Ορθοδοξία

ΛΟΓΟΣ Θ': ΠΕΡΙ ΤΑΞΕΩΣ ΤΗΣ ΜΟΝΑΧΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ
ΣΥΝΤΟΜΙΑΣ ΤΕ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΑΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΤΕ ΚΑΙ ΠΟΙΩ ΤΡΟΠΩ ΤΙΚΤΟΝΤΑΙ ΑΙ ΑΡΕΤΑΙ ΕΞ ΑΛΛΗΛΩΝ

Εκ της εργασίας της βιαίας τίκτεται η θέρμη η άμετρος, η πυρπολουμένη εν τη καρδία εκ θερμών ενθυμήσεων, των καινώς επιπολευουσών τη διανοία. Αύτη δε η εργασία και η φυλακή λεπτύνουσι τον νουν εν τη θέρμη αυτών και παρέχουσιν αύτω όρασιν, και αύτη η όρασις τίκτει τους θερμούς λογισμούς, ους προείπον, εν τω βάθει της οράσεως της ψυχής, ήτις καλείται θεωρία. Αύτη δε η θεωρία τίκτει την θέρμην και εκ της θέρμης ταύτης, της εκ της χάριτος της θεωρίας επιγινομένης, γεννάται η επιρροή των δακρύων.
Εξ αρχής μεν μικρόν κέρδος, τουτέστιν εν μια ημέρα πολλάκις επέρχεται τω ανθρώπω δάκρυα και αύθις ελλείπει, και εκ τούτου άρχεται το άπαυστον δάκρυον και εκ των απαύστων δακρύων δέχεται η ψυχή την ειρήνην των λογισμών, εκ δε της ειρήνης των λογισμών υψούται εις την καθαρότητα του νου, δια δε της του νου καθαρότητας έρχεται ο άνθρωπος εις το βλέπειν τα μυστήρια του Θεού. Διότι η καθαρότης εν τη από των πολέμων ειρήνη κεκρυμμένη εστί. Μετά δε ταύτα φθάνει ο νους ιδείν αποκαλύψεις και σημεία, ως είδεν Ιεζεκιήλ ο προφήτης, άπερ εικονίζει τάς τρεις τάξεις, δι' ας προσεγγίζει τω Θεώ η ψυχή. Τούτων απάντων αρχή η προς Θεόν αγαθή πρόθεσις και τα είδη των έργων της ησυχίας, τα αμετάτρεπτα, άπερ τίκτεται εκ της πολλής εκκοπής και του μακρυσμού των βιωτικών. Ου τοσούτον δε αναγκαίον εστί τα είδη τούτων των έργων καθ' έκαστον ειπείν, διότι τοις πάσιν εισίν εγνωσμένα. Όμως, επειδή αζήμιος πέφυκεν η τούτων έκθεσις τοις εντυγχάνουσιν, επικερδής δε μάλλον, ως έγωγε φημί, ουκ οκνητέον εκθέσθαι ταύτα.
Άτινά εισίν η πείνα, η ανάγνωσις, η ολόνυκτος και νήφουσα αγρυπνία, κατά την εκάστου δύναμιν, και το πλήθος των μετανοιών, όπερ ποιείν χρειώδες εν τε ταίς ώραις της ημέρας και εν νυκτί πολλάκις. Έστω δε το ελάχιστον τριάκοντα ποιήσαι μετανοίας εφάπαξ και μετέπειτα προσκυνήσαι τον τίμιον σταυρόν και αναχωρήσαι. Είσι δε τίνες, οίτινες προστιθέασι τω μετρώ τούτω κατά την εαυτών δύναμιν. Άλλοι εν μια ευχή ποιούσι τρεις ώρας, έχοντες τον νουν νήφοντα και ρίπτοντες εαυτούς χωρίς βίας και μετεωρισμού λογισμών επί πρόσωπον. Και ταύτα τα δύο είδη δηλούσι και εμφαίνουσι του πλούτου το πλήθος της χρηστότητας, ήτοι της χάριτος, ήτις εκάστω των ανθρώπων κατά την οικείαν αξίαν διαιρείται.
Τίς δε ο τρόπος της ετέρας προσευχής και της εν αυτή τε διαμονής της ελευθέρας από της βίας, ου δίκαιον ελογισάμην εμφανίσαι, ουδέ λόγοις γλώττης και χαραγμαίς εκφέρειν αυτής την τάξιν, ίνα μη, ο αναγινώσκων και μηδέν ευρεθείς καταλαβών ων αναγινώσκει, νομίση ανόνητα είναι τα γεγραμμένα, ή, εάν ευρέθη, ειδώς ταύτα, γένηται εξευτελίζων τον μη ειδότα την των πραγμάτων τάξιν. Και εκ τούτου μέν μέμψις, εκ δε του ετέρου γέλως. Και ευρεθήσομαι βάρβαρος εν τοις τοιούτοις πράγμασι, κατά το του Αποστόλου λόγιον, όπερ περί του προφητεύοντος είρηκεν.
Ο ούν επιθυμών μαθείν ταύτα, διοδευέτω εν τη οδώ τη προγεγραμμένη και ακόλουθον ποιείτω την εργασίαν τη διανοία. Και όταν εν τούτοις γένηται εν έργω, αυτός αφ' εαυτού μαθήσεται και ου δεηθήσεται πάντως του διδάξοντος. Καθέζου, γαρ φησίν, εν τω κελλίω σου, και αυτό καθ' αυτό πάντα σε διδάξει.
Τω δε Θεώ ημών είη δόξα εις τους αιώνας. Αμήν.

ΛΟΓΟΣ Ι΄: ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΝ ΤΙΝΙ ΔΙΑΦΥΛΑΤΤΕΤΑΙ ΤΟ ΚΑΛΛΟΣ ΤΗΣ ΜΟΝΑΧΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ
ΚΑΙ ΤΙΣ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΔΟΞΟΛΟΓΙΑΣ
Δει τον μοναχόν είναι εν πασι τοις εαυτού σχήμασι και πράγμασι τύπον ωφελείας τοις ορώσιν αυτόν, όπως εκ των πολλών αρετών αυτού των διαλαμπουσών ως ακτινών, βλέποντες οι της αληθείας εχθροί και μη βουλόμενοι, ομολογήσωσιν, ότι εστί τοις Χριστιανοίς ελπίς σωτηρίας βε¬βαία και αμετάπτωτος, πανταχόθεν τε επιδράμωσι προς αυτόν ως καταφυγών όντα, ώστε υψωθήναι το κέρας της Εκκλησίας κατά των εχθρών αυτής και πολλούς κινηθήναι προς ζήλον της αυτού αρετής και του κόσμου εξελθείν, και γενέσθαι αυτόν αιδέσιμον εν πάσιν εκ του κάλλους της πολιτείας αυτού. Καύχημα γαρ της Χριστού Εκκλησίας η μοναχική πολιτεία.
Δει ούν τον μοναχόν έχειν σχήματα ωραία εκ πάντων των μερών αυτού, ήγουν υπεροψίαν των ορωμένων, ακριβή ακτημοσύνην, καταφρόνησιν τελείαν της σαρκός, νηστείαν υψηλήν, διαμονήν εν τη ησυχία, ευταξίαν των αισθήσεων, οράσεως παραφυλακήν, πάσης έριδος περί πράγματος του αιώνος τούτου εκκοπήν, την εν λόγοις βραχύτητα, την εκ μνησικακίας καθαρότητα, την μετά διακρίσεως απλότητα, ακεραιότητα και αφελότητα καρδίας μετά συνέσεως και εντρεχείας και αγχινοίας.
Τό γινώσκειν, ότι περιττή η παρούσα ζωή και ευπετής, και ότι εγγύς εστίν η ζωή εκείνη η αληθινή και πνευματική. Το μη γινώσκεσθαι υπό των ανθρώπων ή καταγινώσκεσθαι. Το μη δεσμεύειν εαυτόν εν εταιρία και ενώσει τίνος των ανθρώπων. Το έχειν τον τόπον της οικήσεως ήσυχον. Το φεύγειν αεί τους ανθρώπους και αδιαλείπτως εγκαρτερείν ταίς προσευχαίς και ταίς αναγνώσεσι. Το μη αγαπάν την τιμήν, μηδέ χαίρειν ξενίοις. Το μη δευσμεύειν εαυτόν τη ζωή ταύτη. Το υπομένειν γενναίως τους πειρασμούς. Το απαλλαγήναι των κοσμικών εφέσεων και της εξερευνήσεως και μνήμης των πραγμά¬των αυτών. Το διηνεκώς φροντίζειν και μελετάν εις την χωράν την αληθινήν. Το έχειν το πρόσωπον στυγνόν και ερρικνωμένον. Το δακρύειν διηνεκώς νυκτός και ημέρας. Και το πάντων τούτων πλέον, το φυλάσσειν την ιδίαν σωφροσύνην και καθαρεύειν από της γαστριμαργίας και από των μικρών και από των μεγάλων. Αύται γαρ εισίν αι αρεταί του μοναχού, ως συντόμω ειπείν, αι μαρτυρούσαι αυτώ την από του κόσμου παντε¬λή θνήσιν και την προς τον Θεόν εγγύτητα.
Δει ούν ημάς φροντίζειν αυτών εν παντί καιρώ και κτήσασθαι αυτάς. Εάν δε τις είπη, Τις ην η χρεία του κατά μέ¬ρος ορίζειν αυτά και μη καθόλου και εν συντόμω περί αυτών ειπείν, Ερώ, ότι τούτο αναγκαίως γέγονεν, ίνα, όταν ζήτηση εν τι των ειρημένων εν τη ψυχή αυτού ο επιμελούμενος της ζωής αυτού και εύρη ότι ενδεής εστίν ενός τούτων των ωρισμένων, γνώσεται εντεύθεν το ελάττωμα αυτού εν πάση αρετή, και έσται αυτώ αυτή η τάξις εν μέρει υπομνήματος. Όταν δε κτήσηται τα ωρισμένα άπαντα εν εαυτώ, τότε και η γνώσις των λοιπών, ων ουκ εμνήσθην, δοθήσεται αυτώ. Και έσται τοις ανθρώποις τοις αγίοις αίτιος δοξολογίας της εις Θεόν. Καντεύθεν ετοιμάσει τη ψυχή αυτού τόπον ανέσεως προ του εξελθείν αυτόν εκ τούδε του βίου.
Τω δε Θεώ ημών είη δόξα είς τους αιώνας. Αμήν.

ΛΟΓΟΣ ΙΑ': ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΜΗ ΔΕΙΝ ΤΟΝ ΔΟΥΛΟΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΤΟΝ ΠΤΩΧΕΥΣΑΝΤΑ ΑΠΟ ΤΩΝ ΚΟΣΜΙΚΩΝ
ΚΑΙ ΕΞΕΛΗΘΟΤΑ ΕΙΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΙΝ ΑΥΤΟΥ, ΔΙΑ ΤΟ ΜΗ ΕΦΘΑΚΕΝΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΙΝ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ, ΦΟΒΩ ΤΟΥΤΟΥ ΠΑΥΣΑΣΘΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΩΣ ΚΑΙ ΨΥΧΡΑΝΘΗΝΑΙ ΤΗΣ ΘΕΡΜΗΣ ΤΗΣ ΤΙΚΤΟΜΕΝΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥ ΠΟΘΟΥ ΤΩΝ ΘΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΣΕΩΣ ΤΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ ΑΥΤΩΝ. ΔΙ ΩΝ ΤΡΟΠΩΝ ΠΕΦΥΚΕΝ Ο ΝΟΥΣ ΦΥΡΕΣΘΑΙ ΕΝ ΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ

Τρείς εισί τάξεις, εν αις προκύπτει ο άνθρωπος. Η τάξις των αρχαρίων, και η μέση, και η των τελείων. Και ο μεν εν τη πρώτη τάξει ων, ει και το φρόνημα αυτόν είς το αγαθόν ρέπει, αλλ' ούν η κίνησις της διανοίας αυτού εν τοις πάθεσιν εστίν. Η δε δευτέρα, μέση τίς εστίν εμπάθειας και απάθειας. Και οι δεξιοί λογισμοί και οι εξ ευωνύμων εξίσης κι¬νούνται εν αυτώ, και ου παύεται όλως βρύων το φως και το σκότος, ως ήδη είρηται. Εάν δε παύσηται προς ολίγον από της συνεχούς αναγνώσεως των θείων Γραφών και της φαντασίας των θείων νοημάτων, εν οίς φανταζόμενος εξάπτεται εν τοις τρόποις της αληθείας κατά την εαυτού δύναμιν, μετά της παραφυλακής της έξωθεν, εξ ης γίνεται και η ενδοτάτη φυλακή και το έργον το ικανόν, μέλλει ανθέλκεσθαι είς τα πάθη.
Εαν δε θρέψη την φυσικήν αυτού θέρμην εν οίς έφην, και μη εάση την αναζήτησιν και την έρευναν και τον προς αυτά πόθον μακρόθεν, καν ούχ εώρακεν αυτά, άλλ' εκ του νεύματος της αναγνώσεως των θείων Γραφών τρέφων τους λογισμούς αυτού και συνέχων, ίνα μη κλίνωσιν είς τα αριστερά, και μη δέξηται σπόρον τινά διαβολικόν εν σχήματι αληθείας, φύ¬λαξη δε μάλλον την εαυτού ψυχήν μετά πόθου και αιτήσηται τον Θεόν μετά εμπόνου προσευχής και υπομονής, αυτός παρέξει αυτώ την αίτησιν αυτού και ανοίξει αυτώ την θύραν αυτού,και μάλιστα δια την ταπείνωσιν αυτού. Τα γαρ μυστήρια τοις ταπεινόφροσιν αποκαλύπτονται.
Εαν δε αποθάνη επί ταύτη τη ελπίδι, εί και μηδαμού θεάσηται την γήν εκείνην εκ του σύνεγγυς, αλλ' οίμαι, ότι η κληρονομία αυτού μετά των αρχαίων δικαίων έσται, των ελπισάντων φθάσαι την τελειότητα και μη θεασαμένων αυτήν, κατά το αποστολικόν λόγιον, ότι «επ' ελπίδι ειργάσαντο πάσας τάς ημέρας αυτών και εκοιμήθησαν». Αλλά τι είπωμεν, εάν μη φθάση ο άνθρωπος εισελθείν είς την γήν της επαγγελίας, ήτις εστί τύπος της τελειώσεως, τουτέστιν καταλαβείν την αλήθειαν φανερώς, κατά το μέτρον της φυσικής δυνάμεως; Άρα δια τούτο κωλύεται από τούτου και μένει εν τη εσχάτη τάξει, ης πάσα η πρόθεσις επί τα αριστερά κέκλικεν: η και δια το μη καταλαβείν πάσαν την αλήθειαν, άρα εμμένει τη αγενότητι της εσχάτης τάξεως, ήτις ου γινώσκει, ουδέ επιθυμεί τούτων; ή πρέπει αυτόν υψωθήναι προς ταύτην την μέσην οδόν, ην έφην;
Καν γαρ ουκ εθεάσατο αυτήν, ει μη ως δι ' εσόπτρου, άλλα ήλπισε μακρόθεν και δια ταύτης της ελπίδος συνετέθη τοις πατράσιν αυτού. Και εί ουκ ηξιώθη της τελείας χάριτος εν¬ταύθα, άλλα δια το πάντοτε αυτή ομιλείν και όλω τω νώ εν αυτή αναστρέφεσθαι και δια το κείσθαι εν τη επιθυμία αυτής όσον ζη, εδύνατο εκκόψαι τους λογισμούς τους πονηρούς, και ότι εν τη ελπίδι ταύτη η καρδία αυτού πεπληρωμένη εκ του Θεού εξέρχεται εκ του κόσμου τούτου.
Εάν οτιούν έχον ταπείνωσιν ευπρεπές πέφυκεν. Η γαρ αδολεσχία του νοός η ασώματος είς τον πόθον του Θεού, ήτις οδηγείται εκ της κατανοήσεως των θείων Γραφών, περιφράττει την ψυχήν έσωθεν απ' έμπροσθεν των πονηρών λογισμών και τηρεί την διάνοιαν εν τη μνήμη των μελλόντων αγα¬θών, ίνα μη χαυνωθή ο νους εν τη αμελεία, αυτού και σχολάση αντί των κρειττόνων είς την μνήμην των κοσμικών πραγμάτων. Διότι εκ τούτων κατ' όλίων ψυχραίνονται αι θερμότητες των θαυμαστών κινήσεων αυτού, και εμπίπτει είς επιθυμίας ματαίας τε και αλόγους.
Τω δε Θεώ ημών είη δόξα.

ΛΟΓΟΣ ΙΒ': ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΠΩΣ ΟΦΕΙΛΕΙ Ο ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΟΣ ΚΑΘΕΖΕΣΘΑΙ ΕΝ ΤΗ ΗΣΥΧΙΑ
Άκουσον, αγαπητέ, εάν θέλης, ίνα μη γένωνται τα έργα σου μάταια και αι ημέραι σου αργαί και στερούμεναι του κέρδους του ελπιζομένου τοις διακριτικοίς εν τη
ησυχία. Η είσοδος σου εν αυτή εν διακρίσει έστω αλλά μη εξ υποδοχής τινός, ίνα μη γένη ως οι πολλοί, αλλά γενέσθω σκο¬πός τεθειμένος εν τη διανοία σου, ίνα προς αυτόν ευθύνης τα έργα της πολιτείας σου. Και ερώτησον τους επί πλέον γινώσκοντας εκ πείρας και ουχί από γνώσεως μόνον, και μη παύση, έως ων γυμνασθής εν πάσαις ταίς τρίβοις των έργων αυτής. Και πάν βήμα, όπερ τιθής, γίνου εξετάζων, εί εν τη οδώ πορεύη, ή έξωθεν αυτής εξέκλινας, εις μίαν τρίβον έξωθεν αυτής πορευόμενος. Και μη πιστεύσης εκ των έργων μόνων των φα¬νερών ότι τελειούται η ακριβής πολιτεία της ησυχίας.
Εαν επιθυμής ευρείν τι και φθάσαι αυτό εν τη εαυτού πείρα, γενέσθω σοι σημεία και τεκμήρια κρυπτώς εν τη ψυχή σου είς έκαστον βήμα, όπερ τιθής, και εξ αυτών μέλλεις γνώναι την αλήθειαν των Πατέρων ή την πλάνην του εχθρού.
Έστω δε σοι ταύτα τα ολίγα, έως αν σοφισθείης εν τη οδώ σου. Ότε εν τη ησυχία βλέπεις εν τω νοί σου την διάνοιαν σου δυναμένην ελευθερίως ενεργείν εν τοις λογισμοίς τοις δεξιοίς και ουκ έστι βία αύτη εν τη εξουσία αυτής περί τίνος αυτών, γνώθι ότι η ησυχία σου ορθή εστί.
Καϊ πάλιν, όταν λειτουργής, εάν εν τη διαφορά της λειτουργίας σου πόρρω του μετεωρισμού κατά το δυνατόν υπάρχης και εξαίφνης κόπτηται ο στίχος εκ της γλώσσης σου και εκχέη κατά της ψυχής σου τάς πέδας της σιωπής έξωθεν της ελευθερίας αυτής και αύται έξακολουθούσι τη διαμονή, γνώθι, ότι είς τούμπροσθεν έρχη εν τη ησυχία σου και ήρξατο η πραότης διπλασιάζεσθαι εν σοι. Η ησυχία γαρ η απλή μεταξύ της δικαιοσύνης ψεκτή εστίν. Η πολιτεία η απλή ώσπερ μέλος μονογενές κεχωρισμένον εκ της βοηθείας των άλλων ψήφιζεται παρά τοις φιλοσόφοις και διακριτικοίς.
Και εάν πάλιν βλέπης τη ψυχή σου, εν εκάστω λογισμώ κινουμένω εν αυτή και πάση μνήμη και ταίς θεωρίαις ταίς εν τη ησυχία σου, πληρουμένους τους οφθαλμούς σου δα¬κρύων και βρέχοντας κατά των παρειών σου χωρίς βίας, γνώθι, ότι ήρξατο γενέσθαι έμπροσθεν σου άνοιγμα του φρα¬γμού, είς κατάλυμα των εναντίων.
Καϊ εάν ευρίσκης εν εαυτώ κατά καιρόν και καιρόν βαπτιζομένην την διανοιάν σου εντός σου, χωρίς προνοίας της περί αυτήν έξωθεν της τάξεως του έθους και διαμένη τι της ώρας ή όπερ εστί, και μετά ταύτα βλέπης τα μέλη σου ωσανεί εν ασθενεία πολλή και βασιλεύς η ειρήνη επί τους λογισμούς σου και αυτό σοι τούτο διαμένη αεί, γνώθι, ότι ήρξατο η νεφέλη επισκιάσαι επί την σκηνήν σου.
Εαν δε, όταν καιρόν ποίησης εν τη ησυχία, ευρίσκης εις την ψυχήν σον λογισμούς, σχίζοντας και εξουσιάζοντας αυτής, και ως εν βία παραλαμβάνηται εξ αυτών εν πάση ώρα και οδηγήται η διάνοια αυτής εν παντί καιρώ είς άπερ επράχθη υπ' αυτής ή επιθυμή εξετάσαι τα μάταια, γνώθι, ότι ματαίως κοπιάς εν τη ησυχία και εν τω μετεωρισμώ διάγει η ψυχή σου. Και γίνονται αύτη αιτίαι έξωθεν ή από αμελείας της ένδον από των καθηκόντων, μάλλον δε εκ της αγρυπνίας και της αναγνώ¬σεως, καί ευθέως κατάστησον το πράγμα σου.
Εαν δε, όταν εισέλθης εν ταίς ημέραις αυταίς, ούχ ευρίσκης ειρήνην εκ της οχλήσεως των παθών, μη θαυμάσης. Εάν γαρ ο κόλπος του κόσμου, διαδραμουσών εξ αυτού των ακτι¬νών του ηλίου, μετά ώραν μακράν εν θερμότητι διατελή, και η οσμή πάλιν των φαρμάκων και ο καπνός του μύρου, ο εκχεόμενος εν τω αέρι, ώραν μακράν διαμένει προ του διασκεδασθήναι και αφανισθήναι, πόσω μάλλον τα πάθη, τα ως δίκην κυνών ειωθότων εν μακέλλω λείξαι το αίμα, ηνίκα κωλυθείη της ύλης του έθους αυτών, ίστανται προ των θυρών υλακτούντα, έως αν διασκεδασθή η δύναμις της προτέρας αυτών συνηθείας;
Ότε άρξεται η αμέλεια κλοπιμαίω τρόπω εισελθείν εν τη ψυχή σου και είς τα οπίσω στρέφεται εαυτής εν σκοτώσει και επλησίασεν ο οίκος πληρωθήναι σκοτώσεως, ταύτα τα τεκμήρια πλησιάζουσιν αισθάνη εν εαυτώ κρυπτώς, ότι εν τη πίστει σου ασθενείς και εν τοις ορατοίς πλεονεκτείς και η πεποίθησις σου μειούται και εν τω πλησίον σου ζημιούσαι και όλη η ψυχή σου πληρούται μέμψεως εν στόματι και καρδία κατά παντός ανθρώπου και πράγματος και εν οις πράγμασιν απαντάς εν τε λογισμοίς και αισθήσεσι και κατ' αυτού του Υψηλού και πτοή εκ της βλάβης του σώματος, δι' ης η μικροψυχία κατακυριεύσει σου εν πάση ώρα, και κατά καιρόν και καιρόν κινείται η ψυχή σου εν τω φόβω, ως και από της σκιάς σου δειλιάν και κατεπείγεσθαι. Την πίστιν γαρ, ουχί την ως θεμέλιον της ομολογίας των πάντων λέγομεν, αλλά την δύναμιν εκείνην την νοητήν, την εν τω φωτί της διανοίας στηρίζουσαν την καρδίαν και εν τη μαρτυρία της συνειδήσεως κινούσαν εν τη ψυχή πολλήν πεποίθησιν προς τον Θεόν, ίνα μη αύτη φροντίζη εαυτής, αλλ' επί τον Θεόν επιρρίψη την φροντίδα αυτής αμερίμνως εν παντί, εκάλυψας εν τη απιστία.
Όταν δε είς το έμπροσθεν σου έλθης, ταύτα τα φανερά σημεία εν τη ψυχή σου ευρήσεις πλησίον. Εν τη ελπίδι κραταιούσαι εν πάσι και εν τη ευχή πλουτήσεις, και ούχ υστερή ύλη κέρδους ποτέ εν τη διανοία σου, εν οις απαντάς άπασι, και αισθάνη της ασθενείας της ανθρωπινής φύσεως και εξ ενός τούτων εκ της υπερηφανίας φυλάττεσαι, και εν τω μέρει δε τω άλλω τα ελαττώματα καταφρονούντα του πλησίον εν τοις οφθαλμοίς σου. Και γίγνη εν επιθυμία του εξελθείν εκ του σώματος εν τη εφέσει, εν η μέλλομεν έσεσθαι εν τω μέλλοντι. Και πάντα τα συμβαίνοντα ημίν θλιβερά, τα συναντώντα σοι φανερώς και κρυπτώς, ευρίσκεις εν δικαιοσύνη. Τα πάντα εγγύς σου εν πάση ακριβεία, τη απεχούση από της οιήσεως. Και υπέρ πάντων εξομολόγησιν αποδώσεις και ευχαριστίαν. Ταύτα τα σημεία των νηφόντων και παραφυλαττομένων και εν τη ησυχία διαμενόντων και την ακρίβειαν της πολιτείας επιθυμούντων φθάσαι.
Οί χαύνοι δε ου χρήζουσι τούτων των τεκμηρίων των λεπτών των ενέδρων των πτώσεων, δια το απέχειν αυτούς από των κρυπτών αρετών. Ότε μία εκ τούτων παρακύψαι άρξεται εν τη ψυχή σου, νόησον αυτή τη ώρα εν ποίω μέρει ήρξω εκκλίνειν. Ευθύς γαρ γινώσκεις ποίας συνοδίας εστίν. Ό Θεός δώη ημίν γνώσιν αληθή. Αμήν.

ΛΟΓΟΣ ΙΓ' : ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΟΤΙ ΩΦΕΛΙΜΟΣ ΤΟΙΣ ΗΣΥΧΑΣΤΑΙΣ Η ΑΡΓΙΑ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΔΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΖΗΜΙΟΣ Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΕΞΟΔΟΣ
Άνθρωπος πολυμέριμνος, πράος και ησύχιος γενέσθαι ου δύναται. Διότι αι αναγκαίαι αιτίαι των πραγμάτων, εν αις ταλειπωρεί, αναγκάζουσιν αυτόν κινείσθαι εν αυταίς και ασχολείσθαι εις αυτά άκοντα και μη βουλόμενον, και διασκορπίζουσι την γαλήνην αύτου και ησυχίαν. Δει ούν τον μοναχόν κατέναντι του προσώπου τον Θεού στήσαι εαυτόν και αεί προς αυτόν το όμμα αυτού τείναι αμετατρεπτί, ει αληθώς βούλεται φρουρήσαι τον νουν αυτού και τάς μικράς κινήσεις τάς ερπούσας εν αυτώ καθαρίσαι και μεταβαλείν, και μαθείν μετά γαλήνης διαλογισμών διακρίναι τα εισερχόμενα και εξερχόμε¬να αι γαρ πολλοί ασχολίαι των μοναχών τεκμήριον είσι της χαυνότητος αυτών προς ετοιμότητα της γεωργίας των εντολών του Χριστού και εκφαίνουσιν αυτών τα ελαττώματα προς τα θεια.
Χωρίς αμεριμνίας φως εν τη ψυχή σου μη ζήτησης μήτε γαλήνην και ησυχίαν εν τη χαυνότητι των αισθήσεων σου και όπου ασχολίαι πραγμάτων μη πληθύνης τάς ασχολίας σου, και ου μη εύρης ρεμβασμόν εν τω νώ σου ή εν τη ευχή σου. Άνευ γαρ αδιάλειπτου προσευχής προσεγγίσαι τω Θεώ ου δύνασαι. Το δε μετά τον κόπον της προσευχής ετέραν μέριμναν εμποιήσαι τω νω, σκορπισμόν τη διανοία απεργάζεται.
Τά δάκρυα και ο ραπισμός της κεφαλής εν τη προσευχή και το κυλινδείσθαι μετά θερμότητας, εξυπνίζουσι την θέρμην της γλυκύτητος αυτών ένδοθεν της καρδίας, και μετά επαινουμένης εκστάσεως πετάται η καρδία προς τον Θεόν και βοά, «εδίψησεν η ψυχή μου προς σε τον Θεόν, τον ισχυρόν, τον ζώντα. Πότε ήξω και όφθήσομαι τω πρόσωπω σου, Κύριε;». Ο εκ του οίνου τούτου πιών και μετά ταύτα στερηθείς αυτού, αυτός μόνος οίδεν εν ποία ταλαιπωρία κατελείφθη και τι αφηρέθη απ' αυτού χάριν της χαυνότητος αυτού.
Ω τί κακή η θέα και η ομιλία τοις εν ησυχία διάγουσιν! Εν αληθεία, ώ αδελφοί, πλέον των λελυμένων της ησυχίας. Ότι καθάπερ η σφοδρότης του κρυστάλλου εξαίφνης επιπεσούσα τοις ακροδρύοις των φυτών ξηραίνει αυτά και αφανίζει, ούτω και αι συντυχίαι των ανθρώπων, καν μικροί παντελώς ώσι καί, ως το δοκούν, προς το αγαθόν εξενηνεγμέναι, ξηραίνουσι τα άνθη των αρετών τα νεωστι ανθήσαντα εκ της συγκράσεως της ησυχίας και κυκλούντα μετά απλότητος και τρυφερότητος τω φυτώ της ψυχής, τω φυτευθέντι επί τάς διεξόδους των υδάτων της μετανοίας. Και ώσπερ η σφοδρότης της πάχνης, καταλαμβάνουσα τα νεωστί φυόμενα, κατακαίει αυτά, ούτω και η συντυχία των ανθρώπων την ρίζαν του νου, την άρξαμένην χλοηφορείν την των αρετών χλόην. Και ει η ομιλία των κατά τι μεν εγκρατευομένων κατά τι δε ελαττώματα μικρά εχόντων βλάπτειν είωθε την ψυχήν, πόσω μάλλον η λαλιά και η θέα των ιδιωτών και μωρών, ίνα μη ειπώ των κοσμικών. Ώσπερ γαρ ευγενής άνθρωπος και έντιμος, όταν μεθυσθή επιλανθάνεται της ιδίας ευγενείας και ατιμάζεται αυτού η κατάστασις και καταγελάται αυτού το τίμιον εκ των αλλότριων λογισμών, των επεισελθόντων αυτώ εκ της δυνάμεως του οίνου, ούτω και η σωφροσύνη της ψυχής θολούται υπό της θέας και της ομιλίας των ανθρώπων και επιλανθάνεται του τρόπου της παραφυλακής αυτής και απαλείφεται από της διανοίας αυτής ο σκοπός του θελήματος αυτής και εκριζούται απ' αυτής πασά βάσις καταστάσεως επαινουμένης.
Ει ούν η συντυχία και ο πλατυσμός, αι εν τω μετεωρισμώ επισυμβαίνουσαι τω όντι εν ησυχία, ή και η πλησίασις τούτων, ώστε ιδείν ή ακούσαι, επαρκούσι μόνον τούτω, τα εισ¬ερχόμενα δια των πυλών της όψεως και της ακοής τα επεισιόντα προς ψυχρότητα και θόλωσιν της διανοίας από των θείων αύτω εμποιήσαι και εί η μικρά ώρα τοσαύτην ζημίαν δύναται τω εγκρατεί μοναχώ ποιήσαι, τι φήσομεν περί της διη¬νεκούς απαντήσεως και του πολλού εν τούτοις εγχρονισμού; Η γαρ αναθυμίασις, η εκ της γαστρός ανιούσα, τον νουν ουκ εά δέξασθαι την θείαν επίγνωσιν, αλλά σκοτίζει αυτόν, ον τρόπον η εκ της υγρότητος της γης ανιούσα ομίχλη και σκοτούσα τον αέρα.
Και η υπερηφανία δε ου κατανοεί, ότι εν τη σκοτία διαπορεύεται και την έννοιαν της σοφίας ουκ οίδε. Πώς γαρ και γνώναι έχει η εν τω σκοτασμώ αυτής υπάρχουσα; Δια τοι τούτο και τω εσκοτισμένω λογισμώ αυτής επαίρεται υπεράνω πάντων, ούσα ευτελεστέρα και ασθενεστέρα, και τάς οδούς Κυ¬ρίου μη δυναμένη μαθείν. Ο δε Κύριος κρύπτει εξ αυτής το θέ¬λημα αυτού, καθότι εν τη οδώ των ταπεινών ουκ ηβουλήθη πορεύεσθαι.
Τω δε Θεώ ημών είη δόξα είς τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.

ΛΟΓΟΣ ΙΔ': ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΝΑΛΛΑΓΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΗΣ ΤΗΣ ΓΙΝΟΜΕΝΗΣ ΤΟΙΣ ΟΔΕΥΟΥΣΙΝ ΕΝ ΤΗ ΟΔΩ ΤΗΣ ΗΣΥΧΙΑΣ
ΤΗ ΥΠΟ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΤΕΤΑΓΜΕΝΗ
Ο συνελθών τω νω αυτού εν τη ησυχία πολιτεύεσθαι, ρυθμιζέτω εαυτόν και εν τη γεωργία και τάξει της ησυ¬χίας διεξαγαγέτω το επίλοιπον των ημερών αυτού. Όταν συμβή σοι, ως εστί σύνηθες τη τάξει της ησυχίας τη ωρισμένη υπό της θείας χάριτος, ένδοθεν συγκεχύσθαι τω σκότει την ψυχήν, και ώσπερ τάς ηλιακάς ακτίνας τάς καλυπτομένας από της γης εκ της αχλύος των νεφελών, προς ολίγον χρόνον στερηθήναι της πνευματικής παρακλήσεως και του φωτός της χάριτος, δια το επισκιάζον νέφος των παθών, και συσταλήναι από σου μικρόν την χαροποιόν δύναμιν και επισκιάσαι τω νω ασυνήθη αχλύν, μη ταραχθής τη διανοία και χείρα προτείνης τη αγνοία της ψυχής, άλλ' υπόμεινον και ανάγνωθι είς τάς βίβλους των διδασκάλων, και βίασαι σαυτόν εν τη ευχή και εκδέχου την βοήθειαν.
Ώσπερ γαρ αποκαλύπτεται το πρόσωπον της γης ταίς ακτίσι του ηλίου εκ της κατασχούσης σκοτίας του αέρος, ούτω δύναται και η ευχή λύσαι και διασκεδάσαι εκ της ψυχής τα νέφη των παθών και διαυγάσαι τον νουν τω φωτί της ευφροσύνης και της παρακλήσεως όπερ τίκτειν είωθεν εν τοις ενθυμήμασιν ημών, και μάλιστα όταν σχή ύλην εκ των θείων Γραφών και εγρήγορσιν στίλβουσαν τον νουν. Η γαρ διηνεκής μελέτη εν ταίς γραφαίς των αγίων θαύματος ακατάληπτου και θείας ευφροσύνης την ψυχήν εμπίπλησι.
Τω δε Θεώ ημών είη δόξα είς τους αιώνας.

ΛΟΓΟΣ ΙΕ': ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ ΠΟΤΕ ΑΡΧΟΝΤΑΙ ΝΟΕΙΝ, ΠΟΥ ΕΦΘΑΣΑΝ ΕΝ ΤΟΙΣ ΕΡΓΟΙΣ ΑΥΤΩΝ
ΕΝ ΤΗ ΑΠΕΡΑΝΤΩ ΘΑΛΑΣΣΗ, ΗΤΟΙ ΤΗ ΔΙΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΗΣΥΧΙΑΣ, ΚΑΙ ΠΟΤΕ ΔΥΝΑΝΤΑΙ ΕΛΠΙΣΑΙ ΜΙΚΡΟΝ, ΟΤΙ ΗΡΞΑΝΤΟ ΔΙΔΟΝΑΙ ΑΥΤΟΙΣ ΟΙ ΚΟΠΟΙ ΑΥΤΩΝ ΚΑΡΠΟΥΣ

Λέγω σοι πράγμα, και μη διστάσης τούτον, μηδέ τοις λοιποίς μου λόγοις καταφρόνησης, ως ελαχίστου, διότι αληθείς οι παραδεδωκότες μοί είσιν. Ότι αλήθειαν λέγω σοι και εν τούτοις τοις λόγοις μου και εν άπασιν. Εάν κρέμασης σαυτόν από των βλεφάρων των οφθαλμών σου, έως αν φθάσης τα δάκρυα, μη νομίσης, ότι έφθασάς τι εν τη διαγωγή της πολιτείας σου. Μέχρι γαρ της άρτι τω κοσμώ υπηρετούσι τα κρυπτά σου, τουτέστιν εν τη διαγωγή των κοσμικών ίστασαι και δια του έξω ανθρώπου εργάζη το έργον του Θεού, ο δε έσω άνθρωπος άκμην άκαρπος εστίν ο γαρ καρπός αυτού εκ των δακρύων άρχεται. Όταν γαρ εις την χωράν αυτών φθάσης, τότε γίνωσκε, ότι εξήλθεν η διάνοια σου εκ της φυλακής του κόσμου τούτου και τέθεικε τον πόδα αυτής είς την πορείαν του καινού αιώνος και ήρξατο οσφραίνεσθαι του καινού αέρος εκείνου του θαυμαστού.
Και τότε άρχεται καταφέρειν τα δάκρυα. Ήγγικε γαρ η κύησις του πνευματικού νηπίου, διότι η χάρις, η κοινή πάν¬των μήτηρ, κατεπείγεται τεκείν τη ψυχή θείον τύπον μυστικώς προς το φως του μέλλοντος αιώνος. Όταν δε φθάση ο καιρός του τοκετού, τηνικαύτα ο νους άρχεται κινείσθαι εν ενίοις των εκείσε, ώσπερ η αναπνοή, ην ανιμάται το βρέφος έσωθεν των μελών, εν οίς διατρέφεσθαι πέφυκε. Και δια το μη υπομένειν όπερ ουκ εστίν αυτώ σύνηθες, εξαίφνης άρχεται κινείν το σώμα είς κλαυθμόν, μεμιγμένον τη του μέλιτος γλυκύτητι. Και καθ' όσον τρέφεται το ένδοθεν βρέφος, κατά τοσούτον και η προσ¬θήκη των δακρύων γίνεται. Και αύτη η τάξις των δακρύων, ην έφην, ουκ εστίν εκείνη, η εκ διαλειμμάτων επισυμβαίνουσα τοις ησυχάζουσι διότι αύτη η παράκλησις η γινομένη από και¬ρού είς καιρόν, παντί εστί γινομένω εν ησυχία μετά Θεού, και ποτέ μεν όντι εν τη θεωρία της διανοίας, ποτέ δε εν τοις λόγοις των Γραφών, ποτέ δε εν τη ομιλία της δεήσεως. Αλλά περί ταύτης λέγω, της ούσης τω αδιαλείπτως δακρύοντι νυκτός και ημέρας.
Όστις δε εν αληθεία και ακριβεία εύρε την αλήθειαν των τρόπων τούτων, εν τη ησυχία ταύτην εύρε. Γίνονται γαρ οί οφθαλμοί αυτού δίκην πηγής ύδατος μέχρι διετούς χρόνου ή και πλείω. Μετά δε ταύτα εισέρχεται είς την ειρήνην των λογισμών, από δε της ειρήνης των λογισμών εισέρχεται εις εκείνην την κατάπαυσιν, περί ης είπεν ο άγιος Παύλος, καθώς χωρεί η φύσις μερικώς, από δε της ειρηνικής καταπαύσεως άρχεται ο νους θεωρείν τα μυστήρια. Και τότε το άγιον Πνεύμα άρχεται αποκαλύπτειν αυτώ τα ουράνια, και ο Θεός οικεί εν αυτώ, και τον καρπόν του Πνεύματος διεγείρει εν αυτώ. Και εκ τούτου αι¬σθάνεται της αλλοιώσεως της μελλούσης υποδέξασθαι την φύσιν την εσωτέραν εν τη ανακαινίσει των όλων, αμυδρώς πως και ως εν αινίγματι.
Ταύτα έγραψα προς ανάμνησιν εμήν και παντός εντυγχάνοντος τώδε τω συγγράμματι, καθώς κατείληφα από τε της θεωρίας των Γραφών και των αληθινών στομάτων, και μικρόν άπ' αυτής της πείρας, ίνα μοι γένηται βοήθεια, δια των προσευχών των ωφελουμένων εξ αυτών. Διότι ουκ ολίγον μόχθον κατεβαλόμην εις αυτά.
Άκουε δε πάλιν και ο μέλλω σοι λέγειν νυν, ο μεμάθηκα παρά αψευδούς στόματος. Όταν εισέλθης εις την χωράν της ειρήνης των λογισμών, τότε το πλήθος των δακρύων αφαι¬ρείται από σου, και μετά ταύτα έρχονται σοι τα δάκρυα εν μέτρω και καιρώ τω προσήκοντι.
Αυτή εστίν εν αληθεία η ακρίβεια, ως εν συντόμω ειπείν και παρά πάσης της Εκκλησίας πιστεύεται.

ΛΟΓΟΣ ΙΣΤ': ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΤΡΟΠΩΝ ΤΩΝ ΑΡΕΤΩΝ
Η άσκησις μήτηρ του αγιασμού εστίν, εξ ου γεννάται η πρώτη γευσις της αίσθήσεως των μυστηρίων του Χριστού, ήτις καλείται πρώτη τάξις της επιγνώσεως του Πνεύματος. Μηδείς πλανήση εαυτόν και φαντασθή μαντείας.Ψυχή γαρ η μεμιασμένη ουκ ανέρχεται εις καθαράν βασιλείαν, ουδέ συνάπτεται τοις πνεύμασι των αγίων. Ξέσον το κάλλος της σωφροσύνης σου εν δάκρυσι και νηστείαις και τη καθ' εαυ¬τόν ησυχία. Θλίψις μικρά δια τον Θεόν γινομένη κρείσσων εστί μεγάλου έργου του αθλίπτως τελουμένου. Διότι η εκούσιος θλίψις το δοκίμιον της πίστεως τη αγάπη ανατέλλει, το δε έργον της αναπαύσεως εκ του κάρου της συνειδήσεως γίνεται.
Δία τούτο εν θλίψεσιν εδοκιμάσθησαν οι άγιοι περί της αγάπης του Χριστού, και ουχί εν ανέσει. Διότι το χωρίς κόπου γινόμενον έργον η δικαιοσύνη εστί των κοσμικών, οίτινες εκ των έξωθεν ποιούσιν ελεημοσύνην και ουκ εν εαυτοίς κερδαίνουσι. Σύ δε, ώ αγωνιστά και μιμητά του πάθους του Χριστού, εν σεαυτώ αγώνισαι, ίνα αξιωθής γεύσασθαι της δό¬ξης αυτόν. «Είπερ γαρ συμπάσχομεν, και συνδοξαζόμεθα». Ου συνδοξάζεται ο νους μετά του Ιησού, εάν μη συμπάσχη το σώμα όπερ του Χριστού. Λοιπόν ο καταφρονών της ανθρωπίνης δόξης, ούτος εστίν ο της δόξης του Θεού αξιούμενος και δοξάζεται το σώμα αυτόν μετά της ψνχής. Η γαρ δόξα τον σώματος υποταγή εστί σωφροσύνης μετά τον Θεον, η δόξα δε τον νου η θεωρία εστίν η αληθινή περί τον Θεον, Η αληθινή υποταγή διπλή εστίν, εν έργοις και ονειδίσεσι. Όταν ούν πάσχη το σώμα, και η καρδία συμπάσχη αυτώ. Εάν ου γινώσκης τον Θεόν, ου δυνατόν κινηθήναι εν σοι την αγάπην αυ¬τόν, και ου δύνασαι αγαπήσαι τον Θεον, εάν μη ίδης αυτόν. Η όρασις δε τον Θεόν εκ τον γινώσκειν αυτόν εστίν. Ου προηγείται γαρ η θεωρία αυτόν της γνώσεως αυτόν.

Ευχή
Αξίωσόν με, Κύριε, γινώσκειν σε και αγαπάν, ουκ εν τη γνώσει, τη εν τω σκορπισμώ του νου, τη εκ της γυμνασίας γινομένη, αλλ' αξίωσόν με εκείνης της γνώσεως, εν η ο νους, θεωρών σε, δοξάζει την φύσιν σου εν τη θεωρία τη κλεπτούση την αίσθησιν τον κόσμου από της διανοίας. Αξίωσόν με υψωθήναι εκ της θέας του θελήματος της γεννώσης τάς φαντασίας, και ιδείν σε εν τη βία τον δεσμόν του σταυρού, εν τω μέρει τω δεντέρω της του νου σταυρώσεως, τον εν ελευθερία αποπανομένον από της ενεργείας των νοημάτων εν τη διηνεκεί σου θεωρία, τη υπέρ φύσιν. Θες εν εμοί αύξησιν της αγά¬πης σου, ίνα οπίσω του έρωτός σου έλθω εκ του κόσμου τούτου. Κίνησον εν εμοί την κατανόησιν της ταπεινώσεως σου, εν η εν τω κόσμω ανεστράφης, εν τω καταλύματι, ω εφόρεσας εκ των μελών ημών, μεσιτεία της αγίας Παρθένου, ίνα, εν τη αδιαλείπτω και ανεπιλήστω μνήμη ταύτη, δέξωμαι μετά ηδο¬νής την ταπείνωσιν της φύσεως μου.
Δύο τρόποι είσι του ανελθείν εν τω σταυρώ ο είς η σταύρωσις του σώματος, και ο δεύτερος το ανελθείν είς θεωρίαν. Και ο μεν πρώτος εκ της ελευθερίας των παθών, ο δε δεύτερος εκ της ενεργείας των έργων γίνεται του πνεύματος. Ούχ υποτάσσεται ο νους, εάν μη το σώμα υποταγή αυτώ. Η βασιλεία του νου η σταύρωσις εστί του σώματος, και ούχ υποτάσσεται ο νους τω Θεώ, εάν μη υποταγή το αυτεξούσιον τω λογικώ.
Δύσκολον εστίν εκδούναι τίνα υψηλά τω έτι αρχαρίω όντι και νηπίω τη ηλικία. «Ουαί σοι πόλις, ης ο βασιλεύς σου νεώτερος εστίν». Ός τις υποτάξει εαυτόν τω Θεώ, εγγύς εστί του υποταγήναι αυτώ τα πάντα. Τω γνόντι εαυτόν, η γνώσις των πάντων δίδοται αυτώ. Το γαρ γινώσκειν εαυτόν, πλήρωμα της γνώσεως των απάντων εστί. Και εν τη υποταγή της ψυχής σου υποταγήσεται σοι τα πάντα. Εν τω καιρώ, εν ω η ταπείνωσις βασιλεύει εν τη διαγωγή σου, υποτάσσεται σοι η ψυχή σου και μετ' αυτής υποταγήσεται σοι τα πάντα διότι γεννάται εν τη καρδία σου ειρήνη εκ του Θεού. Όσον δ' εί έξω ταύτης, ου μόνον εκ των παθών, αλλά και εκ των συμβάσεων συνεχώς μέλλεις καταδιωχθήναι.
Αληθώς, Κύριε, εάν μη ταπεινωθώμεν, ου παύη ταπεινών ημάς. Η αληθής ταπείνωσις γέννημα εστί της γνώσεως, και η γνώσις η αληθινή γέννημα των πειρασμών.

ΛΟΓΟΣ ΙΖ': ΠΕΡΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΩΝ ΤΡΟΠΩΝ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ
ΚΑΙ ΤΙΣ Η ΙΣΧΥΣ ΕΚΑΣΤΟΥ ΑΥΤΩΝ ΚΑΙ ΤΙΣ Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΚΑΣΤΟΥ ΑΥΤΩΝ
Η αρετή η σωματική εν τη ησυχία το σώμα καθαίρει εκ της ύλης της εν αύτω, η δε αρετή της διανοίας ταπεινοί την ψυχήν και διυλίζει αυτήν εκ των διανοημάτων των χονδρών, των απολλυμένων, ίνα μη διαλογίζηται εν τούτοις εμπαθώς, αλλά μάλλον κινήται εν τη θεωρία αυτής. Αύτη δε η θεωρία προσεγγίζει αυτήν είς την γύμνωσιν του νου, όπερ καλείται θεωρία άϋλος, και αύτη εστίν η πνευματική αρετή. Αύτη γαρ επαίρει την διάνοιαν εκ των επιγείων και προσεγγίζει αυτήν τη πρώτη θεωρία του Πνεύματος και προς τον Θεόν συνιστά την διάνοιαν και την θεωρίαν της δόξης της ανεκλαλήτου, ήτις εστί κίνησις νοημάτων της μεγαλωσύνης της φύσεως αυτού και χωρίζει αυτήν, εκ του κόσμου τούτου και της αισθήσεως αυτού. Και εκ τούτου προς την ελπίδα ημών εκείνην την αποκειμένην διαβεβαιούμεθα, και εν πληροφορία της τάξεως αυτής γινόμεθα. Και τούτο εστίν η πεισμονή, περί ης ο Απόστολος είπε, τουτέστιν η πληροφορία, εν η ευφραίνεται ο νους νοητώς, ήτοι τη ελπίδι τη επαγγελθείση ημίν. Τι δε εστί ταύτα και πώς έκαστον τούτων εστίν άκουσον.
Πολιτεία η σωματική η κατά Θεόν. Σωματικά δε έργα καλείται τα γινόμενα είς την κάθαρσιν της σαρκός εν τη πράξει της αρετής δι' έργων φανερών, εν οίς διϋλίζηται τις εκ της ακαθαρσίας της σαρκός. Η δε πολιτεία της διανοίας εστί το έργον της καρδίας, το γινόμενον απαύστως εν τη φροντίδι της κρίσεως, ήτοι της δικαιοσύνης του Θεού και των κριμάτων αυτού, και η αδιάλειπτος ευχή της καρδίας και η έννοια της προνοίας και της επιμελείας του Θεού, της εν τούτω τω κόσμω ομού γινομένης ειδικώς και ολικώς και το φυλάξαι τα πάθη τα κρυπτά, ίνα μη απαντήση τι εξ αυτών εν τη χώρα τη κρυπτή και πνευματική. Τούτο το έργον της καρδίας, όπερ καλείται πολιτεία της διανοίας.
Εν τούτω τω έργω της πολιτείας, όπερ καλείται πράξις ψυχική, λεπτύνεται η καρδία και χωρίζεται από της κοινωνίας της ηφανισμένης ζωής, της παρά φύσιν ούσης. Εξ ων άρχεται κινείσθαί ποτέ συνιέναι και διανοείσθαι εν τη θεωρία των αισθητών, των κτισθέντων είς την χρείαν και αύξησιν του σώματος, και πώς εν τη διανοία αυτών δίδοται δύναμις τοις τέσσαρσι στοιχείοις τοις εν τω σώματι.
Η δε πολιτεία η πνευματική εστί πράξις χωρίς αισθήσεων,και αύτη εστίν η υπό των Πατέρων γραφείσα, ην ότε οινόες των αγίων δέξονται, η τε υποστατική θεωρία και η παχύτης του σώματος εκ μέσου παραλαμβάνεται, και έκτοτε η θεωρία γίνεται νοητή θεωρίαν γαρ υποστατικήν καλών την κτίσιν της πρώτης φύσεως. Και εκ ταύτης της θεωρίας της υποστατικής ευκόλως ανάγεται εις την επίγνωσιν της μοναδικής πολιτείας, ήτις εστίν, εν τη εξηγήσει τη φανερά, το θαυμάσαι τον Θεόν. Αύτη εστίν η κατάστασις η μεγάλη των μελλόντων αγαθών, η διδομένη εν τη ελευθερία της αθανάτου ζωής, εν τη διαγωγή τη μετά την ανάστασιν. Διότι ου παύεται η φύσις η ανθρωπίνη εκείσε αεί θαυμάζειν τον Θεόν και μη εννοούσα τι όλως περί των κτισμάτων. Εί ην γαρ τι όμοιον τω Θεώ, είχεν αν κινηθήναι προς αυτό ο νους, ποτέ μεν εν τω Θεώ, ποτέ δε εν τούτω. Επεί δε πάσα η ωραιότης των γινομένων εν τη καινότητι τη μελλούση κατωτέρα της ωραιότητας αυτού εστί, πώς δύναται η διάνοια εξελθείν τη θεωρία αυτής έξωθεν της του Θεού ωραιότητος; Τί ούν; το αποθανείν λυπεί αυτόν; Αλλά η βάρησις της σαρκός; άλλ' η μνήμη των ιδίων αυτού; άλλ' η χρεία της φύσεως; αλλ΄ αι συμφοραί; αλλ' αι εναντιώσεις, η μετεωρισμός άγνωστος, ή ατελειότης της φύσεως, η εν τοις στοιχείοις περικύκλωσις, ή συντυχία τινός μετά τίνος, ή ακηδία, ή κατάκοπος μόχθος του σώματος; Ουδαμώς.
Αλλά ταύτα πάντα, εί και εν τω κοσμώ γίνονται, όμως εν τω καιρώ εκείνω, ότε εξαρθή το κάλυμμα των παθών εκ των οφθαλμών της διανοίας και κατόπτευση εκείνην την δόξαν, ευθύς υψούται η διάνοια εν εκπλήξει. Και εί μη, ότι ο Θεός όρον τέθεικεν εν τη ζωή ταύτη τοις τοιούτοις πράγμασι πόσον δει βραδύνειν εν αυτοίς, και όμως, εί συνεχωρήθη εν πάση τη ζωή του ανθρώπου, ουκ είχον εξελθείν εκείθεν εκ της θεωρίας αυτών, πόσον μάλλον εκεί οπού ταύτα όλα ουκ είσιν (η αρετή γαρ εκείνη αόριστος εστί), και εν αυτοίς τοις πράγμασιν οποίο στατικώς εσόμεθα ένδοθεν βασιλικών αυλών, εί αξιωθώμεν δια της πολιτείας ημών;
Πως ούν δύναται πάλιν η διάνοια εξελθείν και μακρυνθήναι εκ της θαυμαστής και θεϊκής θεωρίας εκείνης και πεσείν εν άλλω πράγματι; Ουαί ημίν, ότι ου γνωρίζομεν τάς ψυχάς ημών, ουδέ είς ποίαν πολιτείαν εκλήθημεν, και την ζωήν ταύτην της ασθενείας και την κατάστασιν των ζώντων και τάς θλίψεις του κόσμου και αυτόν τον κόσμον και τάς κακίας αυτού και τάς αναπαύσεις αυτού λογιζόμεθα, ότι εισί τι.
Ευχή
Αλλ', ω Χριστέ, ο μόνος δυνατός, μακάριος ου η αντίληψις αυτού παρά σοι και αναβάσεις εν τη καρδία αυτού διέθετο. Σύ, Κύριε, απόστρεψον τα πρόσωπα ημών εκ του κόσμου εν τη επιθυμία σου, έως αν ίδωμεν αυτόν όπερ εστί, και μη πιστεύσωμεν τη σκιά, ώσπερ τη αληθεία. Καινοποιήσας, εγκαίνισον εν τη διανοία ημών, Κύριε, σπουδήν προ του θανάτου. Όπως εν τη ώρα της εξόδου ημών γνώμεν, πώς ην η είσοδος ημών και η έξοδος είς τον κόσμον τούτον, έως αν τελειώσωμεν το έργον, είς ο εκλήθημεν κατά το θέλημα σου εν τη ζωή ταύτη πρώτον, και μετά ταύτα ελπίσωμεν εν διανοία πεπληρωμένη πεποιθήσεως δέξασθαι τα μεγάλα, κατά την επαγγελίαν των Γραφών, α ητοίμασεν η αγάπη σου εν τη δευτέρα καινουργία, ων η μνήμη αυτών φυλάττεται εν τη πίστει των μυστηρίων
Περί καθάρσεως τον σώματος και της ψυχής και του νου
Η κάθαρσις του σώματος εστίν οσιότης εκ του μολυσμού της σαρκός. Η κάθαρσις της ψυχής εστίν η ελευθερία των κρυπτών παθών των εν τη διανοία συνισταμένων. Η κάθαρσις δε του νοός εστίν εν τη των μυστηρίων αποκαλύψει καθαίρεται γαρ εκ πάντων των υποπιπτόντων τη αισθήσει εν τω τρόπω της παχύτητος αυτών.
Και τα παιδία τα μικρά αγνά είσι τω σώματι και απαθή τη ψυχή, και ουδείς καλεί αυτά καθαρά τω νώ η καθαρότης γαρ του νου εστίν η τελειότης εν τη αναστροφή της ουρανίου θεωρίας της εκτός των αισθήσεων, κινουμένου εν τη δυνάμει τη πνευματική, των άνω κατακοσμήσεων, των αναριθμήτων θαυμάτων του ουρανίου κόσμου εκείνου, ων η διαγωγή μεμέρισται εξ αλλήλων των λεπτών εν τη αοράτω διακονία αυτών, των εν τη εννοία όντων των θεϊκών αποκαλύψεων, των συνεχών εν τη αλλοιώσει αυτών εν πάση ώρα.
Αυτός ο Θεός ημών αξιώσαι ημάς αεί θεωρείν αυτόν εν γυμνότητι νου, και μετά ταύτα αμέσως είς αιώνας αιώνων. Αυτώ η δόξα, Αμήν.

ΛΟΓΟΣ ΙΗ': ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΠΟΣΟΝ ΓΙΝΕΤΑΙ ΤΟ ΜΕΤΡΟΝ ΤΗΣ ΓΝΩΣΕΩΣ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΤΡΑ ΤΑ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΠΙΣΤΕΩΣ
Έστι γνώσις προηγουμένη της πίστεως, και έστι γνώσις τικτομένη εκ της πίστεως. Η γνώσις η προηγουμένη της πίστεως εστί γνώσις φυσική, η δε τικτομένη εκ της πίστεως γνώσις εστί πνευματική. Εστί δε γνώσις φυσική διακρίνουσα το καλόν εκ του κακού, ήτις και καλείται διάκρισις φυσική, εν η γινώσκομεν το καλόν εκ του κακού φυσικώς άνευ μαθήσεως. Ταύτην έθετο ο Θεός εν τη λογική φύσει, εκ δε της μαθήσεως αύξησιν και προσθήκην λαμβάνει. Ουκ έστι τις ο ταύτην μη έχων.
Και αύτη η δύναμις της γνώσεως της φυσικής της λογικής ψυχής, η διάκρισις εστί του κάλου και του κάκου, η κι¬νούμενη εν αυτή απαύστως. Και οι στερηθέντες αυτής κάτωθεν της λογικής φύσεως εστίν, οι δε έχοντες ταύτην ορθώς εν τη ψυχική φύσει ίστανται και ουκ έχουσί τίνα αφανισμόν εν οίς έδωκεν ο Θεός τη φύσει προς τιμήν των λογικών αότού. Τους δε ταύτην την διάγνωσιν απολέσαντας, την διακρίνουσαν το καλόν εκ του κακού, ονειδίζει ο Προφήτης λέγων «άνθρωπος εν τιμή ων, ου συνήκεν».
Η τιμή της λογικής φύσεως η διάκρισις εστίν, η διακρίνουσα το καλόν εκ του κακού. Και δικαίως τους απολέσαντας ταύτην ωμοίωσε τοις ανοήτοις κτήνεσι, τοις μη έχουσι το λογικόν και διακριτικόν. Εν ταύτη δυνατόν εστίν ημίν εύρειν την οδόν του Θεού. Και αύτη εστίν η γνώσις η φυσική και αύτη προηγείται της πίστεως και αύτη οδός εστί προς τον Θεόν. Και εν ταύτη γινώσκομεν το καλόν εκ του κακού διακρίναι και δέξασθαι την πίστιν. Και μαρτυρεί η δύναμις της φύσεως, ότι πρέπει τω ανθρώπω πιστεύσαι τω παραγαγόντι εις την κτίσιν ταύτα πάντα και πιστεύσαι τοις λόγοις των εντολών αυτού και ποιήσαι αυτούς. Και εκ του πιστεύσαι τίκτεται ο φόβος του Θεού, και ότε ακολουθήσει τοις έργοις και προς μικρόν ανέλθη προς εργασίαν, τίκτει την γνώσιν την πνευματικήν, ην είπομεν τίκτεσθαι εκ της πίστεως.
Η φυσική γνώσις ήτις εστίν η διάκρισίς του καλού και του κακού, η υπό του Θεού εντεθείσα τη φύσει ημών, αύτη πείθει ημάς, ότι δει πιστεύειν τω Θεώ, τω παραγαγόντι τα πάντα. Και η πίστις ποιεί εν ημίν τον φόβον, και αναγκάζει ημάς ο φόβος μετανοήσαι και εργάσασθαι. Και ούτω δίδοται η πνευματική γνώσις τω ανθρώπω, ήτις εστίν αίσθησις των μυστηρίων, ήτις γεννά την πίστιν της αληθούς θεωρίας. Ούχ απλώς δε όντως εκ πίστεως μόνης ψιλής γεννάται η γνώσις η πνευμα¬τική, άλλ' η πίστις φόβον Θεού γεννά και εν τω φόβω του Θεού, όταν αρξώμεθα ενεργείν εν αυτώ, εκ της ενεργείας του φόβου του Θεού τίκτεται η γνώσις η πνευματική, καθάπερ είπεν ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος ότι, ότε τις κτήσεται θέ¬λημα ακόλουθον τω φόβω του Θεού και τη ορθή φρονήσει, τα-χέως λαμβάνει την αποκάλυψιν των κρυπτών. Καλεί δε αποκάλυψιν των κρυπτών, την γνώσιν την πνευματικήν.
Ουχ ο φόβος δε του Θεού τίκτει ταύτην την γνώσιν την πνευματικήν (διότι όπερ ουκ εστίν εν τη φύσει κείμενον, γεννηθήναι ου δύναται), αλλά δόσις δίδοται αυτή η γνώσις τη εργασία του φόβου του Θεού. Ηνίκα ερευνήσεις καλώς το έργον του φόβου του Θεού, ευρίσκεις ότι αύτη εστίν η μετάνοια και η γνώσις η πνευματική ενταύθα. Αύτη εστίν ην είπομεν, ότι, όνπερ εν τω βαπτίσματι εδεξάμεθα τον αρραβώνα αυτού, δια της μετανοίας πάντως δεχόμεθα το χάρισμα αυτού. Και το χάρισμα, όπερ είπομεν, ότι δια της μετανοίας λαμβάνομεν αυτό, αυτή εστίν η γνώσις η πνευματική, η δια της ενεργείας του φό¬βου διδομένη δόσις. Η πνευματική δε γνώσις εστίν η αίσθησις των κρυπτών, και όταν αισθηθή τις τούτων των αοράτων και κατά πολύ υπερβαλλόντων, εκ τούτων λαμβάνει όνομα της πνευματικής γνώσεως, και γεννάται εν τη αίσθήσει ταύτη τις πίστις άλλη, ουκ εναντία ούσα εκείνη τη πρώτη, αλλά βεβαιού¬σα την πίστιν εκείνην. Και καλούσιν αυτήν πίστιν της θεωρίας. Έως εκεί η ακοή, νυν δε θεωρία, η δε θεωρία της ακοής ασφαλεστέρα υπάρχει.
Ταύτα πάντα εκ της γνώσεως εκείνης, της διακρινούσης το καλόν εκ του κακού, της εν τη φύσει ούσης, τίκτονται. Και αυτή εστίν ο σπόρος ο αγαθός της αρετής, και ήδη ελέχθη. Και ότε ταύτην την φυσικήν γνώσιν καλύψομεν τω θελήματι ημών τω φιληδόνω, εκ πάντων των αγαθών τούτων εκπίπτομεν.
Και ακολουθεί ταύτη τη φυσική γνώσει κέντησις διηνεκής της συνειδήσεως, μνήμη του θανάτου αδιάλειπτος, και φροντίς τις, βάσανος ούσα έως της εξόδου ταύτης. Μετά ταύ¬την, η λύπη, η κατήφεια, ο φόβος του Θεού, η αιδώς η εκ της φύσεως, η λύπη η υπέρ των αμαρτιών αυτού των προτέρων, η πρέπουσα σπουδή, η μνήμη της κοινής οδού, και φροντίς περί των εφοδίων αυτής, και αίτησις μετά πένθους παρά του Θεού καλώς εισελθείν είς την πύλην ταύτην, ήτις εστίν η διάβασις πάσης της φύσεως, καταφρόνησις κόσμου και πολύς αγών υπέρ της αρετής.
Ταυτά πάντα εν τη γνώσει τη φυσική ευρίσκεται. Συγκρινέτω ούν τις τα έργα αυτού προς ταύτα. Ότε γαρ ευρέθη άνθρωπος εν τούτοις, εν τη οδώ τη φυσική πορεύεται, και όταν υπεραρθή τούτων και φθάση είς την αγάπην, υπεραίρεται υπέρ την φύσιν και παρέρχεται εξ αυτού ο αγών και ο φόβος και ο κόπος και ο μόχθος εν πάσι ταύτα τα παρεπόμενα τη φυσική γνώσει, και ταύτα ευρίσκομεν εν εαυτοίς, όταν μη καλύψωμεν αυτήν τω θελήματι ημών τω φιληδόνω, και εν τούτοις γινόμεθα, έως αν φθάσωμεν την αγάπην, ήτις ελευθεροί ημάς εκ πάντων τούτων.
Εκ τούτων των ρηθέντων συγκρινέτω τις και εξεταζέτω εαυτόν εν ποίοις πορεύεται, εν τοις παρά φύσιν ούσιν, ή εν τοις κατά φύσιν, ή εν τοις υπέρ φύσιν. Εκ των τρόπων των ρηθέντων φανερώς και ταχέως δύναται τις ευρείν την κυβέρνησιν της όλης ζωής αυτού. Και όταν μη ευρεθή τοις κατά φύσιν ρηθείσιν υφ' ημών, ως ωρίσαμεν, και εν τοις υπέρ φύσιν ούσιν ούχ υπάρχη, δήλον εστίν, ότι εν τοις παρά φύσιν υπάρχει ερριμμένος.
Τω δε Θεώ ημών δόξα εις τους αιώνας. Αμήν.