Ιστορική εξέλιξη και θεολογικά κριτήρια
facebook 10/10/2025
- Αγιοκατάταξη.jpg (26.23 KiB) Προβλήθηκε 52 φορές
γράφει ο π. Νεκτάριος Τσίλης, Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ και Νοτιοανατολικής Ασίας
Η αγιοκατάταξη αποτελεί έναν από τους ιερότερους θεσμούς της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Δεν είναι απλή διοικητική απόφαση, αλλά εκκλησιολογική πράξη αναγνώρισης της Θείας Χάριτος στη ζωή συγκεκριμένων ανθρώπων. Η Εκκλησία δεν «κατασκευάζει» Αγίους· αναγνωρίζει εκείνους στους οποίους το Άγιο Πνεύμα έχει ήδη φανερώσει την αγιότητα.
Από την Αποστολική εποχή στις Αγιολογικές Δέλτους
Στα Αποστολικά χρόνια η Εκκλησία αποκαλούσε «ἁγίους» όλους τους πιστούς, επειδή είχαν αγιασθεί δια του Βαπτίσματος και μετείχαν στη ζωή του Χριστού (πρβλ. Α΄ Κορ. 1,2· Εφ. 1,1). Αυτή η ονομασία εξέφραζε τη θεολογική αλήθεια ότι κάθε βαπτισμένος έχει κληθεί να συμμετάσχει στην αγιότητα. Η μετά θάνατον αναγνώριση κάποιου ως Αγίου διαφοροποιείται, καθώς αφορά πρόσωπα που έλαμψαν ιδιαίτερα με την εν Χριστώ ζωή τους και επιβεβαιώθηκε η αγιαστική Χάρη του Θεού και όσο ήταν εν ζωή και μετά τον θάνατό τους.
Η Αγιότητα είναι η μετοχή του ανθρώπου στη Θεία Χάρη, η κατ’ ενέργειαν μέθεξη της Θεότητος, δια της οποίας ο άνθρωπος μεταμορφώνεται εν Χριστώ και γίνεται μόνιμος φορέας και φανέρωση της θείας ζωής μέσα στον κόσμο. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς περιγράφει την αγιότητα ως “θέωση”, δηλαδή την εμπειρική ένωση του ανθρώπου με τον Θεό δια της Χάριτος. Επίσης, η Αγιότητα είναι ιδιότητα της Εκκλησίας, στην οποία μετέχουν τα μέλη της. Οι άνθρωποι γίνονται άγιοι όχι ατομικά, αλλά εντός του σώματος της Εκκλησίας, όπου ενεργεί η Χάρη του Θεού.
Οι πρώτοι χριστιανοί τίμησαν ιδιαίτερα τους μάρτυρες: τελούσαν τη μνήμη τους στους τάφους τους και κατέγραφαν τα ονόματά τους στα Δίπτυχα ή Αγιολογικές Δέλτους κάθε τοπικής Εκκλησίας, ώστε να μνημονεύονται στη Θεία Λειτουργία. Μετά τη λήξη των διωγμών, στους καταλόγους αυτούς εντάχθηκαν όσοι αγωνίστηκαν «υπέρ πίστεως» με άλλους τρόπους — οι όσιοι, ομολογητές, ιεράρχες και δίκαιοι λαϊκοί. Από τον 5ο–6ο αιώνα καταγράφονται και αυτοκράτορες, φιλάνθρωποι ή οικογενειάρχες, δείχνοντας ότι η αγιότητα δεν περιορίζεται σε έναν τρόπο ζωής, αλλά προσφέρεται σε όλους.
Ιστορικά, η πρώτη τεκμηριωμένη Συνοδική πράξη αγιοκατάταξης προέρχεται από τη Σύνοδο Κωνσταντινουπόλεως στις αρχές του 10ου αιώνα (περ. 893–896 μ.Χ.), η οποία αναγνώρισε επισήμως τον Άγιο Φώτιο τον Μέγα, Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Αν και προηγούμενες μορφές τιμής υπήρχαν ήδη, αυτή θεωρείται η αρχή της θεσμικής αναγνώρισης της αγιότητας από Συνοδικό Όργανο. Έκτοτε, ο θεσμός λαμβάνει σαφέστερη μορφή και παραμένει ευθύνη των Συνόδων κάθε Αυτοκέφαλης Εκκλησίας.
Από τα μνημόσυνα στην τιμή
Πριν από την επίσημη αγιοκατάταξη, η Εκκλησία προσεύχεται υπέρ αναπαύσεως της ψυχής του κεκοιμημένου, όπως για κάθε πιστό. Εάν όμως με το πέρασμα του χρόνου η ευσέβεια του λαού και τα σημεία της Χάριτος αποδείξουν την αγιότητά του, τότε η προσευχή υπέρ αυτού μεταμορφώνεται σε τιμητική λατρεία: η Εκκλησία συνθέτει ύμνους, ακολουθίες και εικονίζει το πρόσωπό του, αναγνωρίζοντας ότι πλέον μετέχει στην δόξα και την χορεία των Αγίων ενώπιον του Χριστού. Αυτή η μετάβαση από την επιμνημόσυνη δέηση στην πανηγυρική τιμή δείχνει πως η Εκκλησία δεν αποφασίζει για την αγιότητα, αλλά διαπιστώνει τη μετοχή του ανθρώπου στην ουράνια δόξα.
Κανονική αρμοδιότητα και διαδικασία
Οι Ιεροί Κανόνες δεν καθορίζουν την διαδικασία· η ευθύνη ανήκει στη Σύνοδο κάθε Αυτοκέφαλης Εκκλησίας, η οποία μελετά τον βίο, τη διδασκαλία, τη φήμη αγιότητας και τη λαϊκή ευλάβεια. Εφόσον διαπιστωθεί συμφωνία όλων αυτών με το ορθόδοξο ήθος, εκδίδεται συνοδική πράξη αγιοκατάταξης. Ορίζεται η ημέρα μνήμης και εγκρίνονται η υμνολογία και η αγιογράφηση του νέου Αγίου.
Η αναγνώριση αρχικά έχει τοπικό χαρακτήρα, αλλά συνήθως μετά από ενημέρωση των τοπικών Εκκλησιών επικυρώνεται από το σύνολο της Ορθοδοξίας. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, χάρη στην πρωτοκαθεδρία του, λειτουργεί ως πνευματικό κέντρο αναφοράς, και οι αποφάσεις του έχουν ξεχωριστό κύρος και αποκτούν ευρεία αποδοχή.
Αξίζει να αναφέρουμε ότι η πράξη της Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως το 1594 για τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά θεωρείται πρότυπο για τις μετέπειτα αγιοκατατάξεις, διότι ορίζει λεπτομερώς τιμητική αναγνώριση, εορτή και υμνολογία.
Τα κριτήρια για την Αγιοκατάταξη
Η Εκκλησία εξετάζει:
1. Ορθόδοξη πίστη και Ορθόδοξο φρόνημα.
2. Αγία και ενάρετη ζωή.
3. Πνευματική ωφέλεια και οικοδομή της κοινότητας.
4. Συνεχής ευλάβεια του λαού προς το πρόσωπο.
5. Σημεία θείας χάριτος, όπως θαύματα, ευωδία ή μυροβλυσία.
Τα τελευταία δεν είναι υποχρεωτικά αλλά αποτελούν επιβεβαίωση της θείας ενέργειας. Η αναγνώριση δεν εδράζεται σε νομικά κριτήρια αλλά στην ζωντανή Αγιοπνευματική εμπειρία της Εκκλησίας.
Νεότερες αγιοκατατάξεις
Στις μέρες μας, το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει αναγνωρίσει μορφές όπως τον Άγιο Πορφύριο τον Καυσοκαλυβίτη (2013), τον Άγιο Παΐσιο τον Αγιορείτη (2015), τον Άγιο Ιάκωβο Τσαλίκη (2017), τον Όσιο Εφραίμ τον Κατουνακιώτη (2020), τον π.Δημήτριο Γκαγκαστάθη (2025).
Παράλληλα, το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας ενέταξε στις Αγιολογικές Δέλτους και τίμησε τον Άγιο Νεκτάριο Πενταπόλεως, ο οποίος ήδη από το 1961 είχε αγιοκαταταχθεί από το Οικουμενικό Πατριαρχείο (πριν λίγες ημέρες τον π.Χρυσόστομο Παπασαραντόπουλο), ενώ η Ρωσική Εκκλησία καθιέρωσε την μνήμη των Νεομαρτύρων της Σοβιετικής εποχής. Όλες αυτές οι πράξεις (υπάρχουν σε όλες τις τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες) επιβεβαιώνουν ότι η αγιότητα παραμένει διαρκές κάλεσμα και μαρτυρία της Θείας Χάριτος μέσα στον κόσμο.
Συνοψίζοντας, η αγιοκατάταξη εκφράζει την ενότητα πίστης και εμπειρίας μέσα στο εκκλησιαστικό σώμα. Από την Αποστολική εποχή έως σήμερα, η Εκκλησία βλέπει στους Αγίους την επιβεβαίωση ότι ο Θεός μεταμορφώνει και δοξάζει τους ανθρώπους που Τον αγαπούν. Η παρουσία τους αποτελεί αδιάλειπτη μαρτυρία ότι το Ευαγγέλιο μπορεί να βιωθεί σε κάθε εποχή και κάθε μορφή ζωής — στον ασκητή, στον ποιμένα, αλλά και στον απλό χριστιανό της καθημερινότητας.
Πηγή: Nektarios Tsilis : facebook