Ορθοδοξία

75. Εμείς, άγιε αδελφέ, ας εργασθούμε με την καρδιά μας τα έργα της μετάνοιας και της καθαρής πολιτείας, που ευαρεστεί το Θεό, και τότε, τα χαρίσματα του Κυρίου, όπως η υγεία, η απάθεια, η θεωρία, έρχονται από μόνα τους, χωρίς να τα ζητούμε, εάν φυσικά η καρδιά μας γίνει καθαρή και αμόλυντη. Όμως τα υψηλά χαρίσματα του Θεού να μην τα ζητούμε και περιμένουμε πότε θα μας έρθουν, γιατί κάτι τέτοιο δεν το εγκρίνει η Εκκλησία του Θεού. Και όσοι έλαβαν χαρίσματα με τέτοιο τρόπο, απέκτησαν υπερηφάνεια και εξέπεσαν από τη χάρη του Θεού. Να φέρεται κανείς με τέτοιο τρόπο δεν είναι σημείο ότι αγαπά το Θεό, αλλά αρρώστια ψυχής. Και πως μπορούμε εμείς να ζητήσουμε τα υψηλά χαρίσματα του Θεού, τη στιγμή που ο θείος απόστολος Παύλος καυχιέται για τις θλίψεις του, και θεωρεί την κοινωνία του στα παθήματα του Χριστού ότι είναι τα μεγάλα δώρα του Θεού; (379).

Η θεία Χάρη είναι καρπός της πίστης ή της εργασίας των εντολών, ή και των δύο

76. Για δύο λόγους δίνεται το χάρισμα της αποκάλυψης και της βίωσης της καινής του Θεού. Άλλοτε δίνεται από τη χάρη του Θεού για τη θερμότητα της πίστης μας, και άλλοτε έρχεται ως καρπός της εργασίας των εντολών και της καθαρότητας της καρδιάς. Στην πρώτη περίπτωση είναι οι μακάριοι Απόστολοι, οι οποίοι αξιώθηκαν να δουν την αποκάλυψη του Θεού, όχι γιατί καθάρισαν το νου τους με την εργασία των εντολών, αλλά γιατί είχαν θερμή πίστη. Διότι πίστεψαν στο Χριστό με απλότητα και τον ακολούθησαν χωρίς δισταγμό, με φλογερή καρδιά. Και όταν τελείωσε ο Χριστός το προσκυνητό έργο της θείας οικονομίας του, έστειλε σ’ αυτούς το Παράκλητο Πνεύμα, και τότε τους καθάρισε, και έκαμε το νου τους τέλειο, και νέκρωσε πραγματικά μέσα τους τον παλιό άνθρωπο των παθών, και τους έδωσε με τη θεϊκή ενέργεια την αιώνια ζωή και τους μετέβαλε σε καινό άνθρωπο του Πνεύματος, και αυτοί δέχθηκαν με τρόπο αισθητό και τα δύο, τη νέκρωση και τη ζωοποίηση. Με όμοιο τρόπο και ο μακάριος Παύλος ανακαινίσθηκε μυστικά και, έτσι, δέχθηκε την αποκάλυψη των μυστηρίων του Θεού. Όμως δεν είχε επαναπαυθεί σ’ αυτό. Δέχθηκε βέβαια εν ενεργεία τη χάρη και τη δωρεά της αποκάλυψης του Θεού, αλλά σ’ όλη του τη ζωή βάδιζε τον τραχύ αποστολικό δρόμο της θυσίας, για να ανταποκριθεί κατά το δυνατό στη χάρη που αξιώθηκε, από τότε που συνομίλησε μαζί του ο Κύριος σαν να’ ταν οικείος του και τον έστειλε στη Δαμασκό. (389 – 90).

Οι διάφορες τάξεις χαρισμάτων στο μέλλοντα αιώνα

77. Ο Σωτήρας και Κύριός μας, όταν μιλούσε για «πολλές μονές», εννοούσε τα διάφορα πνευματικά επίπεδα των ανθρώπων που ζουν στο χώρο της ανάπαυσης του Θεού, δηλ. τις διακρίσεις και τις διαφορές των πνευματικών χαρισμάτων, στα οποία εντρυφούν ανάλογα με την πνευματική τους κατάσταση. Γιατί ο Κύριος δεν εννοούσε, λέγοντας «πολλές μονές», διάφορους τόπους, αλλά διάφορες τάξεις χαρισμάτων. Όπως γίνεται με τον αισθητό Ήλιο, που ο καθένας μας τον χαίρεται και τον απολαμβάνει ανάλογα με την καθαρότητα και τη δύναμη των οφθαλμών του. Προσέξτε τί γίνεται με το λυχνάρι μέσα σ’ ένα σπίτι. Ενώ το λυχνάρι είναι ένα, το φως του, χωρίς να μοιράζεται σε δυνατό και αδύνατο, δεν έχει σε όλα τα σημεία την ίδια δύναμη. Έτσι και στο μέλλοντα αιώνα, όλοι οι δίκαιοι κατοικούν στον ίδιο και αδιαίρετο χώρο, και ο καθένας, ανάλογα με την πνευματική του κατάσταση, φωτίζεται από τον ένα νοητό Ήλιο, το Χριστό, και απολαμβάνει την ευφροσύνη, ενώ ζει με τους άλλους στον ίδιο αέρα, στον ίδιο τόπο, στο ίδιο κάθισμα, και βλέπει τα ίδια πράγματα και σχήματα. Και δε σκέφτεται την οπτική δύναμη του πλαϊνού του, ούτε του ανώτερου, ούτε του κατώτερου. Γιατί βλέποντας την ανώτερη χάρη του διπλανού του, συνειδητοποιεί το δικό του υστέρημα, και αυτό τον κάνει να λυπάται και να αδημονεί. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει εκεί, όπου δεν υπάρχει ούτε λύπη ούτε στεναγμός. Εκεί ο καθένας ευφραίνεται μέσα στην ψυχή του ανάλογα με τη χάρη της πνευματικής του κατάστασης. Ωστόσο, η θεωρία των μυστηρίων του Θεού είναι μία, και η χαρά που νιώθουν όλοι είναι ίδια, γιατί λείπει η σύγκριση. Άλλη κατάσταση, εκτός από τις δύο αυτές, δεν υπάρχει ανάμεσά τους. Η μία είναι η βασιλεία των ουρανών, και η άλλη η κόλαση. (224 – 5).

Οι πειρασμοί είναι «φύλακες» των χαρισμάτων του Θεού

78. Τα φυσικά ελαττώματα, όπως η αδυναμία, η μικροψυχία, η αφυΐα, η αμορφία, σε κείνους που φυλάγουν τον εαυτό τους από τους πειρασμούς, γίνονται φύλακες της αρετής. Αν δεχθείς ένα χάρισμα χωρίς πειρασμό, θα σε οδηγήσει στην απώλεια. Αν εργάζεσαι το καλό ενώπιον του Θεού και σου δώσει ένα χάρισμα, παρακάλεσέ τον με την καρδιά σου, να σου δώσει φωτισμό τι να κάνεις για να ταπεινωθείς, ή να σου δώσει φύλακα να σε προστατεύει από την έπαρση, ή να σου το πάρει, για να μη γίνει πρόξενος απωλείας σου. Γιατί όλοι δεν μπορούν να φυλάξουν τον πλούτο του Θεού χωρίς να βλαφτούν οι ίδιοι. (161).

ΚΑΘΑΡΟΤΗΤΑ

Καθαρή ψυχή – καθαρός λόγος

79. Όποιος έχει καθαρή ψυχή και αγνή διαγωγή, πάντοτε με σύνεση και προσοχή λαλεί τους λόγους του αγίου Πνεύματος, και συζητά κατά τα μέτρα της πίστης του για τα θεία και για τα δικά του ζητήματα. Αυτός όμως που έχει τσακισμένη την καρδιά του από τα πάθη, έχει και τη γλώσσα του κινούμενη απ’ αυτά. Και όταν μιλάει για πνευματικά θέματα, μιλάει με εμπάθεια και εγωισμό, για να υπερισχύσει στη συζήτηση. Έναν τέτοιο άνθρωπο ο σοφός τον καταλαβαίνει και μόνο που τον συναντά, και ο καθαρός τον οσφραίνεται από τη δυσοσμία του. (179 – 80).

Άλλη είναι η καθαρότητα του νου και άλλη της καρδιάς
80. Άλλη είναι η καθαρότητα του νου και άλλη της καρδιάς. Ο νους είναι μία από τις αισθήσεις της ψυχής, ενώ η καρδιά περιέχει και εξουσιάζει τις εσωτερικές αισθήσεις. Η καρδιά είναι η ρίζα. Και αν η ρίζα είναι αγία, τότε και τα κλαδιά είναι άγια. Με άλλα λόγια, αν η καρδιά καθαρισθεί από το κακό, είναι φανερό ότι είναι καθαρές και όλες οι εσωτερικές αισθήσεις. Ο νους, πάλι, αν ασχοληθεί επιμελώς με την ανάγνωση των θείων Γραφών, ή και μοχθήσει κάπως στις νηστείες, στις αγρυπνίες και στη ησυχία, θα λησμονήσει μεν την προτέρα του διαγωγή και θα γίνει καθαρός, εφόσον παύσει να κάνει παρέα με αισχρούς λογισμούς. Όμως η καθαρότητα του αυτή δε θα’ ναι μόνιμη. Γιατί, όπως γρήγορα καθαρίζεται, έτσι και γρήγορα μολύνεται. Η καρδιά όμως δεν είναι έτσι. Γιατί αυτή καθαρίζεται με πολλές θλίψεις και στερήσεις, και με τη διακοπή της επαφής με τις αμαρτωλές ενέργειες των κοσμικών, και με την απονέκρωση του κοσμικού φρονήματος. Και άμα η καρδιά γίνει καθαρή, δε μολύνεται εύκολα η καθαρότητά της από τα μικρά κακά συναπαντήματα, ούτε φοβάται από τους μεγάλους και φανερούς και φοβερούς πολέμους με το διάβολο. Κι αυτό συμβαίνει, επειδή απέκτησε, έτσι να πούμε, δυνατό στομάχι, που μπορεί πολύ γρήγορα να χωνέψει κάθε τροφή, που δεν μπορούν να χωνέψουν οι άρρωστοι. Ώστε, όταν αποκτάμε την καθαρότητα γρήγορα, δηλαδή σε λίγο χρόνο και με λίγο κόπο, γρήγορα και τη χάνουμε, και μολυνόμαστε πάλι. Ενώ η καθαρότητα, που αποκτήσαμε με πολλές θλίψεις και σε μακρό χρόνο, δε φοβάται από καμιά προσβολή, γιατί ο Θεός τη δυναμώνει και τη στηρίζει. Ας είναι δοξασμένο το όνομά του εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν. (320).

Η πνευματική όραση της καθαρής ψυχής

81. Οι ψυχές των ανθρώπων, όσο είναι μολυσμένες από την αμαρτία, και σκοτεινές από τα πάθη, δεν μπορούν να δουν ούτε η μία την άλλη, ούτε τον εαυτό τους. Εάν όμως μετανοήσουν και γίνουν καθαρές και γίνουν όπως πλάσθηκαν από το Θεό κατά τη δημιουργία του κόσμου, τότε βλέπουν από μακριά και πολύ καθαρά τις τρεις τάξεις που αμέσως τώρα αναφέρω: δηλαδή την τάξη των δαιμόνων, που είναι κατώτερή τους, την ανώτερη, των αγγέλων, και την ανθρώπινη, αφού οι ψυχές βλέπουν η μια την άλλη. Και μη νομίσεις ότι αλλοιώνονται οι ψυχές, και ότι παίρνουν σωματική μορφή, και τότε μόνο μπορούν και βλέπουν είτε τους αγγέλους, είτε τους δαίμονες, είτε η μια την άλλη, αλλά βλέπουν με την εξαγνισμένη φυσική τους ιδιότητα και σύμφωνα με τον πνευματικό νόμο του Θεού. Εσύ μπορεί να πεις ότι είναι αδύνατο οι ψυχές να δουν δαίμονα ή άγγελο, εάν πρώτα δεν αλλοιωθούν και δεν πάρουν άλλη μορφή. Σ’ αυτή την περίπτωση όμως, δε θα βλέπει η ψυχή, αλλά το σώμα. Και αν είναι έτσι, για ποιό λόγο ναν καθαρισθεί η ψυχή από τα πάθη και τις αμαρτίες; Βέβαια, και σ’ αυτούς που έχουν ακάθαρτη ψυχή παρουσιάζονται κάποτε οι δαίμονες ή και οι άγγελοι, αλλά τους βλέπουν τότε με τους σωματικούς οφθαλμούς, όταν φυσικά είναι ανάγκη να τους δούνε, όντας ακάθαρτοι. Όμως η ψυχή που έγινε καθαρή, βλέπει με τρόπο πνευματικό, με το διορατικό και νοερό οφθαλμό της εξαγνισμένης φύσης της. Και ότι οι ψυχές βλέπουν η μια την άλλη, όντας μέσα στο σώμα τους μην απορήσεις. Διότι θα σου φέρω μια αναμφισβήτητη απόδειξη παρουσιάζοντάς σου έναν αξιόπιστο μάρτυρα, το μακάριο Μέγα Αθανάσιο. Αυτός λοιπόν είπε στο βιβλίο που έγραψε για το Μέγα Αντώνιο, ότι κάποτε ο Μέγας Αντώνιος, ενώ προσευχόταν, είδε την ψυχή ενός ανθρώπου, που ανέβαινε στους ουρανούς με μεγάλη τιμή, και εμακάρισε αυτόν που αξιώθηκε να έχει τέτοια δόξα. Αυτή η ψυχή ήταν του μακάριου Αμμούν από την έρημο της Νιτρίας. Το όρος εκείνο, στο οποίο ζούσε ο άγιος Αντώνιος απείχε από τη Νιτρία μια απόσταση δεκατριών ημερών. Από το παράδειγμα αυτό έχει αποδειχθεί ότι, κι αν ακόμη βρίσκονται σε απόσταση αναμεταξύ τους οι τρεις πνευματικές τάξεις που αναφέραμε, όμως οι πνευματικές τους φύσεις βλέπουν η μια την άλλη. Με όμοιο τρόπο, λοιπόν, και οι ψυχές, όταν γίνουν καθαρές, δε βλέπουν με τα σωματικά μάτια, αλλά με τα πνευματικά. Διότι με τη σωματική όραση βλέπουμε αυτά που είναι φανερά και κοντά μας. Αυτά που είναι μακριά και δε φαίνονται χρειάζονται την πνευματική όραση. (265).

Το φως της αγίας Τριάδας λάμπει στην καθαρή ψυχή

82. Όπως στην ησυχία και στη γαλήνη της αισθητής θάλασσας κινείται και κολυμβά το δελφίνι, έτσι στον από θυμό και οργή ήσυχη και γαλήνια θάλασσα της καρδιάς κινούνται πάντοτε τα μυστήρια και οι θείες αποκαλύψεις, πράγμα που κάνει την καρδιά να ευφραίνεται.
Όποιος θέλει να δει τον Κύριο μέσα του, κάνει σχέδια πως να καθαρίσει την καρδιά του με την αδιάλειπτη μνήμη του Θεού. Και έτσι, με τους φωτεινούς οφθαλμούς της διάνοιάς του θα βλέπει πάντοτε τον Κύριο. Ό,τι συμβαίνει στο ψάρι που βγαίνει από τη θάλασσα, το ίδιο συμβαίνει και στο νου, που φεύγει από τη μνήμη του Θεού και περιπλανιέται στις ενθυμήσεις του κόσμου. Όσο ο άνθρωπος απομακρύνεται από την επικοινωνία με τους ανθρώπους, τόσο ο Θεός τον αξιώνει να έχει με την προσευχή και με το νου του παρρησία ενώπιόν του. Και όσο ξεκόβει από την παρηγοριά που δίνει αυτός ο κόσμος, τόσο και αξιώνεται να χαίρεται τη χαρά του Θεού εν Πνεύματι αγίω.
Ο τόπος της νοητής χαράς του Θεού είναι η ψυχή του καθαρού. Και ο ήλιος που λάμπει μέσα του είναι το φως της αγίας Τριάδας. Και ο αέρας που αναπνέουν οι λογισμοί που ενοικούν μέσα του, είναι το παράκλητο και πανάγιο Πνεύμα, συγκάθεδροι δε αυτού είναι οι άγιοι και ασώματοι Άγγελοι. Και η ζωή και η χαρά και η ευφροσύνη των αγίων Αγγέλων είναι ο ίδιος ο Χριστός, το αληθινό φως, που γεννήθηκε από το φως του Θεού. Ο καθαρός άνθρωπος συνεχώς ευφραίνεται με τις θεϊκές εμπειρίες της ψυχής του, και θαυμάζει το κάλλος της, που είναι λαμπερό εκατό φορές περισσότερο από τον ήλιο. Αυτή η ψυχή του καθαρού είναι η νέα Ιεαρουσαλή, και η βασιλεία του Θεού, που είναι κρυμμένη μέσα μας κατά το λόγο του Κυρίου. Αυτή η καθαρότητα είναι η νεφέλη της δόξας του Θεού, στην οποία θα εισέλθουν μόνο όσοι έχουν καθαρή καρδιά, για να δουν το πρόσωπο του Κυρίου, και θα φωτισθεί ο νους μας με την ακτίνα του θείου φωτός. (177 – 8).

Η διατήρηση της ψυχικής καθαρότητας

83. Ένας ευφυής και πολύ σοφός γέροντας μου είπε: Με άνθρωπο που αγαπάει τη φιλονικία και θέλει σώνει και καλά να επιβάλει τη γνώμη του, που έχει πονηρή σκέψη και είναι αδιάντροπος στις αισθήσεις του, όπως στην όραση και στην ακοή, (με τέτοιον άνθρωπο) να μην έχεις καμιά δοσοληψία, για να μη χάσεις την ψυχική σου καθαρότητα, που απέκτησες με πολύ κόπο, και για να μη γεμίσεις την καρδιά σου με σκοτάδι και ταραχή (297).

ΛΟΓΙΣΜΟΙ
Οι αιτίες των λογισμών

84. Η κίνηση των λογισμών στον άνθρωπο σε τέσσερις αιτίες οφείλεται. Πρώτη αιτία είναι το φυσικό θέλημα του σώματος (της σαρκός). Δεύτερη είναι η φαντασία που προκαλούν τα αισθητά πράγματα του κόσμου, που ακούμε και βλέπουμε. Τρίτη είναι οι εμπειρίες που είχαμε στην ζωή μας και τα παραστρατήματα της ψυχής, που τριγυρίζουν στο νου μας, και Τέταρτη, οι προσβολές των δαιμόνων, που εκμεταλλεύονται τις παραπάνω τρεις αιτίες και μας πολεμούν να μας ρίξουν σε όλα τα πάθη. Γι’ αυτό ο άνθρωπος, μέχρι να πεθάνει, δεν μπορεί να είναι χωρίς πειρασμούς και χωρίς πόλεμο. Σκέψου τώρα και κρίνε: Προτού να φύγει ο άνθρωπος απ’ αυτή τη ζωή, είναι ενδεχόμενο να καταργηθεί μία από τις τέσσερις αυτές αιτίες; και ακόμη: Είναι δυνατό, το σώμα μας να μην αναγκασθεί να επιθυμήσει κάποιο από τα κοσμικά πράγματα; Εάν λοιπόν είναι παράλογο να σκεφθούμε κάτι τέτοιο για το σώμα μας, μια και η ανθρώπινη φύση έχει ανάγκη από τα πράγματα του κόσμου, είναι επόμενο ότι τα πάθη παίρνουν αφορμές και δουλεύουν σε κάθε ζωντανό άνθρωπο, είτε το θέλει είτε δεν το θέλει. Γι’ αυτό είναι ανάγκη κάθε άνθρωπος να προφυλάγεται μήπως και πέσει όχι σε ένα μόνο πάθος, που τον πολιορκεί συνεχώς, ούτε σε δύο, αλλά και σε περισσότερα, επειδή φοράει αδύνατο σώμα. Όσοι νίκησαν τα πάθη με την άσκηση στις αρετές, αν και ενοχλούνται από τους λογισμούς και από τις προσβολές των τεσσάρων αιτιών που αναφέραμε, παραμένουν ανίκητοι. Κι αυτό, γιατί έχουν μέσα τους τη δύναμη του Θεού και αρπάζεται ο νους τους σε μνήμες άγιες και θεϊκές. (319).