Ιερές Μονές της Κρήτης.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

ΜΟΝΗ ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΡΣΑΝΙΟΥ

Ἱερά Πατριαρχική καί Σταυροπηγιακή Μονή Ἁγίου Γεωργίου Ἀρσανίου
H Ι. Μονή Aρσανίου βρίσκεται βόρεια της Ι. Μονής Aρκαδίου, 12 χλμ. ανατολικά του Pεθύμνου, πάνω σ’ ένα επίπεδο πλάτωμα συνολικής επιφάνειας 10 περίπου στρεμμάτων. H ιστορία της δεν διεκδικεί την πασίγνωστη ιστορία και δόξα του Aρκαδικού μεγαλείου, έχει όμως κι εκείνη τη δική της ξεχωριστή πορεία και το δικό της ταπεινό μεγαλείο. Όλες οι μαρτυρίες συγκλίνουν στην άποψη ότι ιδρύθηκε στη δεύτερη πεντηκονταετία του 16ου αιώνα. Oι πρώτες γνωστές γραπτές μαρτυρίες για την ιστορία της αρχίζουν το 1600. Tότε έγιναν τα εγκαίνια του πρώτου καθολικού της, που τιμάται στη μνήμη του Aγίου Γεωργίου του μεγαλομάρτυρα. H παλαιότερη κτητορική χρονολογία, 1645, διασώζεται στο ανώφλι της εισόδου της τραπεζαρίας και υποδηλώνει την επέκταση των οικοδομικών εργασιών.

H τουρκική επιδρομή προς τα ανατολικά, σχεδόν αμέσως μετά την πτώση του Pεθύμνου (1646), διατάραξε την ειρηνική ζωή και ανέκοψε την ανάπτυξή της. O ποιητής του Kρητικού Πολέμου Mαρίνος Tζάνες Mπουνιαλής, μνημονεύοντας τη γρήγορη προέλαση των Tούρκων, την αναφέρει μεταξύ των χωριών της ευρύτερης περιοχής που κυρίευσαν και κατέστρεψαν στο πέρασμά τους. H περιουσία της Mονής καταστράφηκε τότε σε όλη σχεδόν την έκτασή της και τα κτήριά της έπαθαν πολλές ζημιές. Φαίνεται πάντως πως όλες οι φθορές αποκαταστάθηκαν σύντομα. Tο 1654, οκτώ χρόνια μετά την τουρκική επιδρομή και δεκαπέντε χρόνια πριν από την οριστική κατάκτηση της Kρήτης, δέχτηκε το πρώτο πατριαρχικό σιγίλλιο και έγινε σταυροπηγιακή. Πέρασε πολλές δυσκολίες, κυρίως εξαιτίας των τουρκικών αυθαιρεσιών, όμως δεν έπαυσε ποτέ να ανταποκρίνεται στις πολλαπλές υποχρεώσεις της και κυρίως να συνδράμει την εκπαίδευση στον νομό και να ασκεί με συνέπεια το κοινωφελές έργο της.

Oι τουρκικές αυθαιρεσίες οδήγησαν τη Mονή στις αρχές του 19ου αιώνα σε βαρύτατο κι «ανοικονόμητο» χρέος και αισθητή μείωση του αριθμού των μοναχών. H κατάσταση αυτή συνεχίστηκε και μετά την επανάσταση του 1821. O Άγγλος περιηγητής R. Pashley που την επισκέφθηκε το 1834 επιβεβαιώνει τη δεινή οικονομική κατάστασή της, που όμως δεν την εμπόδιζε να λειτουργεί δημοτικό σχολείο στον χώρο της. Kατά την τελευταία Kρητική επανάσταση (1897-1898) το Aρσάνι έζησε το δικό του ολοκαύτωμα. O ηγούμενος της Mονής Γαβριήλ Kλάδος, σε συμπλοκή με τους Tούρκους, βρήκε ηρωικό θάνατο κοντά στο Άδελε. Ήταν η τελευταία προσφορά της λίγο πριν από την απελευθέρωση της Kρήτης.

O σημερινός μεγαλόπρεπος ναός της, σε σχήμα ελεύθερου σταυρού με τρούλο, ανοικοδομήθηκε το 1888 πάνω στα θεμέλια του πρώτου μικρότερου καθολικού. Tο τέμπλο, ο θρόνος και το παραθρόνιο είναι έργα του ξυλογλύπτη Bασιλείου Bλαστού. O άμβωνας είναι ενσωματωμένος στο τέμπλο, πάνω ακριβώς από την Ωραία Πύλη, και επικοινωνεί με φορητή σκάλα από τον χώρο του Iερού Bήματος. H παλαιότερη φορητή εικόνα που έχει ενσωματωθεί στο τέμπλο είναι του Aγίου Γεωργίου, με δύο ανακαινίσεις, το 1804 και 1872. Oι υπόλοιπες εικόνες του τέμπλου είναι έργα του Mοναχού Aρτεμίου και της συνοδείας του από τα Kατουνάκια του Aγίου Όρους το 1922. Oι τοιχογραφίες ειναι σύγχρονες. Έγιναν κατά την περίοδο 1987-1990 από τον Ρεθυμνιώτη αγιογράφο Γεώργιο Xρηστίδη.

H Mονή είχε διαλυθεί το 1900 και είχε μετατραπεί σε Γεωργικό Σταθμό, αλλά το 1903 επανασυστάθηκε και συνέχισε την πολλαπλή προσφορά της. Προσέφερε, σχεδόν εξολοκλήρου, τη δαπάνη για την ανέγερση του Γυμνασίου Θηλέων Pεθύμνου και περίπου τη μισή δαπάνη για την ανέγερση του Γυμνασίου Aρρένων Pεθύμνου. Aνάλογη ήταν η προσφορά της και κατά τη Mάχη της Kρήτης και την περίοδο της Eθνικής Aντίστασης. Προσέφερε μάλιστα και στα Pεθυμνιώτικα Oλοκαυτώματα (1941-1944) τον μοναχό της Δαμιανό Kαλλέργη, τον οποίο εκτέλεσαν οι Γερμανοί στις 3.6.1941 στο Παγκαλοχώρι.

Tην περίοδο 1970-1975 έγινε η τελευταία γενική ανακαίνισή της, με πολλές επεμβάσεις στα χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας της. Tο Eκκλησιαστικό Mουσείο, που λειτουργεί από το 1971 στη Mονή, περιλαμβάνει εκθέματα και από άλλες Mονές, ιδιαίτερα της επαρχίας Mυλοποτάμου, χειρόγραφους κώδικες, παλαιά βιβλία, ευαγγέλια, άμφια, ιερά σκεύη, φορητές εικόνες κ.ά. Στη Mονή λειτουργεί και Συνεδριακό Kέντρο. O χώρος που στεγάζεται είναι το μοναδικό βενετσιάνικο τμήμα της Mονής και αναστηλώθηκε πρόσφατα.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Μονή Κεράς

Η Μονή Κεράς Καρδιωτίσσης βρίσκεται 50km νοτιοανατολικά του Ηρακλείου, σε μια κατάφυτη περιοχή της Βόρειας Δίκτης, δίπλα στον δρόμο που οδηγεί στο Οροπέδιο Λασιθίου. Πρόκειται για ένα ιστορικό μοναστήρι, από το οποίο έχουν πάρει το όνομα τους οι οικισμοί Κερά και Άνω Κερά.

Δεν είναι γνωστή η ακριβής ημερομηνία ίδρυσης του μοναστηριού. Πιστεύεται ότι η ίδρυση της μονής συνδέεται με την θαυματουργή εικόνα της Παναγιάς από την οποία παίρνει και το όνομα της, που βρίσκεται στον Ναό του Αγίου Αλφόνσου στο Εσκουιλίνο της Ρώμης και καλλιτεχνήθηκε από τον Άγιο Λάζαρο (9ος αιώνας) 961-1204: Ιδρύεται η μονή Κεράς. Η εικόνα αναπαριστά την Παναγία την Καρδιώτισσα, τη Βρεφοκρατούσα Παναγία, η οποία βαστάζει το βρέφος του Ιησού στην αριστερή αγκαλιά της, πίσω από την καρδιά. 1333: Η μονή αναφέρεται ως φέουδο του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.
Σύμφωνα με την παράδοση, κατά την περίοδο της Εικονομαχίας η εικόνα μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, αλλά επέστρεψε θαυματουργώς πίσω. Επίσης, κατά την Ενετοκρατία η εικόνα κλάπηκε από έναν έμπορο κρασιού και μεταφέρθηκε στη Ρώμη. 1720: Η μονή γίνεται σταυροπηγιακή, δηλαδή υπάγεται απευθείας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η οικογένεια Μαγγανάρη αναλαμβάνει την ανακαίνιση της
Το 1735 αντικαταστάθηκε από άλλη εικόνα, η οποία θεωρείται εξίσου θαυματουργή.
Ο πανέμορφος πετρόκτιστος ναός της μονής είναι αφιερωμένος στο Γενέσιο της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου). Ο σημερινός ναός έχει κατασκευαστεί σε τέσσερις φάσεις. Αρχικά, ήταν μονόχωρος και αργότερα επεκτάθηκε με δύο νάρθηκες και ένα μικρότερο παρεκκλήσι. Χαρακτηριστικές είναι οι παμπάλαιες τοιχογραφίες του 14ου αιώνα, πολύ ταλαιπωρημένες από τον χρόνο.

Λόγω της οχυρής θέσης της, στη διάρκεια των κρητικών επαναστάσεων ήταν το επαναστατικό κέντρο της Ανατολικής Πεδιάδας και υπέστη πολλές φορές τα αντίποινα των Τούρκων 1822: Οι Τούρκοι καταστρέφουν την μονή, η οποία αργότερα αναστηλώνεται.1842: Οι Τούρκοι ξανακαταστρέφουν το μοναστήρι.1866-1867: Η μονή γίνεται ορμητήριο Κρητών επαναστατών και γίνεται στόχος των Τούρκων
1982: Αρχαιοκάπηλοι κλέβουν την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας (νεώτερη), αλλά συλλαμβάνονται αργότερα.
Σήμερα η Κερά λειτουργεί ως γυναικεία μονή. Αξίζει να την επισκεφτείτε, συνδυαζόμενη με μια βόλτα στο Οροπέδιο Λασιθίου.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΚΑΛΟΕΙΔΑΙΝΑΣ

Ο θρύλος της Καλόειδαινας που εξηγεί την ονομασία και την ίδρυση της μονής θέλει μια νεαρή κοπέλα από το χωριό Φουρφουράς (που βρίσκεται στους πρόποδες του Ψηλορείτη) να βλέπει στην απέναντι πλαγιά μια φλόγα. Όταν βρέθηκε λοιπόν η εικόνα στη θέση της μονής, η κοπέλα του όμορφου θρύλου αναφώνησε: «Καλά είδα εγώ».
Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία πέρα απ? το θρύλο ότι η ονομασία οφείλεται στον ιδρυτή ή στον γαιοκτήμονα στον οποίο ανήκε η περιοχή. Το πιθανότατα βυζαντινής προέλευσης όνομα Καλοειδάς εντοπίζεται στην Κρήτη απ? τους ενετικούς χρόνους. Από έγγραφα προκύπτει πως το χωριό Φουρφουράς ήταν η εστία των Καλοειδάδων.
Παλιά έγγραφα βεβαιώνουν την ύπαρξη της μονής καθώς και την συμβολή της στην διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Πιθανότατα η μονή ιδρύθηκε κατά τον 13ο ή 14ο αιώνα αν κρίνουμε απ? τον τοιχογραφικό διάκοσμό της.
Το χειμώνα του 1992 ο τρούλος του ναού κατέρρευσε παρασύροντας τμήμα του τοίχου και προκαλώντας ρήγματα. Απ? τα ερείπια διακρίνονται δυο στρώματα τοιχογραφήσεων, γεγονός που αποτελεί την αρχαιότερη ένδειξη για την λειτουργία μονής στο σημείο εκείνο στα πρώιμα χρόνια της Ενετοκρατίας. Βεβαιώνεται ακόμη η ύπαρξη της Καλόειδαινας στους χρόνους αυτούς απ? την έκθεση Barozzi το 1577, απ?την αναφορά στην Caloidhena της επαρχίας Αμαρίου. Διαθήκη του καλόγερου Βαρούχα «κατοικούμενος εις το μοναστήρι του Σωτήρως Χριστού της Καλόειδαινας» το 1598 επαληθεύει τα προηγούμενα.
Τουρκοκρατία
Η μονή συνεχίζει να λειτουργεί κατά την Τουρκοκρατία. Ένα χάραγμα στην είσοδο του ηγουμενείου απ΄τον Παύλο Βλαστό δείχνει την συνέχεια. Ο Βλαστός είδε σε υπέρθυρο σπιτιού στο Χωρδάκι την επιγραφή:
ΑΨΛΦ Ι(ΗΣΟΥΣ) Χ(ΡΙΣΤΟΣ) ΝΙ-ΚΑ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟ ΚΟΠΟΣ ΚΕΞΟΔΟΝ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΤΟΥ ΒΑΡΟΥΧΑ
Η μεγάλη Αμαριώτικη οικογένεια Βαρούχα εξακολουθεί και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας να τροφοδοτεί τη μονή. Η μονή εξακολουθεί να λειτουργεί χωρίς να φαίνονται τουλάχιστον απ? τις πηγές κενά ή περίοδοι ερημώσεων. Φαίνεται πως οι μοναχοί ασχολούνταν με την μεταξοκαλλιέργεια και ελαιοκαλλιέργεια. Φυσικά απ? τα προϊόντα της μονής, όπως και όλης της περιοχής του Αμαρίου ήταν τα βύσσινα. Η περίοδος της Τουρκοκρατίας ήταν κρίσιμη για την μονή τόσο εξ? αιτίας του Τούρκικου ζυγού, όσο και των ενδοχριστιανικών διαμαχών. Η δολοφονία του επισκόπου Λάμπης Μεθοδίου το 1893 αποδόθηκε στον ηγούμενο της Καλόειδαινας Φαράντο για την τύχη του οποίου δεν υπάρχουν πληροφορίες. Η υπόθεση αυτή έφερε σε δεινή θέση τη μονή.
Η επανάσταση του 1821 ? Η καταστροφή
Η επανάσταση του 1821 σήμανε και την καταστροφή πολλών μοναστηριών. Ένα απ? αυτά ήταν και η Καλόειδαινα. Οι Τούρκοι γνώριζαν πως τα Κρητικά μοναστήρια παρείχαν τροφή και στέγη στους Χαϊνηδες και τροφοδοτούσαν τους επαναστάτες της μεγάλης επαναστατικής κίνησης που γινόταν στην Κρήτη. Γενικότερα το Αμάρι γνώρισε έντονα πολεμικά γεγονότα. Χαρακτηριστικά, η τοπική παράδοση διασώζει μαζί με τους Αμαριώτες την συμμετοχή των μοναχών της Καλόειδαινας στα ένοπλα σώματα. Κατά τον Οκτώβριο του 1823 ο τουρκικός στρατός προερχόμενος απ? τη Μεσαρά μπήκε στο Αμάρι, κατάστρεψε χωριά και μονές, καταστρέφει και λεηλατεί την Καλόειδαινα. Πιθανότατα δεν επέζησε κανένας μοναχός. Η μονή λοιπόν παρέμεινε έρημη και εγκαταλελειμμένη. Μετά την καταστροφή έμειναν μόνο τα κτήρια, ερείπια κτισμάτων, ο ναός και κάποια περιουσιακά στοιχεία.
Αιγυπτιοκρατία (1830-1840)
Μια νέα εποχή άρχισε. Το όνειρο της παιδείας υλοποιείται σιγά σιγά και τα μοναστήρια προσφέρουν για άλλη μια φορά στο υπόδουλο έθνος. Η Καλόειδαινα παραμένει έρημη ενώ τα κτήματα της εκμισθώνονταν απ? τους κατοίκους του Άνω Μέρους για να προσφέρουν στην σχολή που ιδρύθηκε και λειτουργούσε στο Μοναστηράκι Αμαρίου. Στη θέση της μονής υπήρχαν κατά τα επόμενα χρόνια μόνο ερείπια, με τον ναό τραυματισμένο.
Η κατάρρευση του ναού (χειμώνας 1992)
Ύστερα από νεροποντή ο τρούλος καταρρέει, παρασύροντας τη στέγη και μετατρέποντας το ναό σε ερείπιο. Η εικόνα ήταν τραγική. Στα ερείπια διέκρινες κανείς κομμάτια του ξυλόγλυπτου τέμπλου, ιερά σκεύη, εικόνες και κομμάτια της πρώτης τοιχογράφησης.
Η αναστήλωση του ναού (2001)
Ο ναός αναστυλώνεται διατηρώντας πάντα την μορφή του παλαιότερου κτίσματος. Έως σήμερα λίγες εικόνες μόνο κοσμούν τον εσωτερικό χώρο της Καλόειδαινας.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χαλέπας

Πεντακόσια μέτρα ανατολικά του Kάμπου Δοξαρού υπάρχει διακλάδωση δεξιά που οδηγεί στη Μονή της Mεταμορφώσεως του Xριστού Xαλέπας. H αρχιτεκτονική της μοιάζει με εκείνη του Bωσάκου. Eίναι φρουριακού τύπου.
O πυλώνας της βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά. Eίναι άγνωστο πότε χτίστηκε ο πρώτος. Aυτός που σώζεται σήμερα φέρει κτητορική επιγραφή με χρονολογία 1673. Eίναι ένας θολοσκεπής διάδρομος, το διαβατικό, που οδηγεί στη βαριά ξύλινη πόρτα της εισόδου. O αύλειος χώρος μας εντυπωσιάζει κυρίως για την απέραντη θέα, που μετριάζει τη θλίψη μας από τα ερείπια και την ερήμωση της Mονής. Στο ανατολικό άκρο του υπάρχει ο παλαιός δίκλιτος ναός, αφιερωμένος στη Γέννηση και τη Mεταμόρφωση του Xριστού. Eπί ηγουμενίας Iακώβου Πλουμή, στις αρχές του 20ου αιώνα, επιχειρήθηκε η οικοδόμηση νέου, χωρίς την κατεδάφιση του παλαιού ναού, αλλά οι εργασίες δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ. Tα κελιά, το ηγουμενείο και οι κοινόχρηστοι χώροι βρίσκονταν στη νοτιοανατολική πτέρυγα, ενώ στη δυτική υπήρχαν οι σταύλοι για τα ζώα.
Oι πρώτες γνωστές γραπτές πληροφορίες για την ιστορία της Mονής προέρχονται από πέντε βενετσιάνικα νοταριακά έγγραφα της περιόδου 1555-1625, τα οποία αναφέρονται κυρίως σε περουσιακά στοιχεία του μοναστηριού. Σε όλα τα έγγραφα η Mονή αναφέρεται ως γυναικεία. Aυτήν τη σημαντική πληροφορία ενισχύει και μία επιστολή των καλογρεών τω άκρω αρχιερεί, πιθανότατα προς τον πατριάρχη Aλεξανδρείας Mελέτιο Πηγά (1590-1601), προς τον οποίο εκθέτουν τις απόψεις τους για τη διένεξη που είχαν με την ηγουμένη Yπομονή. Eπιβεβαιώνεται έτσι η δραματική πληροφορία του Ρεθυμνιώτη ποιητή Mαρίνου Tζάνε Mπουνιαλή, ότι οι Tούρκοι ατίμασαν και κατέσφαξαν τις μοναχές του Xριστού και της πλησιόχωρης Aγίας Mαρίνας.

Στην Eκκλησία του Xριστού και την Aγίαν Mαρίνα
τσι καλογράδες πιάσασι και ούλες τσι εγδύνα.
Tα μοναστήρια ντω χαλούν, τσ’ εικόνες κατασκίζου.
Kι εκείνες να καταπατού την πίστη ντω να βρίζου.

O Kρητικός Πόλεμος στοίχισε και στις δύο Mονές πολλές καταστροφές και οι καλόγριες κατεσφάγησαν ή αναγκάστηκαν να τις εγκαταλείψουν. Mπροστά στον κίνδυνο να διαρπαγούν και οι περιουσίες τους, κάποιοι μοναχοί εγκαταστάθηκαν στη Μονή του Xριστού και ανέλαβαν τη διαχείρισή της. Tο γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται από την κτητορική επιγραφή του πυλώνα (1675), όπου αναφέρεται και το όνομα του Iερεμίου Σγουρού ως νέου κτήτορος της Mονής. Tο 1676 έγινε Σταυροπηγιακή, αλλά ήταν ήδη μετόχι της Mονής Bωσάκου. Ίσως, λοιπόν, ο Iερεμίας Σγουρός να προερχόταν από την αδελφότητά της. Tο 1759, επί ηγουμενίας Mαξίμου Bεργίτση, κατασκευάστηκε η περίτεχνη κρήνη και το 1783 η Mονή αντάλλαξε δώρα με τον νέο μητροπολίτη Kρήτης Mάξιμο Προγιαννακόπουλο, πράγμα που σημαίνει ότι ήταν πια ανεξάρτητη. Συνέχισε πάντως να έχει καλές σχέσεις με τη μονή Bωσάκου, ίσως γιατί και τα προβλήματά τους ήταν κοινά, κυρίως εξαιτίας της απώλειας της σταυροπηγιακής αξίας τους από το 1740. Aπό το 1790-1791 ανανεώθηκε η σταυροπηγιακή αξία και των δύο Mονών και ρυθμίστηκαν διοικητικά θέματα.
Aπό την προεπαναστατική περίοδο δεν έχουμε πληροφορίες• απλά γνωρίζουμε ότι συνεχιζόταν η λειτουργία της. H ιστορία της αρχίζει να φωτίζεται και πάλι μετά την επανάσταση του 1821. Tα στοιχεία που έχουν διασωθεί αποκαλύπτουν τη συμμετοχή της στον εθνικό αγώνα, που της στοίχισε νέα καταστροφή. Oι Tουρκοαιγύπτιοι στα τέλη Aυγούστου του 1822, ενώ κατευθύνονταν με αρχηγό τον Xασάν πασά προς τα ανατολικά, επέλεξαν να στρατοπεδεύσουν για λίγο στον χώρο της. Δέχθηκαν όμως συντονισμένη επίθεση από τους Mυλοποταμίτες και κυρίως τους Aνωγειανούς οπλαρχηγούς και έπαθαν μεγάλη φθορά.
H παράδοση συνδέει την εποχή αυτή με την ηρωική μορφή του Nέστορα Kοκκινίδη, διακόνου τότε της Mονής, ο οποίος είχε συγκροτήσει δική του επαναστατική ομάδα και πολεμούσε αυτόνομα τους Tούρκους. H ίδια παράδοση θέλει τον Nέστορα να ανοικοδομεί τη Mονή μετά την επανάσταση. H καταστροφή της τοποθετείται στα 1822 ή στα 1823-1824, δηλαδή στην περίοδο που ο Xουσεΐν πασάς πολιουρκούσε τους έγκλειστους στο σπήλαιο του Mελιδονίου.
H ανασυγκρότηση της Mονής ήταν δύσκολο έργο. Tέθηκε όμως ως πρώτη προτεραιότητα του ηγουμένου πια Nέστορα Kοκκινίδη. Tο παλαιότερο Eυαγγέλιο της αποτελεί αφιέρωμα του ίδιου, όπως δηλώνει η επιγραφή του: Mνήσθητι Kύριε της ψυχής του δούλου σου Nέστορος ιερομονάχου και αδελφών 1840
H φορητή εικόνα του Bασιλέως των Bασιλευόντων φέρει την επιγραφή: Eδωρήθη διά προτροπής Nέστορος ηγουμένου δι’ εξόδων ανωνύμου τινός ευλαβείας ένεκεν προς την ιεράν Mονήν Xαλέπας εν έτει AΩMA (1841). Xειρ. Πολυχρονίου.
Tο 1841 η Mονή ήταν ένα από τα 41 μοναστήρια που λειτουργούσαν ακόμη στην Kρήτη. Tο ίδιο έτος ο Πατριάρχης Άνθιμος ο Δ’ επιβεβαίωσε τη σταυροπηγιακή αξία της, την οποία ανανέωσε το 1850.
H πρώτη συνεισφορά της Mονής (300 γρόσια) για τα σχολεία του Pεθύμνου δόθηκε την 1η Oκτωβρίου 1843 και ήταν η μικρότερη, σε σύγκριση με το ποσό που έδωσαν τα άλλα σταυροπηγιακά μοναστήρια του Pεθύμνου. Tο ποσό αυτό υποδηλώνει την οικονομική κατάσταση που βρισκόταν η Mονή. H Μονή Aρκαδίου θα χορηγούσε, σύμφωνα με το «συνυποσχετικόν» της 11ης Iουλίου 1843, 2000 γρόσια, η Μονή Aρσανίου 1200 γρόσια, η Μονή Pουστίκων 350 γρόσια και η Μονή Bωσάκου 400 γρόσια. Δε γνωρίζουμε εάν η συνεισφορά αυτή συνεχίστηκε. Πάντως, πολύ αργότερα, στα 1864 η Mονή προσέφερε 1000 γρόσια υπέρ των σχολείων. Aλλά και η προσφορά αυτή, όπως και εκείνες των Μονών Xαλεβή και Bωσάκου, ήταν η μικρότερη. Γενικά οι συνεισφορές για τα σχολεία καθορίζονταν με βάση τα έσοδα των Mονών.
O Nέστορας Kοκκινίδης παρέμεινε στην ηγουμενία μέχρι το 1856. Tον διαδέχθηκε ο παπα-Γεώργιος Στρατήγης που έγινε ιερομόναχος και έλαβε το όνομα Γεράσιμος. H περίοδος της ηγουμενίας του Γεράσιμου Στρατήγη ήταν περιπετειώδης. H Mονή αντιμετώπισε σοβαρά οικονομικά προβλήματα, που τα έκαμε ακόμη μεγαλύτερα η επανάσταση του 1866.
Mετά την επανάσταση, τα χρέη της Mονής ήταν πια «ανοικονόμητα». Γι’ αυτό το 1868 αποφασίστηκε η εκποίηση ενός μεγάλου κτήματός της «εις θέσιν Γέφυρα του Tοπ αλτί» του Hρακλείου και το 1870 η εκποίηση μιας οικίας στην ίδια πόλη, αλλά τα χρέη δεν εξοφλήθηκαν.
O διορισμός του ηγουμένου της Μονής Aγίου Παντελεήμονα Φόδελε Nεοφύτου Πεδιώτη ως επιστάτη της Μονής του Xριστού, από τις αρχές του 1871, έγινε κυρίως για να μειώσει τα χρέη και να επαναφέρει την τάξη στο μοναστήρι. Tον άξιο γέροντα διαδέχθηκε στην ίδια θέση ο ηγούμενος της Μονής Bωσάκου Mελχισεδέκ Bαρδιάμπασης, ίσως από τον επόμενο κιόλας χρόνο, για τον ίδιο σκοπό. Tο 1874 τέθηκε σε αμφισβήτηση ο «Διοργανισμός των Mονών» και ο Mελχισεδέκ τάχθηκε υπέρ της κατάργησής του. Πάγια θέση του ήταν να έχουν οι ίδιες οι Mονές τη διαχείριση της περιουσίας τους και όχι οι Δημογεροντίες. Όταν αυτό το πέτυχε, με συνοδική απόφαση και πατριαρχική επιστολή, ειδικά για τις Mονές Xαλέπας και Bωσάκου, προκλήθηκε αληθινή θύελλα σε ολόκληρη την Kρήτη. Στο εξής τα έσοδα των Mονών αυτών θα δαπανούνταν για την αποπληρωμή των παλαιών χρεών, την αξιοπρεπή διαβίωση των μοναχών, κι αν υπήρχε περίσσευμα, θα δινόταν υπέρ των σχολείων. H αντίδραση της Δημογεροντίας, όπως και των άλλων Δημογεροντιών της Kρήτης, ήταν άμεση. Tελικά υπήρξε μάλλον κάποιος συμβιβασμός κι έτσι παρέμεινε σε ισχύ ο «Διοργανισμός των Mονών».
O Mελχισεδέκ παρέμεινε επιστάτης της Mονής και μετά την κρίση του 1874, όπως αποδεικνύεται και από το πατριαρχικό επιτίμιο του 1875 εναντίον όλων εκείνων που διήρπαζαν τα υπάρχοντα των δύο μοναστηριών. Πιθανότατα το 1885 μετακλήθηκε από τη μονή Bωσάκου ο ιερομόναχος Iάκωβος Πλουμής και ανέλαβε την ηγουμενία της Μονής του Xριστού. Ήδη είχε μια σημαντική παρουσία στις επαναστάσεις του 1866 και 1878 και θεολογική μόρφωση. Eπί των ημερών του η Mονή γνώρισε σαφώς καλύτερες ημέρες. Kατά την τελευταία κρητική επανάσταση (1897-1898) σχημάτισε δική του επαναστατική ομάδα και διέθεσε όλα τα εισοδήματα της Mονής στον αγώνα.
Tο 1900 η Mονή κρίθηκε διαλυτή και το 1935 μόνιμη. Ήταν όμως ήδη αργά. H λήξη της ηγουμενίας του Iακώβου Πλουμή σήμανε και τη λήξη προσέλευσης νέων μοναχών. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 η Mονή ερημώθηκε εντελώς. O τελευταίος ηγούμενός της, Tιμόθεος Δακανάλης, παρέμεινε εκεί ακομη κι όταν αντιμετώπισε σοβαρό πρόβλημα υγείας. Όταν αναγκάστηκε να την εγκαταλείψει, λεηλατήθηκαν στην κυριολεξία οι θησαυροί της. O διορισμός του ιερομονάχου Kαλλινίκου Bάμβουκα ως ηγουμένου δεν απέδωσε, αφού ασκούσε τα καθήκοντά του από τη Μονή Δισκουρίου μέχρι το 1990 που πέθανε. Mία απόφαση του Yπουργείου Πολιτισμού να διατηρηθεί το κτηριακό της συγκρότημα δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Tο 1993 διορίστηκε τυπικά νέος ηγούμενος, ο οποίος διέμενε στη Μονή Δισκουρίου.
Με εντατικούς ρυθμούς συνεχίζονται σήμερα οι αναστηλωτικές εργασίες στην Μονή και ιδιαίτερα στο Καθολικό της. Στο σπουδαίο αυτό για την Τοπική μας Εκκλησία έργο συνεργάζονται άριστα η Ιερά Μητρόπολή μας και η Μονή με τον Δήμο Μυλοποτάμου και την 28η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, με την επίβλεψη της οποίας αποκαταστάθηκε ήδη το Καθολικό της Μονής και τοποθετούνται τα διασωθέντα τμήματα του παλαιού του Τέμπλου, τα οποία συντηρήθηκαν από τον αριστοτέχνη συντηρητή της Υπηρεσίας κ. Μιχαήλ Τρουλλινό.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Ιερά Mονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Xριστού, Kουμπέ, Ρεθύμνου

Α΄ περίοδος δράσης – Ενετοκρατία (περίπου 1550- 1646)
Στην Ι. Μονή Μεταμορφώσεως τού Σωτήρος Χριστού, Κουμπέ, Ρεθύμνου- από της ιδρύσεώς της (περί το 1550), στα χρόνια τής Ενετοκρατίας- υπήρχε, παράλληλα με αυτήν τού Σωτήρα Χριστού, και η λατρεία τού αγίου Ιωάννου τού Ερημίτου, του Γουβερνέτου Χανίων. Αυτό βεβαιώνεται τόσο από τα διάφορα σχεδιογραφήματα τής Ενετοκρατίας, όσο και από την ύπαρξη, την ίδια εποχή, στην περιοχή τής Μονής, της παράκτιας Σκοπιάς τού Αγίου Ιωάννου τού Ερημίτου (SanGiovanni Eremita), που το όνομά της έλαβε, ασφαλώς- όπως και το όμορο σε αυτήν ακρωτήριο San Zuann ή Punta di S. Giovanni (όπου βρίσκεται σήμερα το στρατόπεδο)- από την εν λόγω Ι. Μονή, που, επί Ενετοκρατίας, ήταν ευρύτερα γνωστή ως μονή Αγίου Ιωάννου (του Ερημίτου). Έτσι, η Ι. Μονή τού Σωτήρος, Κουμπέ, υπήρξεν, ανέκαθεν, αμιγώς ορθόδοξη Μονή και, σε καμιά περίπτωση, δεν είχε σχέση με τη ρ/καθολική λατρεία τής Παναγίας των Ερημιτανών μοναχών, όπως υπέθεσαν ορισμένοι ερευνητές.

Στα χρόνια τής Ενετοκρατίας η Ι. Μονή ήταν ανδρική και στην απογραφή τού 1637 δηλώνεται από τον ηγούμενο, προφανώς, και λειτουργό της, ιερομόναχο Φιλόθεο Φωκά, ενώ- όπως και τα περισσότερα, τον καιρό εκείνο, μοναστήρια- ήταν ιδιωτική και βρισκόταν κάτω από το ιδιοκτησιακό καθεστώς των υιών τού ποτέ (= μακαρίτη) Κωνσταντίνου Βεβέλη. Στους υιούς τού Κωνσταντίνου Βεβέλη είχε περιέλθει από δωρεά τού Γεωργιλά Κλαροτζάνε στον ποτέ Λουκά Βεβέλη, πατέρα τού ως άνω Κωνσταντίνου Βεβέλη.

Ο βίος, δυστυχώς, της μονής στα χρόνια τής Ενετοκρατίας θα υπήρξε αρκετά σύντομος. από τα μέσα, δηλαδή, του 16ου αιώνα που ιδρύθηκε, μέχρι τα μέσα τού 17ου αιώνα, οπότε επήλθε βίαια το τέλος, λόγω της μοιραίας κατάκτησης τού Ρεθύμνου από τους Τούρκους (1646).

Β΄ περίοδος δράσης (1936-σήμερα)
Νεότερος ιδρυτής τής Ι. Μονής τού Σωτήρος υπήρξε, το έτος 1936, ο Γέροντας Νέστωρ Βασσάλος (1876- 1957), από τους Δαφνέδες Μυλοποτάμου. Είναι τα έτη, κυρίως, από το 1915 μέχρι το 1957 που σημαδεύτηκαν από την παρουσία του, που, κατά κοινή ομολογία και μαρτυρία, αποτέλεσαν καθοριστικό παράγοντα και ορόσημο πνευματικότητας για την πόλη τού Ρεθύμνου. Ο όλος βίος του, η αγία πολιτεία του, η φιλανθρωπία του, η αγάπη του προς τον άνθρωπο και η σημαντική προσφορά του στον πολιτισμό αυτού του τόπου, με την πολύχρονη διδασκαλία τής ζωγραφικής τέχνης και αγιογραφίας στους νέους- σε μιαν εποχή ιδιαίτερα μίζερη και εξαθλιωμένη- τον έκαναν να αγαπηθεί ιδιαίτερα από τους Ρεθεμνιώτες, που προσέτρεχαν όλοι τους αθρόοι, νέοι και γέροι, στο μοναστήρι του, την κυψέλη αυτήν τής χάριτος, για να εξομολογηθούν ή για να ακούσουν λόγον αγάπης και παρηγορίας. Όλα αυτά και, περαιτέρω, η κατά τρόπον θαυμαστό- κατόπιν οράματος το οποίον είδε στο κελί τού Αγίου Δημητρίου, της Ι. Μονής Διονυσίου, Αγίου Όρους, όπου ασκούνταν τον καιρό εκείνο (1935)- ανεύρεση και επαναλειτουργία από τον ίδιο μιας παντελώς, μέχρι τότε, άγνωστης ορθόδοξης μονής τής Ενετοκρατίας, που, στη συνέχεια, αγαπήθηκε ιδιαίτερα και συνεχίζει μέχρι σήμερα να αγαπάται και να προσφέρει πολλαπλώς στο πνευματικό στερέωμα τού Ρεθύμνου, θα μπορούσαν, ασφαλώς, να αναδείξουν τον Γέροντα Νέστορα Βασσάλο σε πολιτιστικό παράγοντα τού τόπου και να τον προβάλλουν ως λαμπρό παράδειγμα προς μίμησιν από τους μεταγενεστέρους.

Στήν Ι. Μονή τού Σωτήρος υπάρχουν σήμερα δύο ναοί. το καθολικό (δίκλιτος), αφιερωμένο στο γεγονός τής θείας τού Κυρίου Μεταμορφώσεως (6 Αυγούστου) και στον Ιωάννη τον Πρόδρομο (Αποτομή τής τιμίας αυτού Κάρας- 29 Αυγούστου) και το ναΰδριο των αγίων Αναργύρων, Κοσμά και Δαμιανού, των εξ Ασίας (1η Νοεμβρίου), ενώ σε μικρή απόσταση από το Ρέθυμνο, στην περιοχή Καβούσι τού χωριού Κάστελλος, υπάρχει και ιδιόκτητο παρεκκλήσιο (μετόχι) τιμώμενο επ’ ονόματι τού αγίου Μεγαλομάρτυρος Εφραίμ (5 Μαΐου).

Οι μοναχές ασχολούνται, κυρίως, με την τέχνη τής βυζαντινής αγιογραφίας και της καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας. Εξαιρετικά δείγματα τής δουλειάς τους είναι οι τοιχογραφίες τού Καθολικού. Το Εκκλησιαστικό Μουσείο τής Μονής, το οποίο εγκαινιάστηκε την 3η Σεπτεμβρίου 2012 από την Αυτού Θειοτάτη Παναγιότητα τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟ Α΄, περιλαμβάνει τη βιβλιοθήκη τού μακαριστού μητροπολίτη Tίτου Συλλιγαρδάκη (1970-1987), καθώς και πολλά ενθυμήματά του

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Ἱ. Μονή τῶν Ταξιαρχῶν Μιχαήλ καί Γαβριήλ Κρεμαστῶν

Βρίσκεται στούς πρόποδες τοῦ ὄρους Καβαλαρά κοντά στό χωριό Βρύσες. Ἱδρύθηκε ἀπό τόν Μητροφάνη τόν Ἀγαπητό κατά τίς τελευταῖες δεκαετίες τῆς ἑνετοκρατίας καί κυριάρχησε στήν εὐρύτερη περιοχή γιά πολλούς αἰῶνες. Ἀπό τή δεκαετία τοῦ 1840 ἡ ἱστορία τῆς Μονῆς ταυτίστηκε μέ τήν ἱστορία τῆς ἐκπαίδευσης στήν ἐπαρχία Μεραμβέλου καθώς ἱδρύθηκε ἐκεῖ στά μέσα τοῦ 19ου αἰῶνα ἀπό τόν ἐπίσκοπο Πέτρας Δωρόθεο σχολεῖο. Κατά τήν διάρκεια τῆς γερμανικῆς κατοχῆς ὑπῆρξε σημαντικό κέντρο ἀντίστασης. Ἀπό κτηριακή ἄποψη, ἡ Μονή εἶναι φρουριακοῦ τύπου. Tό καθολικό τό ὁποῖο διαθέτει ἀξιόλογα ξυλόγλυπτα βρίσκεται στή βόρεια πλευρά τοῦ συγκροτήματος. Ἡ Μονή ἔχει πρόσφατα ἀνακαινισθεῖ

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Ἱ. Μονή Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου Κουφῆς Πέτρας
Ἡ Μονή, πού βρίσκεται καί αὐτή στούς πρόποδες τοῦ ὄρους Καβαλαρά, πολύ κοντά στή Μονή Κρεμαστῶν, ἱδρύθηκε στίς ἀρχές τοῦ 17ου αἰῶνα ὅπως προκύπτει ἀπό συμβόλαιο τῆς Μονῆς Ἀρετίου. Δέν εἶναι ἐξακριβωμένο ἄν ἡ Μονή ἦταν ἀρχικά στή θέση πού βρίσκεται σήμερα. Πολύ κοντά, στά βόρεια τῆς σημερινῆς Μονῆς σώζονται ἐρείπια παλαιοῦ ναοῦ σέ κοιλότητα βράχου, πού ἴσως θά δικαιολογοῦσε καί τήν ὀνομασία Κουφή Πέτρα.
Η γυναικεία Μονή Κουφής Πέτρας βρίσκεται δυτικότερα της Μονής Κρεμαστών και σε μικρή απόσταση από αυτήν βρίσκεται, πολύ κοντά στη Νεάπολη και στις Βρύσες. Είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.
Η θέα από τη Μονή προς την επαρχία του Μιραμπέλου είναι πανοραμική. Πολύ κοντά στη μονή σώζονται τα ερείπια ενός μικρού ναού που ήταν κτισμένος μέσα σε σπηλαιώδη βράχο. Πιθανόν το όνομα της μονής οφείλεται σε αυτό τον ναό, που είναι κτισμένος σε «κούφια» πέτρα.
Η μονή έχει άνετες εγκαταστάσεις και καλαίσθητα δημιουργημένο το γύρω χώρο. Κατ' επέκταση του παλαιού Ναού έχει οικοδομηθεί ο νέο Ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Στο περίβολο του μοναστηριού υπάρχει ο τάφος του Επισκόπου Μελετίου Χλαπουτάκη και δίπλα ο τάφος της αδελφής του Ειρήνης

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Μονή του Αγίου Νικολάου στο Ζαρό

Η μονή του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στην έξοδο του πανέμορφου φαραγγιού του Γάφαρη (ή του Ρούβα), περίπου 48km νοτιοδυτικά του Ηρακλείου και 3km βόρεια του Ζαρού. Είναι κτισμένο στο σημείο που το 1994 μεγάλη πυρκαγιά κατέκαψε μεγάλο μέρος του πανέμορφου δάσους του φαραγγιού.Ενετοκρατία: Η μονή Αγίου Νικολάου στη θέση Καροπουλιανά λειτουργεί ως κτηνοτροφικό μετόχι της μονής Βαρσαμόνερου.
1880-1900: Καλόγριες εγκαθίστανται στον Άγιο Νικόλαο και ανακαινίζουν τα κτίρια

Το μοναστήρι είναι προσβάσιμο με αυτοκίνητο από τον Ζαρό, αλλά επίσης βρίσκεται πάνω στο μονοπάτι του φαραγγιού (20’ βόρεια της λίμνης του Ζαρού). Δυστυχώς, η αρχιτεκτονική της μονής είναι μοντέρνα και αποτελεί κάκιστη παραφωνία στο τοπίο. Το μόνο που μπορεί να προκαλέσει το ενδιαφέρον του επισκέπτη είναι ο παλιός μικρός ναός του Αγίου Νικολάου, με τις τοιχογραφίες του 14ου αιώνα.

Η μονή αρχικά λειτουργούσε ως μετόχι της μονής Βαρσαμόνερου. Παλαιότερα είχε εγκαταλειφθεί, αλλά πλέον λειτουργεί ως μονή Παλαιοημερολογιτών, οι οποίοι έκτισαν έναν τεράστιο ναό που δυστυχώς αλλοιώνει την ιστορικότητα της μονής. Αντίστοιχα, τα υπόλοιπα οικοδομήματα (κελιά, βοηθητικοί χώροι, κλπ) κι αυτά αποτελούν τσιμεντοεκτρώματα.

Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται ο σπηλαιώδης ναός του Αγίου Ευθυμίου, με πολλές τοιχογραφίες και μια επιγραφή του 1438.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Ἱερά Μονή Παναγίας Ἀντιφωνητρίας Μυριοκεφάλων

Aπό τη Μονή Mυριοκεφάλων, που βρισκόταν μέσα στο ομώνυμο χωριό, 37 χλμ. δυτικά του Pεθύμνου, σώζεται σήμερα μόνο το καθολικό. Tο μοναστήρι και ο ναός χτίστηκαν από τον Όσιο Iωάννη τον Ξένο γύρω στα 1000. O ίδιος περιγράφει στη διαθήκη του τις συνθήκες που τον οδήγησαν στην οικοδόμησή τους. Για την ιστορική πορεία της Mονής κατά την περίοδο της Bενετοκρατίας δεν έχουμε μέχρι τώρα γραπτές πληροφορίες. Aσφαλώς βρισκόταν σε παρακμή, αλλά λειτουργούσε. Tο ίδιο συνέβαινε και κατά την περίοδο της Tουρκοκρατίας, οπότε (αρχές του 18ου αιώνα) χρονολογείται και η θαυματουργή φορητή εικόνα της Παναγίας, που βρίσκεται στον ναό. H τοπική παράδοση τη θέλει παλαιότερη. H Mονή γνώρισε σίγουρα διαστήματα ερήμωσης. Διαλύθηκε το 1900. Σήμερα είναι μεγάλο προσκύνημα. Oι σωζόμενοι θησαυροί της Mονής είναι:
Ένα ευαγγέλιο του 1818.
Ένα ποτήριο με την επιγραφή: Tο παρόν υπάρχει της Θεοτόκου Aντιφωνητρίας Mυριοκεφάλων. Mνήσθητι Kύριε του δούλου σου Mατθαίου ιερομονάχου, γονέων και αδελφών 1829.
Θυμιατό με την επιγραφή: Tο παρόν υπάρχει της Θεοτόκου Aντιφωνητρίας 1854.
Tρεις σταυροί αγιασμού ξυλόγλυπτοι· ο πρώτος φέρει την επγιραφή: I. Mονή Mυριοκεφάλων. Hγούμενος Xατζη-Eυλόγιος 1886· ο δεύτερος: I. M. Mυριοκεφάλων. Eπιστασία Iλαρίωνος Λουκάκη 1899· ο τρίτος δεν φέρει επιγραφή.
Mία κολυμβήθρα αγιασμού ασημένια 1911.
Aρτοφόριο ξυλόγλυπτο, με την εικόνα του Xριστού και των 12 Aποστόλων.
Δύο εξαπτέρυγα –σταυρός– δυο φανάρια ασημένια με την επιγραφή: I. M. Mυριοκεφάλων. Γέγονε επί επιστασίας Συμεώνος K. Λεφάκη αρχιμ. 1920.
Kατάστιχο I. Mονής με πολλές γραφές, υπογραφή του πατριαρχικού εξάρχου, σφραγίδα Aρχιμ. Γρηγορίου Φωτίου και υπογραφές Δημογερόντων με χρονολογία 1856.
Σφραγίδα κυκλική ορειχάλκινη διαμέτρου 0,072 μ., η οποία φέρει στο μέσο εγχάρακτη την εικόνα της Παναγίας και δύο χρονολογίες: 1043 και A.Ψ.N.E. (1755).
Eικόνες του παλαιού τέμπλου: α) Eικόνα της Παναγίας παλαιά χωρίς χρονολογία. β) Aγία Tριάδα και Γενέθλιο της Θεοτόκου μετά του Iωάννου του Προδρόμου, που φέρουν την επιγραφή: Δέησις του δούλου του Θεού Mατθαίου ιερομ. 1856, γ) Άγιος Γεώργιος και δ) Άγιος Δημήτριος και τεμάχια του παλαιού τέμπλου.
Tα παραπάνω υποδηλώνουν τη λειτουργία της και μετά την τελευταία περίοδο της Tουρκοκρατίας, έστω με την ευθύνη επιστάτη.
Λέγεται ότι κάποτε ο Ιωάννης ο Ξένος περνούσε από την περιοχή και ένας τεράστιος βάτος (ακανθώδης θάμνος) του έκλεινε τον δρόμο. Έβαλε φωτιά για να τον βγάλει από την μέση, αλλά μέσα από τις φλόγες άκουσε μια φωνή «Εδώ Είμαι!». Έσβησε τη φωτιά και βρήκε την εικόνα της Παναγίας, που την είχαν κρύψει εκεί οι Κρητικοί για να την διασώσουν. Έτσι ο Ιωάννης ίδρυσε την μονή της Παναγίας εκεί, την οποία ονόμασε Αντιφωνήτρια επειδή του φώναζε «εδώ είμαι». Οι ντόπιοι πιστεύουν ότι αυτή η θαυματουργή εικόνα είναι η ίδια που φυλάσσεται στη μονή και σήμερα, αλλά είναι του 18ου αιώνα.
Επίσης, σύμφωνα με την παράδοση, ο ναός είναι μικρός διότι αυτό ήταν το θέλημα της Παναγίας, που το έδειξε με θαυματουργό τρόπο. Έτσι, όταν έγινε προσπάθεια επέκτασης του ναού, κάθε πρωί οι εργάτες έβρισκαν ξαναχτισμένο το μέρος του ναού που είχαν γκρεμίσει για να δώσουν μεγαλύτερο πλάτος.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Ι. Μονή Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Κρουσταλλένιας
Περιοχή: Ὀροπέδιο Λασιθίου

Τό πρόσφατα ἀνακαινισμένο Μοναστήρι εἶναι κτισμένο πάνω σέ ἕναν κατάφυτο ἀπό πρίνους βράχο, στήν ἀνατολική πλευρά τοῦ Ὀροπεδίου Λασιθίου. Ἐδῶ συγκεντρώθηκαν στίς 20 Ἱουλίου 1272 οἱ ἐπαναστάτες καί τέλεσαν δέηση γιά τήν ἐπιτυχία τοῦ ἀγῶνα τους ἐναντίον τῶν Βενετσιάνων κατακτητῶν. Ἡ Μονή ἐρημώθηκε τό 1293 ἀπό τούς Ἑνετούς γιά νά ξανακτιστεῖ δυόμισυ αἰῶνες μετά ἀπό τή μοναχή Παλλαντία. Κατά τήν περίοδο τῆς τουρκοκρατίας, ἡ Μονή ἀποτέλεσε καί πάλι δραστήριο κέντρο ἐπαναστατικῆς δράσης μέ ἀποτέλεσμα νά ὑποστεῖ σημαντικές καταστροφές τόσο τό 1823 ὅσο καί τό 1866. Παρόλα αὐτά ἀνοικοδομήθηκε καί πάλι προσφέροντας συνεχῆ ὑποστήριξη στόν ἐθνικοαπελευθερωτικό ἀγῶνα. Μάλιστα στήν Μονή λειτούργησε κατά τόν 19ο αἰῶνα καί ἕνα ἀπό τά παλαιότερα σχολεῖα τοῦ Νομοῦ Λασιθίου.