποτε μια μονή, χωρίς κανένας να φαντάζεται πόσο σπουδαία ήταν. Ο ναός ήταν μονόχωρος και καμαροσκεπής (Ελ. Πλατάκης) κτισμένος κυρίως από φυλλίτη (το πέτρωμα της περιοχής). Δυτικά της εκκλησίας υπάρχουν ίχνη μεγάλης θολωτής δεξαμενής και τμήμα κτιστής κατασκευής (πιθανώς κρήνης), ενώ σίγουρα υπάρχουν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα θαμμένα στο χώμα.

Δεν είναι γνωστό αν το μοναστήρι καταστράφηκε από πειρατικές επιδρομές ή κατά την πολιορκία του Χάνδακα. Εφτά χρόνια πάντως μετά την άλωση του Χάνδακα, το 1676, ο Guilletierre αναφέρει ερείπια «ωραίου μοναστηριού και λιμανιού» με πηγή νερού στο δυτικό άκρο του πεδινού τμήματος.

Στην Εκκλησία κάθε χρόνο τελείται ιερή δοξολογία και καταφθάνουν στην παραλία καραβάκια με κατοίκους από το χωριό Ρογδιά.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Μονή Αγίου Σάββα, Ελληνοπεράματα
Ο βυζαντινος ναός του Αγίου Σάββα βρίσκεται σε μια υποβαθμισμένη τοποθεσία του Ηρακλείου, δίπλα στις βιομηχανίες των τσιμέντων και των καυσίμων των Ελληνοπεραμάτων.
Ο ναός κτίστηκε τον 10ο αιώνα από τον Νικηφόρο Φωκά και γύρω από το ναό μοναστήρι που γνώρισε μεγάλη δόξα. Η παράδοση διασώζει ότι έφτασε να έχει 300 μοναχούς οι οποίοι σφαγιάσθηκαν από τους Άραβες σε μια επιδρομή τους στο νησί και η μονή εγκαταλείφθηκε. Οι μοναχοί του Αγίου Σάββα που γλίτωσαν τη φρικτή σφαγή πιθανώς αποσύρθηκαν σε πιο προστατευμένη περιοχή και ίδρυσαν την σημερινή μονή των Σαββατιανών.Ο ναός ήταν κατεστραμμένος ως το 2002, όταν αναστηλώθηκε από την οικογένεια Κεφαλογιάννη. Μέσα στο εσωτερικό του χιλιόχρονου ναού σήμερα υπάρχει μια ασπρόμαυρη φωτογραφία που δείχνει σε τι κατάσταση ήταν ο ναός πριν την αναστήλωσή του και φαίνεται καθαρά ότι ήταν για χρόνια χωρίς οροφή εκτεθειμένος στις καιρικές συνθήκες και στη φθορά του χρόνου. Αυτός ήταν και ο λόγος που οι αρχικές τοιχογραφίες που κοσμούσαν το ναό έχουν καταστραφεί σχεδόν ολοκληρωτικά και σώζονται μονάχα ελάχιστα δείγματα.
Το πετρόκτιστο εκκλησάκι έτυχε υποδειγματικής αναστύλωσης και αποτελεί σήμερα στολίδι για την ευρύτερη περιοχή. Στον περίβολο του φυτεύτηκαν πεύκα και τοποθετήθηκε μια καλόγουστη ξύλινη σκεπή. Ο ναός του Αγίου Σάββα στα Ελληνοπεράματα γιορτάζει στις 5 Δεκεμβρίου.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Άγιος Γεώργιος, Χυμευτού
Ο Άγιος Γεώργιος Χυμευτού είναι κτισμένος σε μια ειδυλλιακή, καταπράσινη ρεματιά με πλατάνια τοποθεσία που περιβάλλεται από ψηλούς λόφους. Υπάρχει πηγή με δροσερό νερό που δροσίζει τους επισκέπτες του χώρου. Η ονομασία της τοποθεσίας προέρχεται από την λατινική λέξη Χουμέκτους που σημαίνει τόπος δροσερός, βρεγμένος, ή από τη λέξη Χούμους ή χυμός.
Στην τοποθεσία αυτή ήταν κτισμένη η μονή του Τιμίου Σταυρού που υπήρξε μετόχι της Μονής Καβαλλαράς στις Κορφές.
Ανατολικά υπάρχουν σημάδια παλαιότερου ιερού ναού και σε απόσταση εκατόν πενήντα μέτρων από τον σημερινό ναό υπάρχει σκαλιστό κελί σε βράχο.
Η παλιά εκκλησία όπως φαίνεται από κάποια σημάδια ήταν χτισμένη σύρριζα στον βράχο ακριβώς κάτω από το δρόμο. Υπήρχε μάλιστα ένα παλαιό εικόνισμα για δεκαετίες ολόκληρες το οποίο κλάπηκε πρόσφατα.
Ο ναός είναι διμάρτυρος και γιορτάζει του Αγίου Γεωργίου και του Τιμίου Σταυρού.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Μονή Παναγίας Καβαλλαράς
Η μονή Παναγίας Κεράς Καβαλλαρέας ή Καβαλλαράς λειτούργησε ως μετόχι της Μονής Διονυσίου του Άθω τον 15ο αιώνα και ήταν αφιερωμένη στην Παναγία. Ο ναός του ερειπωμένου μοναστηριού διατηρείται σε καλή κατάσταση, αλλά έχει υποστεί αλλοιώσεις. Η τοποθεσία επιβλέπει όλες τις πεδινές εκτάσεις του Μαλεβιζίου και του Ηρακλείου.

Η μονή καταστράφηκε πιθανώς κατά τη διάρκεια του Κρητικού Πολέμου (πόλεμος των Τούρκων εναντίον των Ενετών για να κατακτήσουν την Κρήτη πριν το 1669), χωρίς όμως να αποκλείεται να λειτουργούσε κι ως το 1821. Κατά τη Γερμανική κατοχή εδώ συγκεντρώνονταν οι αντάρτες του Καπετάν Αντωνίου Γρηγοράκη ή Σατανά από τον Κρουσώνα.

Στο εσωτερικό του αναστηλωμένου ναού σώζονται σπαράγματα τοιχογραφιών του 17ου αιώνα που αποδίδονται στο ζωγράφο Μερκούριο. Η προσωνυμία Καβαλλαρέα συνδέεται μάλλον με τον κτήτορα της (το 1581 υπήρχε μοναχός με το όνομα Καβαλλάρος). Κατά μια δεύτερη εκδοχή το όνομα (δηλαδή Παναγία που καβαλάει) συνδέεται με την εορτή της συνάξεως της Θεοτόκου και την απεικόνιση της Φυγής στην Αίγυπτο όπου η Παναγία καθισμένη σε γαϊδούρι κρατάει το Χριστό και συνοδεύεται από τον Ιωσήφ. Πράγματι, η μονή πανηγυρίζει την επομένη των Χριστουγέννων (εορτή της Συνάξεως) αλλά λόγω των κακών καιρικών συνθηκών του χειμώνα η μονή εορτάζει και της Ζωοδόχου Πηγής (Παρασκευή μετά το Πάσχα).

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Μονή Χρυσοπηγής, Πυργού
Η μονή Χρυσοπηγής είναι κτισμένη σε μια κατάφυτη ρεματιά με πλατάνια κοντά στην Πυργού αλλά σήμερα δε λειτουργεί. Το όνομα της το οφείλει στην πηγή που βρίσκεται στον προαύλιο χώρο της μονής. Δίπλα στην εκκλησία υπάρχουν τα υπολείμματα πατητηριού σταφυλιών και ελαιοτριβείου.

Η μονή φαίνεται ότι ήταν ανεξάρτητη κατά την Ενετοκρατία, αλλά μετά την επανάσταση του 1821 έγινε μετόχι της μονής Αγίου Γεωργίου Γοργολαΐνη. Η αρχαιότερη αναφορά στη μονή είναι του 1577.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Μονή Αγίου Αντωνίου, Πετάλι
Το ερειπωμένο σήμερα μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου στο Πετάλι αποτελούσε ένα από τα ωραιότερα θρησκευτικά μνημεία που καρτερικά περιμένει την αναστήλωσή του. Στο χώρο διακρίνουμε τον κατεστραμμένο δίκλιτο ναό που ήταν αφιερωμένος στην Παναγία και στον Άγιο Αντώνιο. Ο βόρειος τοίχος που στέκει ακόμη ανήκει στο κλίτος του Αγίου Αντωνίου.

Ο βόρειος τοίχος που στέκει ακόμη ανήκει στο κλίτος του Αγίου Αντωνίου. Ο τοίχος φέρει μοναδικά παράθυρα με γοτθικά και ανατολίτικα χαρακτηριστικά. Παραδίπλα σώζεται η κρήνη της μονής, που έφερνε το νερό της διπλανής πηγής.

Πιστεύεται ότι κτίστηκε περίπου το 1636. Κατά άλλες εκδοχές, το κλίτος της Παναγίας κτίστηκε τον 13ο αιώνα και του Αγίου Αντωνίου τον 15ο αιώνα. Η μονή ήταν μετόχι του Αγίου Γεωργίου του Γοργολαΐνη και πιθανώς καταστράφηκε από σεισμό του 1856. Το όνομα του λέγεται ότι το παίρνει από το θόρυβο που έκαναν οι μοναχές από τις πεταλιές του αργαλειού, όταν ύφαιναν.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Μονή Ιερουσαλήμ
Η ενετική Μονή Παναγίας Ιερουσαλήμ βρίσκεται στο Λουτράκι Μαλεβιζίου αλλά σήμερα δε λειτουργεί.
1671: Η μονή αναφέρεται σε έγγραφο με ηγούμενο τον Ιωάσαφ.
1689: Πληρεξούσιος της μονής είναι ο Μητροπολίτης Αθανάσιος.
1745: Οι Τουρκικές αρχές δίνουν άδεια επισκευής του ετοιμόρροπου ναού.
1781: Ο μοναχός Αθανάσιος καταλαμβάνει την μονή Ιερουσαλήμ και τη μονή Παναγίας Ελεούσας. Μετά από αντίδραση του ίδιου του Πατριάρχη, καθαιρείται.
Το μοναστήρι υπήρξε κέντρο επαναστατικής δράσης και καταφύγιο μερικών από τους γνωστότερους οπλαρχηγούς της Κρήτης.
Επανάσταση 1821: Η μονή καταστρέφεται και ερημώνει. Ηγούμενος της μονής ως το 1855 είναι ο Βικέντιος Καλησπεράκης.
16 Ιουλίου 1867: Οι επαναστάτες με αρχηγούς τους Ηρακλή Κοκκινίδη, Βλαχάκη και τους ΠαλιοελλαδίτεςΜήτσα και Γάκη συνέρχονται στο μοναστήρι της Ιερουσαλήμ.
Σεπτέμβριος 1867: Ο Καπετάν Κόρακας συγκαλεί σύναξη των αρχηγών στο μοναστήρι.
1867: Οι Τούρκοι καταστρέφουν ολοκληρωτικά το μοναστήρι και πυρπολούν την περιουσία του.
1869: Το μοναστήρι βρίσκεται σε δραματική οικονομική κατάσταση.
1870: Ξεκινάει η ανοικοδόμηση του ερειπωμένου πλέον ναού. Υποστηρικτής της προσπάθειας ήταν η Χατζή Μαρία Μηλιαροπούλα
1900: Η μονή κρίνεται διαλυτέα από την Κρητική Πολιτεία.
1910: Ο Ιερόθεως Ιδομενέως ορίζεται ηγούμενος και ξεκινάει την ανασυγκρότηση της μονής.
1918: Η μονή έχει 8 μοναχούς αλλά σύντομα θα ξεκινήσει ξανά η παρακμή της.
1925: Μελετείται η κατασκευή σανατορίου 100 κλινών και προσωπικού 40 ατόμων.
1935: Η μονή κρίνεται ξανά διαλυτέα και ερημώνει..
1940: Η κατασκευή του σανατορίου διακόπτεται λόγω του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Το σανατόριο δε θα λειτουργήσει ποτέ.
Σήμερα σώζεται ο ναός της, τμήματα κελιών αλλά και το σανατόριο που κτίστηκε πριν τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά δε λειτούργησε ποτέ και σήμερα έχει μετατραπεί σε ένα απέραντο στάβλο.

Το μοναστήρι λέγεται ότι πήρε το όνομα του από έναν μοναχό από την Ιερουσαλήμ ή ότι ήταν μετόχι του Παναγίου Τάφου. Τίποτα από αυτά δεν έχει επιβεβαιωθεί. Ήταν οχυρωμένο, αλλά οι συνεχείς καταστροφές αλλοίωσαν εντελώς την αρχική του μορφή. Το καθολικό είναι δίκλιτος ναός, αρχικά ήταν μικρός μονόχωρος

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Μονή Φιλάγρη στο Λουσούδι
Η ερειπωμένη Μονή των Τριών Ιεραρχών βρίσκεται σε μια από τις πιο αφιλόξενες περιοχές της Κρήτης, στην περιοχή Λουσούδι στα άγρια Αστερούσια Όρη. Ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα κοντά στην κορυφή Κόφινας σε υψόμετρο 880μ, και θεωρείται από τον αρχαιολόγο Αθανάσιο Παλιούρα ως το «πρώτο» Ελληνικό Πανεπιστήμιο.

Ιδρυτής της μονής ήταν ο μοναχός Ιωσήφ Φιλάγρης, ένας από τους σημαντικότερους μελετητές του Αριστοτέλη, συνεχίζοντας παράλληλα τη μακραίωνη παράδοση των Αστερουσίων στον ασκητισμό.

Οι ανασκαφές στο χώρο έχουν φέρει στο φως τα κελιά των μοναχών, την κουζίνα, την τράπεζα, αποθήκες και το αρχονταρίκι. Όμως το σημαντικότερο ήταν το Scriptorium, δηλαδή το εργαστήριο όπου ο Φιλάγρης και οι μαθητές του αντέγραφαν χειρόγραφα, κώδικες και περγαμηνές από θρησκευτικά κείμενα και αρχαίους συγγραφείς, κυρίως του Αριστοτέλη. Τα χειρόγραφα του Φιλάγρη διασώζονται σήμερα σε βιβλιοθήκες του Λονδίνου, της Βιέννης, των Παρισίων, του Βουκουρεστίου, του Αγίου Όρους, κ.α.

Η Εκκλησία την περίοδο αυτή είχε εξαπολύσει διωγμό εναντίον του Αριστοτέλη, ενώ οι Ενετοί είχαν απαγορεύσει τη διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας. Ωστόσο, η επιλογή αυτού του απομονωμένου μέρος για την ίδρυση της μονής, βοήθησε τον Φιλάγρη στο σπουδαίο έργο του. Αφενός συνεισέφερε στη διάσωση μέρους του έργου του Αριστοτέλη «διά χειρός Ἰωσήφ Φιλάγρη, μοναχοῦ τοῦ Κρητός καί τῶν αὐτοῦ φοιτητῶν ἐν τῇ μονῇ τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, κάτωθι Κωφηνίου Ὄρους εἰς θέσιν Λουσούδι», αλλά και στη διδασκαλία της Ελληνικής Φιλολογίας, Μαθηματικών και της Ιατρικής.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Παναγία Κερά Ελεούσα Κιθαρίδας
Ο άκρως εντυπωσιακός ναός του Αγίου Φανουρίου στην Κιθαρίδα που χρησιμοποιείται σήμερα ως κοιμητηριακός υπήρξε το καθολικό της ανδρικής μονής της Παναγίας της Ελεούσας. Η μονή ήταν μετόχι της Μονής Αγίας Ειρήνης.

Ο ναός αποτελείται από τρία κλίτη αφιερωμένα στον Άγιο Χαράλαμπο, στην Κοίμηση της Θεοτόκου και στον Άγιο Φανούριο, και νάρθηκα τοποθετημένο μπροστά από το ιερό. Πάνω σε κάθε κλίτος υπάρχει ένας τρούλος. Το γεγονός ότι υπάρχει τρούλος πάνω στο ιερό είναι πολύ σπάνιο.Το εξωτερικό της εκκλησίας είναι διακοσμημένο με κυκλικά σχήματα με ιδιαίτερες ζωγραφιές, κυρίως πουλιών.

Η μονή πιστεύεται ότι λειτουργούσε από τον 11ο αιώνα. Από αναφορές είναι γνωστό ότι το 1175 η μονή ξανακτίστηκε στη θέση κατεστραμμένων κτιρίων. Ο νάρθηκας προστέθηκε την περίοδο της Ενετοκρατίας. 1745: Οι Τούρκοι δίνουν την άδεια για την αναστήλωση του ερειπωμένου καθολικού
Το 1822 οι μοναχοί σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους, η μονή λεηλατήθηκε και κάηκε η πλούσια βιβλιοθήκη της.1825: Γίνεται προσπάθεια ανασυγκρότησης της μονής.
1841-1866: Λειτουργεί αλληλοδιδακτικό σχολείο στο χώρο της μονής.
1842: Η μονή έχει ερημωθεί. Η Επανάσταση 1866: Οι Τούρκοι καταστρέφουν το μοναστήρι και το σχολείο. Το 1894 γίνονται προσπάθειες ανασυγκρότησης δεν αποδίδουν και η μονή είναι έρημη.