Ιερές Μονές της Κρήτης.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Μονή Αγίου Μηνά στο Αποσάμι
Ένα περίπου χιλιόμετρο νοτιοανατολικά του χωριού Σκαλάνι Ηρακλείου στην περιοχή που φέρει το τοπωνύμιο Αποσάμι βρίσκεται ότι σήμερα σώζεται από το μεσαιωνικό μοναστήρι του Αγίου Μηνά. Χτισμένος σε μια εξαιρετικά εύφορη περιοχή ανάμεσα σε αμπέλια και ελαιώνες υπομένει μέχρι σήμερα τη μοίρα της εγκατάλειψης και της ερήμωσης όπως τόσα και τόσα άγνωστα μνημεία και θησαυροί αυτού του τόπου.

Ανάμεσα σε τουλίπες και άλλα αγριολούλουδα που φυτρώνουν στην περιοχή του στέκει σήμερα χωρίς οροφή και με τοίχους που οι πληγές τους δεν κρύβονται… Πρόκειται για το μοναδικό μοναστήρι που έχει καταγραφεί στην Κρήτη όπου τιμάται το όνομα του Αγίου Μηνά και η προφορική παράδοση το θέλει να έχει παίξει σπουδαίο ρόλο έχοντας υπάρξει κατοικία του μητροπολίτη Κρήτης. Ο Άγιος Μηνάς παρέμενε ξεχασμένος από όλους μέχρι το 1980 όταν μια έρευνα του καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης Θ. Δετοράκη στα νοταριακά έγγραφα των Κρατικών αρχείων της Βενετίας το έφερε από την αφάνεια στο φως.

Υπάρχει μια μαρτυρία του 1598 που παραχωρεί τα κτήματα του μοναστηριού για καλλιέργεια και μία δεύτερη, πιο σημαντική του 1627 που μας πληροφορεί ότι το μοναστήρι έχει καταρρεύσει γεγονός το οποίο αναγκάζει τον Πιέρο Σαλαμόν να λάβει μέτρα για την αποκατάσταση των ζημιών. Μετά το 1627 δεν έχουμε καμιά μαρτυρία για τον Άγιο Μηνά οπότε με την Τουρκικ

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Μονή Αφέντη Χριστού Επισκοπής
Ανάμεσα στην Επισκοπή και στο Σγουροκεφάλι Πεδιάδος συναντάμε ένα όμορφο παρκάκι με πεύκα, στη μέση του οποίου υπάρχει ο ναός του Αφέντη Χριστού. Ο μικρός μονόχωρος ναός λειτούργησε ως καθολικό μικρής μονής που ήταν μετόχι της Μονής Αγκαράθου.

Ωστόσο, το μέρος αυτό έγινε περισσότερο γνωστό ως το Σχολαρχείο του Χριστού καθώς το 1882 επιλέχτηκε για να στεγάσει Ελληνικό Σχολείο (σχολείο που φοιτούσαν μαθητές μετά το Δημοτικό). Λόγω έργων επισκευής, το σχολείο αρχικά λειτούργησε στη μονή Αγκαράθου και στη συνέχεια (1885) στη μονή του Χριστού. Σχολάρχης την περίοδο 1885-1889 ήταν ο Τίτος Ζωγραφίδης, ένας από τους σπουδαιότερους ιεράρχες της εποχής και το σχολείο πολύ σύντομα απέκτησε φήμη σε όλη την επαρχία Πεδιάδος.

Κατά τη Σφαγή της Ανώπολης (1896) από τους Οθωμανούς, όλα τα μοναστήρια της περιοχής υπέστησαν καταστροφές. Η μονή του Χριστού πυρπολήθηκε αλλά οι ζημιές ήταν σχετικά μικρές. Η λειτουργία του Σχολαρχείου συνεχίστηκε ως το 1906, οπότε η Κρητική Πολιτεία το έκλεισε «ελλείψει μαθητών».

Σήμερα γύρω από το ναό υπάρχουν οι εξωτερικοί τοίχοι του Σχολαρχείου, αλλά τα υπόλοιπα κτίρια γκρεμίστηκαν για να διαμορφωθεί το πάρκο. Στο προαύλιο του ναού υπάρχει μνημείο για τον ηγέτης της Επαρχίας Πεδιάδος στις τελευταίες επαναστάσεις της Τουρκοκρατίας, Αντώνιο Τρυφίτσο, ο οποίος σκοτώθηκε μαζί με τα παλικάρια του στη μάχη της Επισκοπής στις 25 Ιουνίου 1897.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Η μονή Αφέντη Χριστού στον Γιούχτα
Η μονή του Σωτήρα Χριστού (γνωστότερη ως Αφέντη Χριστού) ήταν κτισμένη στην δεύτερη ψηλότερη κορυφή του ιερού βουνού των Μινωιτών, του Γιούχτα. Σήμερα από το εγκαταλελειμμένο μοναστήρι απομένει ο τετράκλιτος ναός που είναι αφιερωμένος στην Μεταμόρφωση του Σωτήρα (6 Αυγούστου), στην Αγία Ζώνη (31 Αυγούστου), των Αγίων Αποστόλων (30 Ιουνίου) και των Αγίων Αναργύρων (1 Ιουλίου). Η θέα από το ασβεστωμένο ξωκλήσι, που κρέμεται πάνω από τους δυτικούς γκρεμούς του Γιούχτα, είναι συγκλονιστική. Στο μοναστήρι οδηγεί χωματόδρομος από τις Αρχάνες.
Το μοναστήρι λειτούργησε κατά την Ενετοκρατία και ήταν πολύ γνωστό στους ταξιδιώτες που έρχονταν στον Γιούχτα για να δουν το μέρος όπου οι αρχαίοι τοποθετούσαν το τάφο του Δία.
Τα κελιά των Καλογράδων

Πολλοί πίστευαν ότι κάπου στον Γιούχτα έμεινε ο Απόστολος Παύλος. Μάλιστα σε κοντινή απόσταση από την εκκλησία του Χριστού σώζονται τα ερείπια ενός πολύ ενδιαφέροντος κτιρίου που έχει συνδεθεί με το ερημητήριο του Αγίου Παύλου. Το κτίριο αυτό είναι τριώροφο κι έχει χτιστεί σε ένα πολύ δύσβατο και μη ορατό σημείο, σε πολύ απόκρημνο γκρεμό, σχεδόν από κάτω από την εκκλησία. Ακριβώς αυτή η θέση το κάνει εντυπωσιακό και θα μπορούσε κάποιος να του αποδώσει τον χαρακτηρισμό Μετέωρα της Κρήτης. Το κατώτερο επίπεδο αποτελείται από σπήλαιο, που πιστεύεται ότι λειτουργούσε ως ναός.

Δυστυχώς το κτίριο έχει υποστεί πολύ μεγάλη φθορά από το χρόνο και, αν δεν γίνει άμεσα επέμβαση, κινδυνεύει να καταρρεύσει. Η επικρατέστερη άποψη για το κτίριο είναι ότι αρχικά ήταν τα κελιά που έμεναν καθολικές μοναχές της Μονής του Σωτήρος (ακόμη διακρίνει κάποιος το απόκρημνο μονοπάτι που οδηγεί στην εκκλησία του Χριστού). Αργότερα λειτούργησε ως ορθόδοξη μονή, ενώ κατά την μεγάλη επανάσταση του 1866 οι Τούρκοι σκότωσαν τον τυφλό μοναχό Κυριάκο που βρήκαν εδώ.

Η πρόσβαση γίνεται από το απότομο κατηφορικό μονοπάτι που ξεκινάει δίπλα στην εκκλησία. Επίσης, με αυτοκίνητο μπορείτε να πάτε γύρω από τον Γιούχτα και να βάλετε «στόχο» το εκκλησάκι του Χριστού, καθώς τα κελιά βρίσκονται από κάτω και ελαφρώς βόρεια. Αφήστε το αυτοκίνητο στο κοντινότερο σημείο και πλησιάστε προσεκτικά.

.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Παναγία Ντελιγαρά
Η μονή της Παναγίας Ντελιγαρά, Λυγαριάς ή Λυγαριώτισσας λειτουργούσε στο σημείο που βρίσκεται σήμερα η εκκλησία της Παναγίας στην παραλία της Λυγαριάς, που πήρε το όνομα της από το φυτό λυγαριά που πράγματι αφθονεί στην περιοχή.

Η μονή αναφέρεται σε έγγραφο το 1610 ως Παναγία του Deligara. Ο σημερινός ναός είναι ανακαινισμένος και ο περιβάλλων χώρος έχει νεώτερα κτίσματα, προφανώς κτισμένα πάνω στα ερείπια της μονής αυτής. Στο εσωτερικό του ναού, στο νότιο τοίχο, διατηρείται βάση σφενδονίου, ενώ ίχνη μεταγενέστερου κτίσματος είναι ορατά ΒΑ της εκκλησίας.

Στη θέση Παλιόμυλος, κοντά στην εκκλησία, στο σημείο που μέχρι πριν λίγα χρόνια σχηματίζονταν μικροί καταρράκτες, ήταν ορατά μέχρι τη δεκαετία του 1960 κατάλοιπα νερόμυλου.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Άγιος Γεώργιος Κλειδάς
Ο ναός του Αγίου Γεωργίου Κλειδά βρίσκεται σε μια όμορφη τοποθεσία κοντά στο Καταλαγάρι και ήταν καθολικό μικρού μοναστηριού που λειτούργησε κατά την Ενετοκρατία, πιθανώς ως μετόχι της μεγαλύτερης μονής. Το όνομα Κλειδάς πιθανώς προέρχεται από το επίθετο του κτήτορα ή του ιδιοκτήτη της γης.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Μονή Παναγίας Σγουροκεφαλίου
Το νεώτερο μοναστήρι με το επίσημο όνομα Ιερό Ησυχαστήριο Γενεσίου της Θεοτόκου βρίσκεται ανατολικά του χωριού Σγουροκεφάλι σε λόφο με πανοραμική θέα . Η γυναικεία μονή ιδρύθηκε το 1990.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Παναγία Καρυδακιανή
Εδώ βρίσκονται τα ερείπια της Παναγίας στο Καρυδάκι, η οποία λειτούργησε ως μικρό γυναικείο μοναστήρι. ‘Ηταν δίκλιτη εκκλησία με εγκάρσιο νάρθηκα. Από την πηγή που βρίσκεται δίπλα στη μονή αυτή υδρευόταν η κρήνη Μοροζίνι στον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο) αφού περνούσε από το γιγαντιαίο υδαταγωγικό σύστημα της εποχής.

Η πρόσβαση είναι δύσκολη, καθώς θα πρέπει να διασχίσετε το κοντινό υδραγωγείο του Μοροζίνι και να περπατήσετε στα πρανή του φαραγγιού (για λίγα όμως μέτρα).

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Αγία Παρασκευή και Άγιος Παντελεήμων Γαλίφας
Κοντά στη Γαλίφα Πεδιάδος σώζεται ο δίκλιτος ναός της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Παντελεήμονος. Ο ναός που χρονολογείται στον 13ο αιώνα φέρει εξαιρετικές τοιχογραφίες επαρχιώτη ζωγράφου σε πολύ καλή κατάσταση.

Ο ναός, πρώην μοναστήρι, έχει κτιστεί σε δύο επίπεδα, στην κοίτη βραχώδους φαραγγιού και η πρόσβαση γίνεται από κακό τσιμεντόδρομο λίγων μέτρων. Το μοναστήρι, ίχνη των κελιών του οποίου σώζονται, εδώ εξαιτίας της πηγής που βρίσκεται μέσα στο ναό ακόμη και σήμερα. Το νερό διοχετεύεται σε μια εξωτερική γούρνα.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Παναγία Καρδιώτισσα στον Άγιο Θωμά
Το πρώην μοναστήρι της Παναγίας Καρδιώτισσας βρίσκεται στην καταπράσινη τοποθεσία Παναγία, λίγο έξω από τον Άγιο Θωμά. Η εκκλησία είναι κτισμένη δίπλα στον ποταμό Αξεδιανό και το χειμώνα δημιουργούνται καταρράκτες ακριβώς στο άκρο του περιβόλου της εκκλησίας, κάνοντας το τοπίο πραγματικά μοναδικό. Δίπλα υπάρχει κι ένας αναστηλωμένος νερόμυλος σε πολύ καλή κατάσταση και η Ενετική καμάρα που διέσχιζε τον ποταμό, στον οποίο υπάρχουν ακόμη τα κατάλοιπα περισσότερων από 15 νερόμυλων.

Το εκκλησάκι κτίστηκε τον 13ο αιώνα στη θέση παλαιότερου ναού (του 7ου αιώνα), ο οποίος με τη σειρά του πιθανώς ήταν κτισμένος στη θέση αρχαίου ιερού. Το 1912 η Παναγιά έγινε προσκύνημα παγκρήτιας εμβέλειας, επειδή μετά από «όραμα» μιας γυναίκας και ανασκαφές που ακολούθησαν φανερώθηκε η εικόνα του Αγίου Γεωργίου. Λόγω των πολλών πιστών που κατέφθαναν εδώ, δημιουργήθηκε σύντομα η ανάγκη για το κτίσιμο ενός ξενώνα, ο οποίος βρίσκεται στο χώρο και σήμερα.

Κατά την περίοδο 1935-1962 στο χώρο ζούσαν μοναχές - επιστάτριες, ενώ κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής ο ξενώνας φιλοξένησε λαϊκούς από την ευρύτερη περιοχή του νομού Ηρακλείου. Μάλιστα ο ένας από αυτούς, ο Μαστρογιάννης, έκτισε ως αντάλλαγμα το καμπαναριό της εκκλησίας.

Το προσκύνημα ξεχάστηκε, αλλά το 1992-1994 εκταταμένες εργασίες αναστήλωσης επανέφεραν την παλιά αίγλη του χώρου. Σήμερα ο χώρος έχει διαμορφωθεί με πολύ μεγάλο ζήλο από τους τοπικούς φορείς και είναι ιδανικός για μια επίσκεψη. Έχουν τοποθετηθεί παγκάκια κάτω από ένα γιγάντιο "δρυγιά" των 600 ετών, ενώ παραδίπλα υπάρχει χώρος με παγώνια. Ο ξενώνας παράλληλα φιλοξενεί το εργαστήριο των γυναικών του Αγίου Θωμά που ασχολούνται με παραδοσιακή υφαντική.

Αξίζει να σημειωθεί ότι και στην Παναγία, όπως και σε όλες τις εκκλησίες του Αγίου Θωμά, λαμβάνει μέρος το πανάρχαιο έθιμο του ζωσίματος. Σύμφωνα με αυτό το έθιμο, οι γυναίκες του χωριού κάθε 2-3 χρόνια πλέκουν πολύ μακριά σκοινιά τα οποία εμβαπτίζουν 7 φορές μέσα σε μελισσοκέρι. Στη συνέχεια, κάποια μέρα της άνοιξης, τοποθετούν τα σκοινιά περιμετρικά της εκκλησίας ή αλλιώς τη "ζώνουν". Ο κύκλος αυτός λένε ότι διώχνει όλα τα κακά και φέρνει καλοτυχία. Αυτό το έθιμο έχει ρίζες στην αρχαία Ελλάδα, όταν ζώναν τα σπίτια των οικισμών για να τα προστατεύσουν από το κακό.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Άγιος Αντώνιος Σφουγγαράς στις Σέλλες
Ο Άγιος Αντώνιος βρίσκεται 30km βορειοδυτικά του Αγίου Νικολάου, καλά κρυμμένος στις ανεξερεύνητες βόρειες ακτές του Μιραμπέλου, 3km βόρεια από το χωριό Σέλλες., με το ναό του κτισμένο σε σπηλιά δίπλα στη θάλασσα. Δίπλα στο σπήλαιο του ναού υπάρχουν κι άλλες σπηλιές κτισμένες που πιθανώς χρησιμοποιήθηκαν ως κελιά. Στον πλακόστρωτο περίβολο υπάρχει μια σκεπαστή δεξαμενή. Η μονή αναφέρεται σε έγγραφα του 1611, ενώ απογράφηκε το 1635 δηλώνεται ο μοναχός Ακάκιος.