Ιερές Μονές της Κρήτης.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Άγιος Γεώργιος Γοργολαΐνη στους Ασίτες
Η Ιερά Μονή του Αγίου Γεωργίου του Γοργολεήμονος βρίσκεται σε υψόμετρο 500 μέτρων κοντά στο χωριό Κάτω Ασίτες, όπου υπάγεται, και ήταν αυτή που επιβίωσε περισσότερο από τα υπόλοιπα μοναστήρια της περιοχής, κατά τις διάφορες επαναστάσεις την περίοδο της Τουρκοκρατίας.
Καθώς η μικρή μοναστική κοινότητα επιμένει να μη χρησιμοποιεί μικρόφωνα και ηλεκτροφωτισμό στην εκκλησία, οι λειτουργίες και οι εσπερινοί εδώ, διατηρούν την αυθεντικότητα του παρελθόντος. Άξιο αναφοράς είναι το παλιό ξυλόγλυπτο τέμπλο, έργο λαϊκής εκκλησιαστικής ξυλογλυπτικής του 19ου αιώνα ενώ τα παλιά κελιά έχουν αντικατασταθεί, καθώς στη μονή λειτούργησε για χρόνια κατά τη δεκαετία του 1960 η παιδική κατασκήνωση της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης.Το 1966 μοιράστηκε στους χωριανούς το σύνολο σχεδόν της περιουσίας της μονής,στην οποία απέμειναν μόνο λίγα κομάτια γύρω της.
Οι παλιοί κάτοικοι των Ασιτών έλεγαν ότι παλαιότερα στην θέση του μοναστηριού ήταν μια εκκλησία, ο Άγιος Νικόλαος. Η ονομασία του μοναστηριού προήλθε από μία ιστορία. Λέγεται ότι στην εκκλησία ήταν ένας άνθρωπος μία νύχτα και διψούσε πολύ. Κκάποια στιγμή είδε μπροστά του ένα καβαλάρη και του έδωσε νερό. Και τότε αφού ήπιε νερό τον ρώτησε ποιος είναι και ο καβαλάρης απάντησε ο Άγιος Γεώργιος. Επειδή του πήγε γρήγορα νερό, τον ονόμασαν Άγιο Γεώργιο Γοργολαΐνη.
Στον περίβολο του μοναστηριού μπορεί να δει κανείς την προτομή του γενναίου οπλαρχηγού Φραγκιά Μαστραχά ο οποίος σε ηλικία 75 ετών, σκοτώθηκε το 1868 σε μάχη εναντίον των Τούρκων στις Ασίτες. Επίσης, στην κρήνη της μονής υπήρχε ένα μαρμάρινο λιοντάρι, από την εποχή της Ενετοκρατίας, το οποίο όμως κλάπηκε το 1990. Λέγεται μάλιστα ότι η ονομασία Γοργολαήνης προέρχεται από το γοργό γέμισμα των λαγηνιών.
Τεράστιες βελανιδιές που καλύπτουν ένα μεγάλο τμήμα του περιβόλου (δύο από τα δέντρα αυτά, ο πλάτανος και το κυπαρίσσι, έχουν κριθεί «διατηρητέα μνημεία της φύσης»).
Το Γοργολαΐνι διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην τόνωση του θρησκευτικού και εθνικού συναισθήματος των Ασιτιανών και όχι μόνο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.Είναι ένα ένα σημαντικό μοναστήρι που υπάρχει τουλάχιστον από τα χρόνια της Ενετοκρατίας. Η αρχαιότερη μνεία της ανάγεται τον 13ο αιώνα. Ιδρυτής του φέρεται ο αρχιερέας Σίλβεστρος. Το καθολικό είναι αφιερωμένο στον άγιο Γεώργιο ο ναός του οποίου αποπερατώθηκε το 1627.
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας υπήρξε κέντρο επαναστατικών κινημάτων λόγω της θέσης της και πυρπολήθηκε από τους Τούρκους. Τον Αύγουστο του 1822 στη μονή έγινε μάχη ανάμεσα σε 5.000 επαναστάτες και 22.000 Τούρκους. Το 1830 ανοικοδομήθηκε από τον ηγούμενο Μεθόδιο και το μοναχό Νεόφυτο. Το 1866 συγκλήθηκε εκεί συνέλευση των επαναστατών από το Μιχαήλ Κόρακα. Οι Τούρκοι πληροφορήθηκαν το γεγονός και εξαπέλυσαν επίθεση, αποκρούστηκαν όμως από τους επαναστάτες και τράπηκαν σε φυγή. Το 1867, έπειτα από αιματηρή μάχη, οι αγωνιστές ηττήθηκαν και ο Κόρακας έφυγε αναγκαστικά από το μοναστήρι. Την περίοδο εκείνη σκοτώθηκε και ο οπλαρχηγός Μαστραχάς.Το 2001 απεγράφη στη Μονή 1 άτομο. Το μοναστήρι έχει ανακαινισθεί το 1950.Γίνεται μεγάλο πανηγύρι στις 23 Απριλίου ή τη Δευτέρα του Πάσχα

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ ΣΤΟ ΒΟΡΡΟΥ

Η περιοχή νοτίως του χωριού Γούβες είναι διάσπαρτη από μοναστήρια και ερημητήρια. Το χωριό Κόξαρη ανήκε στο Λατινικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, όπως αποδεικνύεται από νοταριακό έγγραφο της 9 Οκτωβρίου. Σε έγγραφο του 1874 αναφέρεται ότι ο ιερομόναχος Ιερεμίας, που είχε γίνει μοναχός στην Αγκάραθο, αλλά αργότερα είχε προσχωρήσει στη Μονή Αγίας Αικατερίνης του Σινά, πέθανε στο μετόχιο Άγιος Γεώργιος στην Κόξαρη. Δεν είναι γνωστό όμως αν το μετόχι αυτό είναι ο Άγιος Γεώργιος Καβού ή άλλο, οπότε πρέπει να αναζητήσουμε και ερημητήριο του Αγ. Γεωργίου. Στην ευρύτερη περιοχή πάντως έζησαν ερημίτες κατά τον 19ο ή και τις αρχές του 20ου αιώνα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Γεώργιος Κωνσταντουλάκης από το Βορρού (η Βορίτσι) που κατά τα τέλη του Ι9ου αι. κατέφυγε σε μιαν ερημική περιοχή, ανάμεσα στο χωριό του και τον Αγ. Γεώργιο Καβού. Αρχικά διέμενε σ' ένα μικρό σπήλαιο το οποίο διαμόρφωσε, χτίζοντας φούρνους και βοηθητικούς χώρους. Το 1981 έχτισε, δίπλα στο σπήλαιο, το ναό της Αγίας Κυριακής, με πωρόλιθο που μετέφερε ο ίδιος εκεί για πολλά χρόνια. Στην είσοδο του ναού διαβάζουμε:

ΑΝΗΓΕΡΘΗ Ο ΝΑΟΣ ΟΥΤΟΣ ΕΠΟΝΟΜΑΤΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΔΑΠΑΝΑΙΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΟΥ ΕΚ ΒΟΡΡΟΥ 1901

Σε διάφορα άλλα σημεία του ναού (αλλά και στον περίβολο) υπάρχουν οι χρονολογίες 1900 και 1902. Δίπλα στο σπήλαιο έχτισε ένα μεγάλο κελλί στο οποίο και διέμενε μέχρι που το ερημητήριο του άρχισε να γίνεται γνωστό και να συγκεντρώνει προσκυνητές. Ο Γεώργιος, που αναζητούσε τη μοναξιά της ασκητικής ζωής εγκατέλειψε το ερημητήριο που με τόσο κόπο είχε χτίσει. και έφυγε στο Άγιο Όρο. Βρήκε εκεί ένα απομακρυσμένο ερημητήριο (σκήτη) όπου και έζησε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του. Τα τελευταία χρόνια η μόδα'' της μπουλντόζας εισέβαλε στο απόμακρο ερημητήριο της Αγίας Κυριακής. Για να δημιουργηθεί χώρος να σταθμεύουν τα αυτοκίνητα χάλασαν το μοναδικό κελλί αν και βρισκόταν σε καλή κατάσταση. Το μικρό σπήλαιο του ερημίτη υπάρχει ακόμη, με το Φουρνάκι του μέσα στο βράχο, ένα πρωτότυπό τζάκι κ.α.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Καρυδίου Αποκορώνου


Στην επαρχία Αποκορώνου λίγο πριν τις Βρύσσες Αποκορώνου βρίσκεται η θαυμάσια Ιερά Μονή του Αγίου Γεωργίου Καρυδίου. Οι πρώτες πληροφορίες για την Ιερά Μονή βρίσκονται σε έγγραφα του 1600. Στα έγγραφα αυτά αναφέρεται ότι υπήρχε ένας μικρός οικισμός που ονομαζόταν Καρύδι προφανώς από τις πολλές καρυδιές που υπήρχαν εκεί . Κατά την περίοδο της Τουρκικής κατοχής ο οικισμός του Καρυδίου διαλύθηκε και ο ιερέας του χωριού για να κατορθώσει να κρατήσει τον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου αλώβητο στον εγκαταλειμμένο πλέον οικισμό υποχρεώθηκε να καταβάλλει φόρο στους κατακτητές που με δυσκολία εξοικονομούσε κάθε χρόνο. Μετά από αρκετό διάστημα η περιοχή έγινε μετόχι της Ιεράς Μονής Αγίας Τριάδος Ακρωτηρίου Χανίων .
Το Μετόχι διαλύθηκε το 1923 και το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του διανεμήθηκε από το Εφεδρικό Ταμείο στους εφέδρους του Μικρασιατικού και των Βαλκανικών πολέμων. Με την πάροδο του χρόνου η περιοχή όπου βρίσκεται η Ιερή Μονή άρχισε να καταστρέφεται αλλά με την ευαισθητοποίηση του προϊσταμένου της 13η Βυζαντινής Εφορίας κου Ανδριανάκη Μιχαήλ πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες εργασίες αποκατάστασης οι οποίες συνεχίστηκαν με την συμβολή της Νομαρχιακής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης . Το 1996 η Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Καρυδίου χαρακτηρίστηκε Μνημείο από την Ιερά Σύνοδο.
Το 1829 ο Τούρκος Διοικητής Κρήτης Μουσταφά Νατλή Πασάς παραχώρησε ελευθερίες στους Χριστιανούς της Κρήτης. Το ίδιο έτος αποκτούν και την πρώτη άδεια εκμεταλλεύσεως του καρπού της ελιάς. Το Μοναστήρι κατόπιν τούτων αναπτύσσεται και δίνει εργασία σε πολλούς χριστιανούς κατοίκους της περιοχής. Στην Ιερά Μονή υπάρχουν δύο ελαιοτριβεία το μικρότερο είναι της περιόδου της ύστερης ενετοκρατίας. Το 1860 τελείωσε η κατασκευή του νεότερου τεράστιου ελαιουργείου της Ιεράς Μονής το οποίο αποτελείται από δώδεκα τόξα και είναι ενσωματωμένο με παλαιότερα κτήρια του χώρου. Στο δεύτερο ελαιοτριβείο διασώζονται αποσπασματικά ως σήμερα οι τέσσερεις ελαιόμυλοι νεότερου τύπου με περισσότερες από μία μυλόπετρες οι οποίες κινούνταν με ζωική δύναμη. Από τα παραπάνω διαφαίνεται καθαρά ο αγροτικός χαρακτήρας της Μονής.
Με την ίδρυση της Ιεράς Μονής εκάρη μοναχός ο σημερινός Αρχιμανδρίτης και Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Αγίου Γεωργίου Καρυδίου πατήρ Δωρόθεος ο οποίος εργάζεται ακούραστα τόσο για την διατήρηση της Μοναστικής κληρονομιάς για την συντήρηση της Ιεράς Μονής όσο και για την πνευματική άνθιση η οποία αποτελεί πόλο έλξης για αρκετούς προσκυνητές.
Τέλος το 1750 κτίσθηκε ο νέος Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου , χτισμένος από τεχνίτες της εποχής με τους λεγόμενους καντουνάδες (μεγάλες πέτρες ).
Η Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Καρυδίου αποτελεί έναν υπέροχο προορισμό τόσο για λόγους αναψυχής, όσο και για λόγους ανάτασης των πνευματικών μας αναζητήσεων.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Μονή Αγκαράθου
Η Μονή Αγκαράθου βρίσκεται 23km ανατολικά του Ηρακλείου και είναι κτισμένη με φρουριακή αρχιτεκτονική σε μια κατάφυτη θέση σε υψόμετρο 538m κοντά στην Επισκοπή Πεδιάδος. Το μοναστήρι, ειδικά κατά την Ενετοκρατία, ήταν από τα πλουσιότερα στην Κρήτη με αποτέλεσμα να αποκτήσει ως μετόχια πολλές μικρές και μεγάλες μονές. Ακόμη θεωρείται πρώτη στη ιεραρχία των μοναστηριών του νησιού.
Το όνομα της οφείλεται στο φυτό αγκαραθιά (Phlomis fruticosa), κάτω από το οποίο λέγεται ότι βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας, στο σημείο όπου κτίστηκε αργότερα η Εκκλησία. Μπροστά στο ιερό του ναού υπάρχει σήμερα μια ροδιά κάτω από την οποία οι μοναχοί κρατούν αναμμένο στον κορμό της ένα καντήλι. Η ροδιά λέγεται ότι είναι η αρχική αγκαραθιά την οποία μπόλιασαν οι μοναχοί της εποχής, με αποτέλεσμα να μετατραπεί θαυματουργώς σε δένδρο.

Το ανδρικό μοναστήρι είναι από τα αρχαιότερα στην Κρήτη, χωρίς να είναι γνωστή η ακριβής ημερομηνία της ίδρυσης της. 1504: Τα παιδιά του Ματθαίου Καλλέργη, στον οποίο ανήκε η μονή, την παραχωρούν στον μοναχό Νήφωνα Νοταρά. Ο Νήφωνας αναδεικνύει το διαλυμένο μοναστήρι σε μεγάλη κοινοβιακή μονή και γι’ αυτό θεωρείται ο ιδρυτής της.
1504: Τα παιδιά του Ματθαίου Καλλέργη, στον οποίο ανήκε η μονή, την παραχωρούν στον μοναχό Νήφωνα Νοταρά. Ο Νήφωνας αναδεικνύει το διαλυμένο μοναστήρι σε μεγάλη κοινοβιακή μονή και γι’ αυτό θεωρείται ο ιδρυτής της.
Κατά την Ενετοκρατία ήταν πολύ ακμαία μονή, ενώ οι περισσότεροι μοναχοί της κατάγονταν από τα Κύθηρα.

Πολλές σπουδαίες προσωπικότητες συνέδεσαν το όνομα τους με την Αγκάραθο. 1566: Ο πρώην ηγούμενος Σίλβεστρος γίνεται Πατριάρχης Αλεξανδρείας ως το 1590.
1583: Ο ηγούμενος Νεόφυτος Πατελλάρος καταριέται τους κατοίκους του διπλανού οικισμού Φουνάρους, γιατί προξένησαν μεγάλες ζημιές στην περιουσία της μονής. Λέγεται ότι τότε ένας βράχος, που σήμερα οι ντόπιοι ονομάζουν Χαράκι Πατελάρου, σκίστηκε στα δύο, βγήκαν φλόγες και έκτοτε το χωριό ερήμωσε.
Ανάμεσα τους ήταν ο Μελέτιος Πηγάς (Πατριάρχης Αλεξανδρείας), ο Κύριλλος Λούκαρης (Οικουμενικός Πατριάρχης), ο Γεράσιμος Παλαιοκάπας (Επίσκοπος Κρήτης) και ο λόγιος Ιωσήφ Βρυέννιος. 1646: Ο ηγούμενος Αθανάσιος Χριστόφορος συμμετέχει στον αγώνα των Ενετών και των Κρητικών κατά των Τούρκων. Ο Αχμέτ Κιοπρουλής αποφασίζει να καταστρέψει τη μονή, αλλά ο φίλος του μητροπολίτης Νεόφυτος Πατελάρος μεσολαβεί, παραχωρώντας μια πτέρυγα ως αναρρωτήριο Τούρκων, και ο πασάς αλλάζει γνώμη. Ο Αθανάσιος φεύγει για την Ιταλία, παίρνοντας μαζί του αρκετά κειμήλια.

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο κατά τα κινήματα εναντίον των Τούρκων.1821: Οι μοναχοί της μονής συνεργάζονται με τον Επίσκοπο Χερσονήσου για την προετοιμασία της Επανάστασης. Οι Τούρκοι καταλαμβάνουν το μοναστήρι, βάζουν φωτιά και σφάζουν όσους μοναχούς δεν πρόλαβαν να ξεφύγουν.1836: Ο μοναχός Αντώνιος Καλονάς γίνεται επίσκοπος Κυθήρων και μεταφέρει τα κειμήλια της μονής (τη πανάρχαια εικόνα της Παναγίας της Ορφανής και πολλά έγγραφα) στα Κύθηρα.
1896: Ο επαναστάτης Αντώνιος Τρυφίτσος ή Τρυφόπουλος χρησιμοποιεί την Αγκάραθο ως ορμητήριο κατά των Τούρκων. Οι μανιασμένοι Τούρκοι καταστρέφουν τη μονή, που αργότερα επισκευάζεται.
1941-1944: Τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής το μοναστήρι αποτελεί καταφύγιο για τους κατοίκους της περιοχής.
Ο ναός της μονής είναι δίκλιτος, με το ένα κλίτος αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου) και το άλλο στον Άγιο Μηνά (11 Νοεμβρίου). Εδώ υπάρχει η πανάρχαια εικόνα της Παναγίας. Οι επισκέπτες της μονής μπορούν να φιλοξενηθούν στον ξενώνα και στην τράπεζα της μονής, αλλά και να δουν τη βιβλιοθήκη με τα χειρόγραφα βιβλία. Έξω από τη μονή υπάρχει ο παλιός ναός του Αγίου Ραφαήλ.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

ΜΟΝΗ ΓΡΑΣ ΚΕΡΑΣ
Πρόκειται για τη Μονή του Γενεσίου της Θεοτόκου, που βρίσκεται στο συνοικισμό Γρας Κεράς και ανήκει στην ενορία Δελιανών Κισάμου. Είναι γνωστή και ως Μετόχι της Παναγίας της Γρας Κεράς. Η ονομασία Γρας Κεράς (Κερά Παναγιά η γραία) πιθανώς να δόθηκε ώστε να διακριθεί η μονή από κάποια άλλη νεότερη με το ίδιο όνομα. Στον κώδικα της Ιεράς Μονής Γωνιάς (1632) αναφέρεται στην αρχή ότι η οικογένεια των Δαμωρών, γνωστών ιερωμένων, αφιέρωσαν στην Μονή της Οδηγήτριας Γωνιάς μεταξύ άλλων και «το μοναστήρι της Κυρίας Θεοτόκου, το καλούμενον εις την Γράν Κεράν, εις τόπον κραζόμενον Αλεξιανά.». Επίσης η μονή μνημονεύεται ως Μετόχι της Μονής Γωνιάς σε Πατριαρχικό έγγραφο (13η Μαρτίου 1690) του Οικ.Πατριάρχη Καλλινίκου Β΄ καθώς και σε Πατριαρχικό Σιγίλιο (1797) του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄.

Ο ναός έχει το σχήμα μονόκλιτης βασιλικής (12Χ5) με αμφικλινή στέγη, μονόλοβο καμπαναριό και φέρει αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά στοιχεία της περιόδου της Ενετοκρατίας (οξυκόρυφα παράθυρα, ανάγλυφη ελικοειδή διακόσμηση). Μαρμάρινη επιγραφή στο υπέρθυρο της δυτικής εισόδου αναφέρεται στην ανακαίνιση του ναού το 1953 από τον Δημ.Αγοραστάκη. Εσωτερικά του ναού δεσπόζει το ξυλόγλυπτο τέμπλο (1953), έργο των Βασίλη Βεργανελάκη και Νικ. Ζωγραφάκη, με εικόνες αναγγενησιακής τεχνοτροπίας. Δυτικά της Μονής βρίσκεται ο πυλώνας της και αριστερά του δύο κελιά με καμάρες ενώ βόρεια διακρίνεται ο φούρνος, το πηγάδι και ένα υπόστεγο για τα ζώα. Ανατολικά βρίσκονται τα κελιά των μοναχών. Το 1923, το Μετόχι απαλλοτριώνεται και διατίθεται στο Μετοχικό Ταμείο Στρατού. Το 1946 αγοράζεται από τον ελληνοαμερικανό, Δημ. Αγοραστάκη και κατοικείται ως το 1973. Διατηρείται μέχρι σήμερα σε σχετικά καλή κατάσταση αλλά δεν κατοικείται πλέον.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Μονή Αγίου Πνεύματος Κισσού
Σε σημαντικό θρησκευτικό προσκύνημα του νότου του Ρεθύμνου έχει αναχθεί η Ιερά Μονή Αγίου Πνεύματος Κισσού στην Μητρόπολη Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων, η οποία επαναλειτούργησε τα τελευταία χρόνια και απέκτησε ηγούμενο τον περασμένο Αύγουστο μετά από 200 χρόνια!

Δίπλα στον ομώνυμο οικισμό του Δήμου Αγίου Βασιλείου, το μικρό Μοναστήρι λειτουργεί κανονικά με τον Ηγούμενο του Βαρθολομαίο Ξερουδάκη, να υποδέχεται καθημερινά δεκάδες πιστούς που σπεύδουν να προσκυνήσουν, να θαυμάσουν το ιστορικό μνημείο αλλά και το φυσικό περιβάλλον της περιοχής, που παρουσιάζει εξαιρετική ομορφιά και ενδιαφέρον.

Με την επίβλεψη της Αρχαιολογίας έχει αναστηλωθεί μέρος του κτιριακού συγκροτήματος, στο οποίο εγκαταβιεί ο Ηγούμενος και υποδέχεται τους προσκυνητές, καθώς επίσης το καθολικό, στο οποίο τιμάται το Άγιο Πνεύμα και ο Άγιος Νικόλαος και στην αυλή του βρίσκεται η περίτεχνη κρήνη με τρεχούμενο νερό.

Ωστόσο ένα μεγάλο μέρος του κτιρίου παραμένει σε ερειπιώδη κατάσταση, ενώ απαιτείται σύγχρονη οδική πρόσβαση που να συνδέσει την Μονή με το οδικό δίκτυο Σπηλίου - Αγίας Γαλήνης, διότι σήμερα ένας στενός και πεπαλαιωμένος δρόμος μέσα από το χωριό Κισσός, αποτελεί τη μοναδική πρόσβαση στο ιστορικό Μοναστήρι.
Η ίδρυση της Μονής πιθανολογείται κατά το τέλος της δεύτερο-βυζαντινής περιόδου (961-1204 μ.Χ.) ή κατά τα χρόνια της πρώιμης Ενετοκρατίας στην Κρήτη.

Αρκετά Ενετικά έγγραφα αναφέρονται στη Μονή κατά τα έτη 1635 και 1640, τα οποία πιστοποιούν ότι το Μοναστήρι βρισκόταν σε άνθηση και πλήρη λειτουργία κατά το χρονικό αυτό διάστημα.

Υπάρχει επίσης έγγραφο του 1658, του ιεροδικείου Ρεθύμνης, ενώ το Μοναστήρι αναφέρεται σε μια σειρά από Σουλτανικά φιρμάνια και Συνοδικά Πατριαρχικά γράμματα, που διασώζονται στο αρχείο της Ιεράς Μονής Πρέβελη.

Λειτουργούσε ως αυτόνομη Μονή από την ίδρυσή της μέχρι την 15η Ιουνίου 1821, ημέρα που γνώρισε την τουρκική θηριωδία. Μαρτυρείται η επέλαση τούρκικων στρατευμάτων που σφάγιασαν τους μοναχούς και πυρπόλησαν το κτιριακό συγκρότημα. Υπήρξε, μάλιστα, η πρώτη Μονή, η οποία καταστράφηκε από τους Τούρκους κατά την επανάσταση του 1821 στην Κρήτη. Οι μοναχοί, οι οποίοι έχουν ενταφιαστεί στην αυλή πίσω από το Ιερό Βήμα του Καθολικού, έχουν ανακηρυχτεί Ιερομάρτυρες και η μνήμη τους τιμάται κάθε 15 Ιουνίου.

Μετά την ερήμωση του προσαρτήθηκε ως Μετόχι στο Μοναστήρι του Πρέβελη.

Επίσης με την ιστορία της Μονής ταυτίζεται η ιστορική μάχη διακοσίων εθελοντών αγωνιστών υπό τον Δημήτριο Πετρουλάκη, που έπεσαν σε μάχη κατά των τουρκικών στρατευμάτων στις 5 Δεκεμβρίου 1868. Στη μνήμη τους έχει ανεγερθεί μνημείο στον περίβολο του Μοναστηριού.

Από το έτος 1836 υπό την καθοδήγηση του Επισκόπου Λάμπης Νικοδήμου Σουμπασάκη ιδρύθηκε και λειτούργησε στο Άγιο Πνεύμα η περιώνυμη «Σχολή του Αγίου Πνεύματος», η οποία αναδείχθηκε ως ένα από τα σημαντικότερα και μεγαλύτερα πνευματικά κέντρα της τουρκοκρατούμενης Κρήτης κατά το 19ο αιώνα.

Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές η σχολή λειτούργησε μέχρι τη μεγάλη Κρητική Επανάσταση και το 1870 ονομάστηκε Ελληνική Σχολή Αγίου Βασιλείου. Από το 1887 ως το 1889 λειτούργησε ως Ιερατική Σχολή, ενώ επανιδρύθηκε το 1894 από τον Επίσκοπο Ευμένιο Ξηρουδάκη και λειτούργησε με αρκετές περιόδους διακοπής ως το 1920 και από τότε ως το 1942 ως Δημοτικό Σχολείο.
Μαρτυρείται η εμβέλεια του πνευματικού αυτού κέντρου από τη νήσο Γαύδο, σ' ολόκληρη την Επαρχία Σφακίων και Αγίου Βασιλείου. Ενίοτε κάλυπτε και τις ανάγκες των επαρχιών Καινουρίου, Πυργιωτίσσης, Αμαρίου και της περιοχής του δυτικού Ρεθύμνου.

Χαρακτηριστικό της λειτουργίας της σχολής είναι ότι οι τρίμηνες ετήσιες διακοπές ήταν τους χειμερινούς μήνες που επικρατεί ψύχος στην περιοχή λόγω υψομέτρου και υπολογίζεται ότι χιλιάδες Κρητικόπουλα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας είχαν την ευκαιρία να μάθουν την ελληνική γλώσσα και την ιστορία στο συγκεκριμένο ιστορικό εκπαιδευτικό κέντρο.

Ανάμεσα στους φημισμένους δασκάλους που δίδαξαν στον Κισσό περιλαμβάνονται τα ονόματα των προαναφερθέντων Επισκόπων Νικόδημου και Ευμένιου, του Μητροπολίτη Κρήτης Βασίλειου Μαρκάκη την περίοδο που ήταν Αρχιμανδρίτης, του Μιχαήλ Πρεβελάκη, του Χρίστου Μακρή και Ευστράτιου Φωτάκη και πολλών άλλων πνευματικών ανδρών της εποχής.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Μονή Αγίας Πελαγίας Αχλάδας
Η μονή της Αγίας Πελαγίας, μετόχι της μονής Σαββατιανών, βρίσκεται στην κοίτη χειμάρρου που καταλήγει στην ομώνυμη παραλία της Αχλάδας. Η μονή που χρονολογείται από τον 13ο αιώνα ήταν από τις σημαντικότερες της Ενετικής Κρήτης και αναφέρεται από τους σπουδαιότερους περιηγητές της εποχής. Σήμερα δεν λειτουργεί.

Ο εορτασμός της Αγίας Πελαγίας (8 Οκτωβρίου) ήταν ιδιαίτερα σημαντικός επί των Ενετών. Χαρακτηριστικό είναι ότι με διάταγμα του 1519, η 8η Οκτωβρίου καθιερώθηκε ως επίσημη αργία. Χιλιάδες πιστοί συνέρρεαν από όλη την Κρήτη και το Αιγαίο για να συμμετέχουν στο πανηγύρι της Αγίας, ως και τα μέσα του 20ου αιώνα. Η περιοχή της Αγίας Πελαγίας τότε ήταν δύσκολα προσβάσιμη κι έτσι πολλοί ερχόταν με πλοία από το Ηράκλειο.

Στο άκρο της παραλίας της Αγίας Πελαγίας, ακριβώς κάτω από τα ερείπια του Πρυτανείου της αρχαίας Απολλωνίας, και σήμερα βλέπουμε το σπήλαιο- προσκυνητάρι της Εύρεσης. Εδώ σύμφωνα με την παράδοση βρέθηκε η εικόνα της Αγίας Πελαγίας. Κατά τη διάρκεια του πανηγυριού, δεκάδες ασθενείς έχωναν στην άμμο της παραλίας τα σημεία του σώματος τους που πονούσαν για να θεραπευτούν. Στη συνέχεια, ακολουθούσε λιτανεία της εικόνας της Αγίας Πελαγίας από τον ηγούμενο της μονής Σαββατιανών, ως το σπήλαιο της Εύρεσης.

Η αρχιτεκτονική της μονής είναι ασυνήθιστη καθώς τα κελιά των μοναχών ήταν προσαρτημένα στο ναό, κι όχι γύρω από αυτόν. Ο Gerola φωτογράφισε στις αρχές του 20ου αιώνα δύο οικόσημα των Modino ή Girardo που σήμερα βρίσκονται στη μονή Σαββατιανών. Δίπλα στη μονή υπάρχει κτιστό πατητήρι, ενώ παρακάτω συναντάμε μικρές βραχοσκεπές που χρησιμοποιούσαν οι μοναχοί ως αχυρώνες.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Μονή Αγίου Αντωνίου Κατεβατή
Η Ιερά Μονή Αγίου Αντωνίου βρίσκεται στην τοποθεσία Κατεβατή, 6 χλμ. από το χωριό Ακούμια (ή Κούμια) στα νοτιοανατολικά του Ρεθύμνου, σε υψόμετρο 525μ. Για να φτάσει κανείς στο μοναστήρι πρέπει να διανύσει απόσταση 15 λεπτών με το αυτοκίνητο σε χωματόδρομο από την περιοχή Ακούμια.

Η Μονή χτίσθηκε μετά την απελευθέρωση και ανοικοδομήθηκε από τον πατέρα Θεοδόσιο Δαμβακεράκη, ο οποίος ασκήτεψε στη περιοχή για περίπου 50 χρόνια. Μέχρι το 1974 στο χώρο υπήρχε ένα μικρό εκκλησάκι. Με την προσπάθεια του πατέρα Θεοδόσιου διαμορφώθηκε το μοναστηριακό συγκρότημα με εκκλησίες, κελιά, αυλή και βοηθητικούς χώρους. Η Μονή είναι χτισμένη σε δική του ιδιοκτησία στη Κατεβατή και περιλαμβάνει τις εκκλησίες του Αγίου Αντωνίου, του Αγίου Νεκταρίου και της Παναγίας. Στον ναό του Αγίου Νεκταρίου, που κτίσθηκε τελευταίος, υπάρχει μεγάλο εικόνισμα με απεικόνιση όλων των Αγίων. Στον ναό της Παναγίας, χτισμένο σε βράχο, βρίσκεται η μεγάλη εικόνα "το Ρόδον το Αμάραντον". Η Μονή εορτάζει στις 17 Ιανουαρίου

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Μονή Αγίου Πέτρου, Γάλλος
Η μονή των Αγίων Πέτρου και Παύλου βρίσκεται στον οικισμό του Γάλλου, κοντά στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Η αναστηλωμένη σήμερα μονή, για την οποία δεν διασώζονται πληροφορίες για την ιστορία της, αποτελεί μετόχι της Μονής Αρκαδίου.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Μονή Χαλεβή στο Χρωμοναστήρι
Η μονή Χαλεβή βρίσκεται περίπου 12km νότια του Ρεθύμνου, στο δρόμο προς το Χρωμοναστήρι. Είναι ακόμη ένα Ενετικό μοναστήρι της Κρήτης, το οποίο είναι ερειπωμένο και αξίζει να αναστηλωθεί.

Η μονή πιθανώς ιδρύθηκε τον 16-17ος αιώνα Ιδρύεται η μονή Χαλεβή κοντά στο Χρωμοναστήρι. Αργότερα γίνεται σταυροπηγιακή μονή και διαλύθηκε οριστικά μετά την Τουρκοκρατία. Από το μοναστήρι διασώζεται ο μονόκλιτος ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου με τα υπέροχα φλογόσχημα παράθυρα, ενώ τριγύρω υπάρχουν τα ερείπια των υπόλοιπων μοναστηριακών κτισμάτων, τα οποία είχαν κτιστεί με φρουριακή αρχιτεκτονική.
1725: Η σταυροπηγιακή αξία της μονής παύει να ισχύει.
1850: Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Άνθιμος Δ ανανεώνει την σταυροπηγιακή αξία της μονής Χαλεβή.
1864: Ανακαινίζεται ο ναός της Παναγίας.
1900: Η μονή παύε ι τη λειτουργία της, κρίνεται επισήμως διαλυτέα από την Κρητική Πολιτεία
1935: Η μονή Χαλεβή γίνεται μετόχι της Μονής Αρσανίου.
1980 Η μονή έχει κηρυχτεί διατηρητέο μνημείο από την Ελληνική πολιτεία. Επίσης, υπήρξε σταυροπηγιακή, δηλαδή άμεσα διοικούμενη από τον Πατριάρχη, κατά την Τουρκοκρατία, γεγονός που μαρτυράει την σημαντικότητα της.