Ορθοδοξία

Τα «σημεία» της αμέλειας και τα «σημεία» της εγρήγορσης

55. Όταν η αμέλεια αρχίζει να μπαίνει στην ψυχή σου με ύπουλο τρόπο, τότε η ψυχή συγχύζεται και εγκαταλείπει τον αγώνα, και πλησιάζει η ώρα να γεμίσει από το σκοτάδι. Σ’ αυτή την περίπτωση συμβαίνουν τα παρακάτω:
Αισθάνεσαι μέσα σου ότι η πίστη σου είναι αδύνατη, ενώ εξωτερικά δείχνεις ότι υπερτερείς. Η εμπιστοσύνη σου στο Θεό χαλαρώνει και έχεις την αίσθηση ότι οι γείτονές σου σε αδικούν. Όλη η ψυχή σου, και το στόμα σου και η καρδιά σου, είναι γεμάτα από κατηγορίες κατά ανθρώπων και πραγμάτων. Κατά των πραγμάτων που συλλογίζεσαι και υποπίπτουν στις αισθήσεις σου και, ακόμη και κατά του υψίστου Θεού. Ακόμη σε πιάνει φόβος μήπως πάθει τίποτε το σώμα σου, ενώ η μικροψυχία γίνεται κυρίαρχη επάνω σου κάθε ώρα και στιγμή. Η ψυχή σου, πάλι, κατά διαστήματα, ζει μέσα στο φόβο, ώστε να δειλιάζεις και να πανικοβάλλεσαι ακόμη και από τη σκιά σου. Κι όλα αυτά, διότι την απόλυτη εμπιστοσύνη σου στην πρόνοια του Θεού τη σκέπασες με την απιστία σου.
Όμως όταν προκόβεις στην αρετή, αυτά τα σημεία θα βρεις μέσα στην ψυχή σου:
Σε όλα τα έργα σου ενδυναμώνεσαι από την ελπίδα στον Θεό. Αποκτάς τον πλούτο της προσευχής. Ο λογισμός σου, ό,τι και να συναντήσεις, βγαίνει κερδισμένος, και αισθάνεσαι την αδυναμία της ανθρώπινης φύσεως. Έτσι, αφ’ ενός φυλάγεσαι, με τα παραπάνω, από την υπερηφάνεια, και αφ’ ετέρου παραβλέπεις τα ελαττώματα του πλησίον σου. Ακόμη, φτάνεις στην επιθυμία να βγεις από το σώμα που φοράς, από αγάπη και πόθο για τα αγαθά της μέλλουσας ζωής. Και όσα θλιβερά σου συμβαίνουν, είτε τα βλέπουμε είτε όχι, τα βρίσκεις ότι είναι δίκαια, και σε ό,τι συμβαίνει γύρω σου βλέπεις την ακρίβεια της θείας πρόνοιας, που σε απομακρύνει από την υψηλοφροσύνη. Και για όλα, ευχάριστα και δυσάρεστα, δοξάζεις και ευχαριστείς το Θεό. Αυτά είναι τα σημεία των ανθρώπων που γρηγορούν, και προφυλάσσονται, και παραμένουν στην ησυχία του κελιού τους, και επιθυμούν να ζήσουν την ακριβή κατά Θεόν πολιτεία. (49 – 50).

ΕΓΚΡΑΤΕΙΑ ΝΗΣΤΕΙΑ

Με γεμάτο στομάχι

56. Με γεμάτο στομάχι μην έχεις την αναίδεια να εξετάσεις και να εξερευνήσεις τίποτε από τα θεία πράγματα και νοήματα, για να μη μετανοιώσεις ύστερα. Βάλε καλά στο μυαλό σου τι λέω: Με γεμάτο στομάχι δεν είναι δυνατό να γνωρίσεις τα μυστήρια του Θεού. (95).

Η στέρηση οδηγεί στην εγκράτεια

57. Αν έχεις στο κελί σου πράγματα μη αναγκαία για την καλογερική ζωή, σκόρπισέ τα αμέσως σ’ αυτούς που τα χρειάζονται. Εάν όμως δεν έχεις, να μη θέλεις ν’ αποκτήσεις. Καθάρισε το κελί σου από οτιδήποτε κάνει απολαυστική τη ζωή σου και από τα περιττά πράγματα. Διότι, και χωρίς να θέλεις, η έλλειψη των πραγμάτων που αναπαύουν, σε οδηγεί στην εγκράτεια. Επειδή, όταν έχουμε άφθονα υλικά αγαθά, δεν μπορούμε να συγκρατήσουμε τον εαυτό μας. (100).

Συνέπειες της γαστριμαργίας

58. Η γαστριμαργία είναι το έργο των χοίρων. Και τί άλλο είναι το έργο των χοίρων, παρά να αφήνουν άφραγο το στομάχι τους, και συνεχώς να το γεμίζουν με τροφές, χωρίς να έχουν ορισμένο χρόνο για εκπλήρωση των βιολογικών τους αναγκών, όπως οι λογικοί άνθρωποι; Και ποιό είναι το αποτέλεσμα της γαστριμαργίας μας; Από αυτήν προέρχεται ζάλη στο κεφάλι και μεγάλη αύξηση του σωματικού βάρους και χαλάρωση των ώμων. Γι’ αυτό ο γαστρίμαργος αναγκάζεται να μένει πίσω στο έργο του Θεού. Διότι έρχεται στη συνέχεια η οκνηρία να κάνει τις μετάνοιές του, ο σκοτισμός και η ψυχρότητα στη διανοητική του λειτουργία, και ακόμη, νους παχηλός και αδιάκριτος από τους ταραχώδεις και σκοτεινούς λογισμούς. Έρχονται ακόμη και τα παρακάτω: πυκνό νέφος και σκοτεινό, που απλώνεται και σκεπάζει όλη την ψυχή. Μεγάλη αμέλεια σε κάθε έργο του Θεού, όπως στην ανάγνωση του λόγου του Θεού, επειδή δεν μπορεί ο γαστριμάργος να γευθεί τη γλυκύτητα του. Σε μεγάλο βαθμό αποχή από τις αναγκαίες σωματικές εργασίες. Νους ασυγκράτητος, που τριγυρίζει όπου να’ ναι, σ’ όλη τη γη. Οργανικοί επιβλαβείς χυμοί στα μέλη του σώματος. Ακάθαρτες φανταστικές παραστάσεις τη νύχτα, παραστάσεις περίεργων προσώπων, που είναι γεμάτα από κακές επιθυμίες, που περνούν στην ψυχή και εκπληρώνονται μέσα της με τη συγκατάθεσή της. Έτσι, όλο το σώμα βρίσκεται σε κατάσταση ηδονικών γαργαλισμών, με συχνές ρεύσεις, σε συνεχή κα ανυπόμονη πύρωση. Ακόμη έρχονται στο γαστρίμαργο απατηλοί λογισμοί, με όμορφα και γοητευτικά πρόσωπα απέναντί του, που τον ερεθίζουν κάθε λίγο και λιγάκι και, με τη συντροφιά τους, γαργαλίζουν το νου του. Και χωρίς δισταγμό συγκατατίθεται, και τα μελετάει και τα επιθυμεί γιατί από το σκοτισμό του δεν μπορεί να λειτουργήσει μέσα του η διάκριση. Και αυτό είναι, όπως είπε ο προφήτης (Ιεζ. 16, 19), «το ανταπόδομα της αδελφής από τα Σόδομα, η οποία έτρωγε απολαυστικές τροφές μέχρι χορτασμού...». Ένας, μάλιστα, από τους μεγάλους κατά κόσμον σοφούς είπε το εξής, ότι όποιος θρέψει το σώμα του με πολλές και απολαυστικές τροφές, βάζει σε πόλεμο την ψυχή του και, αν έρθει κάποτε στα σύγκαλά του, και θελήσει με τη βία να συγκρατήσει τον εαυτό του, δε θα τα καταφέρει, γιατί υπάρχει υπερβολική πύρωση στο υπογάστριο, και γιατί τον εκβιάζουν και τον αναγκάζουν στην ακράτεια οι γαργαλιστικοί ερεθισμοί, που κρατούν αιχμάλωτη την ψυχή στην ανάγκη. Βλέπεις εδώ τη σοφία αυτών των αθέων; Και πάλι ο ίδιος σοφός λέει: η καλοπέραση του σώματος με τη μαλθακότητα, και με την υγρότητα του υπογαστρίου, προετοιμάζει την ψυχή να αποκτήσει γρήγορα τα νεανικά πάθη και, έτσι, την περισφίγγει ο θάνατος, και ο άνθρωπος βρίσκεται υπόλογος στο δικαστήριο του Θεού. (110 – 2).

Νηστεία ανώφελη

59. Οι σωματικοί κόποι χωρίς καθαρούς λογισμούς, είναι σαν άτεκνη μήτρα και σαν κατάξηροι μαστοί. Γιατί δεν έχουν την δύναμη να φέρουν τον άνθρωπο στη θεογνωσία. Και ενώ αυτού του είδους οι άνθρωποι κάνουν το σώμα τους κατάκοπο, δε νοιάζονται καθόλου να εκριζώσουν τα πάθη από το νου. Γι’ αυτό και δεν πρόκειται να χαρούν τον καρπό των κόπων τους. Όπως αυτός που σπέρνει μέσα στ’ αγκάθια, δεν πρόκειται να θερίσει τίποτε, έτσι κι αυτός που κατατρώει τον εαυτό του με τη μνησικακία και με τη φιλοκτημοσύνη, δεν έχει κανένα όφελος, κι ας κοπιάζει. Απεναντίας, στενάζει στο κρεβάτι του τις νύχτες από την πολλή αυπνία κι από το άγχος. Πάνω σ’ αυτό δίνει τη μαρτυρία της η αγία Γραφή, που λέει: «Αυτός ο λαός, σαν να έπραξε το δίκαιο και σαν να μην παραμέλησε καμιά εντολή μου, ζητούν από μένα, το Θεό, δίκαιη κρίση και αξιοπιστία, και θέλουν να έρθουν κοντά μου και μου λένε: Γιατί υποβληθήκαμε σε νηστείες και ταλαιπωρίες, αφού δε μας έδωσες καμιά σημασία; Κι εγώ τους απάντησα: Γιατί τις ημέρες που νηστεύατε, κυνηγούσατε τα άνομα συμφέροντά σας, που ταυτίζονταν με τις πονηριές του νου σας» (Ησ. 58, 2-5). Και προσφέρατε τα πονηρά σας έργα, και τους κακούς λογισμούς σας, ως θυσίες σε είδωλα. Λογαριάσατε τα συμφέροντα και τις πανουργίες σας για θεούς σας, και θυσιάσατε, με τους κόπους σας, το σώμα σας σ’ αυτούς. Αυτό το σώμα, που είναι ανώτερο από όλα τα θυμιάματα και τις θυσίες. Αυτό, λοιπόν, το σώμα μας σε μένα έπρεπε να το αφιερώσετε, με τις αγαθοεργίες σας, και με την καθαρή σας συνείδηση, λέει ο Κύριος. (222).

Εγκράτεια με μελέτη και προσευχή

60. Αν αγαπάς τη σωφροσύνη και την εγκράτεια, διώξε από μέσα σου τους αισχρούς λογισμούς με τη μελέτη των ιερών αναγνωσμάτων και με τη διαρκή προσευχή, και τότε θα οπλισθείς καλά να πολεμήσεις τις αιτίες που διεγείρουν τη φύση σου. (223).
Όταν το σώμα εξασθενήσει με τη νηστεία και την ταπείνωση της ταλαιπωρίας, τότε η ψυχή δυναμώνει με την προσευχή. (196).

Το τραπέζι του γαστριμάργου και το τραπέζι του φιλόθεου

61. Η συναναστροφή μας με τους αγωνιστές κάνει και τα δύο μέρη να πλουτίσουν με τον πλούτο των μυστηρίων του Θεού. Όμως η αγάπη των ανθρώπων προς τους αμελείς και τους τεμπέληδες τους κάνει να παραγεμίσουν με απληστία το στομάχι τους, καθώς κάθονται στο τραπέζι μαζί, και δεν μπορούν να συγκεντρώσουν το νου τους. Σε τέτοιους ανθρώπους, που είναι αμελείς, και αγαπούν τα συμπόσια, φαίνονται αηδή τα φαγητά χωρίς την παρέα τους. Λένε, μάλιστα, «αλίμονο σε κείνον που τρώει μόνος του, γιατί δεν πρόκειται να ευχαριστηθεί». Αυτοί λοιπόν οι άνθρωποι προσκαλούν ο ένας τον άλλον στα συμπόσια, και ανταμείβονται με τις προσκλήσεις αναμεταξύ τους, χωρίς αρχοντιά, σαν μισθωτοί. Φεύγε, αδελφέ μου, από τέτοιους ανθρώπους, και να μη θελήσεις με κανένα τρόπο να συμφάγεις μαζί τους, κι αν ακόμη φτάσεις στην ανάγκη να το κάνεις. Διότι το τραπέζι τους είναι βρόμικο, και έχουν υπηρέτες τους τους δαίμονες. Οι φίλοι του νυμφίου Χριστού δεν τρώνε σε τέτοια τραπέζια.
Αυτός που ετοιμάζει συνεχώς συμπόσια, είναι υπηρέτης του δαίμονα της πορνείας, και μολύνει την ψυχή του ταπεινού. Όποιος τρώει στο τραπέζι του καθαρού το ταπεινό φαγητό του, καθαρίζει την ψυχή του από τα πάθη. Το τραπέζι του γαστριμάργου βρομάει από την αφθονία και την ποικιλία των εδεσμάτων και των τηγανισμάτων. Ο άμυαλος και ασύνετος τρέχει σε τέτοιο τραπέζι, όπως το σκυλί στο μακελειό. Όμως το τραπέζι του ανθρώπου που προσεύχεται συνεχώς, είναι πιο γλυκό από τη μυρωδιά του ψημένου μοσχαριού και από την ευωδία του μύρου. Ο φιλόθεος μοναχός τέτοιο τραπέζι θέλει και το τιμά σαν ατίμητο θησαυρό.
Από το τραπέζι των νηστευόντων και αγρυπνούντων, που κοπιάζουν εν Κυρίω να πάρεις τη χάρη του Θεού, που είναι σαν το φάρμακο που δίνει αληθινή ζωή και, μ’ αυτό, ανάστησε την πεθαμένη ψυχή σου. Διότι ανάμεσα στους συνδαιτυμόνες κάθεται ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός, που τους αγιάζει, και μεταβάλλει τις πικρές κακουχίες και ταλαιπωρίες στη δική του ανεκδιήγητη γλυκύτητα. Αλλά και οι πνευματικοί και επουράνιοι λειτουργοί του Κυρίου, δηλ. οι άγιοι Άγγελοι, τους επισκιάζουν, καθώς και τις άγιες τροφές τους. Εγώ προσωπικά γνώρισα έναν αδελφό, που το’ βλεπε αυτό με τα ίδια του τα μάτια.
Μακάριος είναι αυτός που ξέκοψε τον εαυτό του από κάθε ηδυπάθεια, που το χωρίζει από το δημιουργό του. Μακάριος είναι ο μοναχός που τρέφεται με τον άρτο που κατέβηκε από τον ουρανό, και χάρισε στον κόσμο την αιώνια ζωή. Μακάριος είναι εκείνος που μέσα στον κάμπο της καρδιάς του αισθάνθηκε τη δροσιά της αληθινής ζωής, που κατεβαίνει από την ευσπλαχνία και την αγάπη του Πατρός, και έχει (αυτός ο άνθρωπος) το βλέμμα του προσηλωμένο σ΄αυτή τη δροσιά. Γιατί όταν πιεί απ’ αυτή, θα ευφρανθεί, και θα ξανανιώσει η καρδιά του, και θα βρίσκεται σε κατάσταση χαράς και αγαλλίασης. Αυτός που έχει δει τον Κύριο του την ώρα που τρώει, κρύβεται από τους άλλους και τρώει μόνος του το ψωμί του, και δεν κάθεται με τους υπερήφανους και γαστρίμαργους, για να μη συμφάγει μαζί τους και χάσει το φως του Θεού. Όμως αυτός που στο φαγητό του έχει ανακατέψει το θανατηφόρο φαρμάκι της υψηλοφροσύνης και της καλοπέρασης, δεν μπορεί να φάει με ευχαρίστηση χωρίς την παρέα του. Αυτός που έχει τους φίλους του, για να γλεντάει στο τραπέζι και να γεμίζει το στομάχι του με ευχάριστα εδέσματα, είναι λύκος που τρώει θνησιμαία. Πόσο αχόρταγος είσαι, άμυαλε άνθρωπε, που θέλεις να γεμίσεις το στομάχι σου από τα εδέσματα των αμελών, από τα οποία η ψυχή σου γεμίζει με όλα τα πάθη!
Αυτές οι συμβουλές και οι προφυλάξεις είναι αρκετές γι’ αυτούς που έχουν την ψυχική δύναμη να κυριαρχήσουν στο πάθος του στομάχου. (180 – 2).

ΘΕΙΕΣ ΓΡΑΦΕΣ

Η νοητή ακτίνα που φωτίζει

62. Ό,τι διαβάζεις στις θείες Γραφές, πρόσεξε να διακρίνεις το σκοπό των λόγων, για να εμβαθύνεις και να καταλάβεις καλά το βάθος των αγίων νοημάτων. Αυτοί που οδηγούνται από τη θεία χάρη, για να φωτισθούν στη ζωή τους, πάντοτε αισθάνονται κάτι σαν νοητή ακτίνα, που περνάει μέσα από τους στίχους και ξεδιαλύνει το βαθύτερο περιεχόμενο των απλών λόγων, για ν’ αποκτήσει η ψυχή πνευματική σύνεση.
Ο άνθρωπος που διαβάζει σοφούς στίχους, χωρίς να καταλαβαίνει το θαυμάσιο νόημά τους, έχει και την καρδιά του απογυμνωμένη, και σβήνει την αγία δύναμη των λόγων των Γραφών, που χαρίζει στην καρδιά γλυκύτατη γεύση. (5).

Η μελέτη των θείων Γραφών μας φυλάγει από τα πάθη

63. Αν ο μοναχός σταματήσει για ένα μικρό διάστημα να διαβάζει τις θείες Γραφές, και να σκέφτεται θα θεία νοήματά τους, δυναμώνοντας έτσι την αναζήτηση της αλήθειας του Θεού ανάλογα με τα πνευματικά του μέτρα, και αν δεν προφυλάξει τον εαυτό του από την επήρεια των πραγμάτων του κόσμου, ώστε να έχει και την καρδιά του φυλαγμένη και την εργασία των αρετών ευλογημένη, στην περίπτωση αυτή ο μοναχός θα παρασυρθεί στα πάθη. Καλό είναι, λοιπόν, να αυξήσει το φυσικό του πόθο για τις αρετές, και να μην παύσει να αναζητεί και να ερευνά, στις θείες Γραφές, το θέλημα του Θεού, και να ποθεί το Θεό, που τον αισθάνεται ακόμη μακριά του και, ακόμη, καλό είναι, αν δεν εγνώρισε μέσα του την αποκάλυψη του Θεού, και μόνο με την απλή ανάγνωση των θείων Γραφών να τρέφει τους καλούς λογισμούς του και να τους συγκρατεί, για να μην κλίνουν προς τα πάθη, και να μη δεχθεί διαβολικό σπόρο με τη μορφή του καλού, αλλά να φυλάξει την ψυχή του με τον πόθο του Θεού. Εάν λοιπόν, κάνει όλα αυτά, και ζητήσει την ευλογία του Θεού με έμπονη προσευχή και με υπομονή, ο Θεός θα του δώσει ό,τι ζητάει, και θα του ανοίξει τη θύρα της ευσπλαχνίας του, και μάλιστα για την ταπείνωσή του. (45).

Η μελέτη των θείων Γραφών μας ανακαινίζει και μας καθοδηγεί

64. Ο σωματικός κόπος και η μελέτη των θείων Γραφών φυλάσσει την καθαρότητα του νου. Τον κόσμο πάλι, τον ενισχύει η ελπίδα και ο φόβος του Θεού. Την ελπίδα και το φόβο στηρίζουν μέσα μας η φυγή από τους κοσμικούς ανθρώπους και η αδιάλειπτη προσευχή. Μέχρι να δεχθεί ο άνθρωπος τη χάρη του Παρακλήτου, χρειάζεται να μελετά τις θείες Γραφές, για να εντυπωθεί μέσα του η μνήμη του καλού, και για να ανακαινισθεί, με τη συνεχή ανάγνωση, η κίνηση της ψυχής του προς το αγαθό, και για να φυλάξει την ψυχή του από τους επικίνδυνους δρόμους της αμαρτίας. Διότι ο αρχάριος αγωνιστής δεν απέκτησε ακόμη την πνευματική δύναμη που αποδιώκει την πλάνη: αυτή την πλάνη, που αιχμαλωτίζει τις ψυχωφελείς ενθυμήσεις και επιφέρει ψυχρότητα σκορπίζοντας εδώ κι εκεί το νου μας. Διότι, όταν η δύναμη του αγίου Πνεύματος κυριαρχήσει στην ψυχή και την καθοδηγεί, τότε, αντί των γραπτών εντολών και των νόμων των θείων Γραφών, πιάνουν ρίζες και βλασταίνουν στην καρδιά οι εντολές του αγίου Πνεύματος. Και τότε διδάσκεται ο άνθρωπος μυστικά, από το άγιο Πνεύμα, και δε χρειάζεται πια τη βοήθεια των γραμμένων λόγων των θείων Γραφών, οπότε η μνήμη των λόγων του Θεού παραμένει αβλαβής, μακριά από τον κίνδυνο της πλάνης και της λήθης. (227).