ΑΒΒΑΣ ΙΣΑΑΚ Ο ΣΥΡΟΣ. Αποφθέγματα

[ΦΩΤΗΣ]

Οι θαυμάσιοι καρποί της υπομονής του ησυχαστή

135. Μακάριος είναι εκείνος ο ησυχαστής, που αξιώθηκε να ζήσει τις θαυμάσιες εμπειρίες και καταστάσεις της πνευματικής εν Χριστώ ζωής. Μακάριος είναι εκείνος, που μέρα και νύχτα μελετά τα θεία. Εάν στην αρχή του εγκλεισμού στο κελί του, και της ησυχαστικής του ζωής, ο μοναχός δεν αισθάνεται να ενεργεί μέσα του η δύναμη της μελέτης των θαυμασίων του Θεού, επειδή ο νους του ακόμη μετεωρίζεται και είναι ασταθής, ας μην αμελήσει από την πνευματική κούραση και αφήσει την ηρεμία της ησυχαστικής ζωής. Ας φέρω ένα παράδειγμα, για να το καταλάβουμε καλύτερα. Ο γεωργός, ενώ σπέρνει στο χωράφι του το σπόρο, δε βλέπει συγχρόνως και τον στάχυ. Μαζί με τη σπορά ακολουθεί αμηχανία, και κούραση, και πόνος στα μέλη του γεωργού, και ανορεξία, και προσωρινός χωρισμός από τους φίλους. Όμως, αφού υπομείνει όλα αυτά, έρχεται ο καιρός της συγκομιδής, και τότε ευχαριστιέται και σκιρτά και χαίρεται και ευφραίνεται ο γεωργός. Και ποιός είναι ο καιρός αυτός, για να μεταφέρουμε την παραβολή στη ζωή του μοναχού;
Ο καιρός αυτός είναι, όταν τρώει από τον πνευματικό άρτο που κέρδισε με τον ιδρώτα του, και μένει στην ησυχία μελετώντας τα θεία. Διότι η ησυχία και η υπομονητική μελέτη του λόγου και των ενεργημάτων του Θεού, φέρνει στην καρδιά πολλή και ατέλειωτη ηδονή, και οδηγεί το νου γρήγορα στην έκπληξη και στο θαυμασμό. Και μακάριος είναι εκείνος που υπομένει στην ησυχία της ερήμου. Διότι μπροστά του θα ανοίξει η θεόβρυτη πηγή των θαυμασίων του Θεού, και θα πιεί απ’ αυτή, κα θα γλυκαθεί, και δε θα παύσει να πίνει απ’ αυτή συνέχεια, νύχτα και μέρα, μέχρι να φτάσει στο τέρμα αυτής της πρόσκαιρης ζωής του. (346).

[ΦΩΤΗΣ]

ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Ο Θεός δεν ακούει αμέσως τις ικεσίες των αμελών και ανώριμων


136. Όταν είσαι άρρωστος, να πεις: Μακάριος είναι όποιος αξιώθηκε από το Θεό να υποστεί άγιες δοκιμασίες, με τις οποίες κληρονομούμε την αιώνια ζωή. Διότι ο Θεός επιφέρει τις αρρώστιες για να αποκτήσει η ψυχή υγεία. Ένας άγιος είπε ότι ο μοναχός που δεν υπηρετεί τον Κύριο θεαρέστως, και που δεν αγωνίζεται με ζήλο για τη σωτηρία της ψυχής του, αλλά είναι αμελής στην άσκηση των αρετών, εξάπαντος, με την παραχώρηση του Θεού, πέφτει στις θλίψεις, για να μη μείνει αργός και πέσει, από την πολλή αργία, στα χειρότερα πάθη. Γι’ αυτό ο Θεός επιφέρει τους πόνους στους ράθυμους και αμελείς, για να μελετούν σ’ αυτούς τη σοφία του, και να μην πηγαίνει το μυαλό τους στα μάταια.
Και ο Θεός το κάνει αυτό σ’αυτούς που τον αγαπούν, για να τους παιδέψει, και να τους δώσει σοφία, και να τους διδάξει το άγιο θέλημά του. Αυτοί οι αμελείς μοναχοί, όταν παρακαλούν το Θεό, κάνει πως δεν τους ακούει αμέσως, μέχρι να ατονήσει η ραθυμία τους και μάθουν πολύ καλά, ότι όλες αυτές οι θλίψεις τους βρήκαν εξαιτίας της αμέλειας και της τεμπελιάς τους. Στον προφήτη Ησαΐα γράφει: «Όταν απλώνεται ικετευτικά τα χέρια σας σε μένα, λέει ο Κύριος, θα πάρω τα μάτια μου από πάνω σας. Και αν πληθύνετε τις ικεσίες σας, δε θα σας ακούσω» (Ησ. 1, 15). Αυτό βέβαια λέχθηκε για άλλους ανθρώπους, του καιρού εκείνου, αλλά σίγουρα το νόημά του αναφέρεται σ’ αυτούς που εγκαταλείπουν τον άγιο δρόμο του Κυρίου.
Αφού λέμε ότι ο Θεός είναι πολυέλεος και πολυεύσπλαχνος, για πιο λόγο, στις θλίψεις μας, ενώ τον παρακαλούμε συνέχεια στις προσευχές μας, δε μας ακούει, αλλά παραβλέπει τη δέησή μας; Την απάντηση τη βρίσκουμε και πάλι στον προφήτη Ησαΐα (59, 1): «Δεν είναι κοντό το χέρι του Κυρίου, ώστε να μη φτάνει να σας σώσει, ούτε είναι βαρύκοος, ώστε να μη σας ακούει, αλλά είναι οι αμαρτίες σας που έκαμαν το Θεό να μη σας ακούει». Να θυμάσαι πάντοτε το Θεό, σε κάθε περίσταση, και θα σε θυμηθεί ο Θεός, όταν πέσεις σε πειρασμούς. (24).
137. Ένας από τους αγίους πατέρες μας έγραψε ότι όποιος δε λογαριάζει τον εαυτό του για αμαρτωλό, η προσευχή του δεν είναι ευπρόσδεκτη από τον Κύριο. (379).
138. Εάν ζητήσεις κάτι από το Θεό, και δεν εισακουσθείς γρήγορα, μη λυπάσαι. Γιατί εσύ δεν είσαι πιο σοφός από το Θεό. Αυτό το κάνει ο Θεός από μακροθυμίας: ή δηλαδή γιατί είσαι ανάξιος να δεχθείς την εκπλήρωση του αιτήματός σου, και άρα θα ζημιωθείς αν το λάβεις, ή γιατί η κατάσταση και η πορεία της καρδιάς σου δεν είναι ανάλογη με τα αιτήματά σου, ή γιατί δεν έφθασες ακόμη σε τέτοια πνευματικά μέτρα, ώστε να μπορείς να δεχθείς το χάρισμα που ζητάς. Διότι δεν πρέπει να επιβάλλουμε στον εαυτό μας να δέχεται πράγματα που ακόμη δεν αντέχουν τα μέτρα μας, για να μην αχρηστευθεί αυτό που θα μας χαρίσει ο Θεός, με το να το λάβουμε γρήγορα. Διότι ό,τι λαμβάνουμε εύκολα, γρήγορα το χάνουμε. Ενώ ένα πράγμα που το αποκτάμε με καρδιακό πόνο, το φυλάγουμε σαν θησαυρό, με μεγάλη προσοχή. (185).

[ΦΩΤΗΣ]

Η προσευχή διαλύει τα σύννεφα των παθών

139. Συμβαίνει συνήθως στους μοναχούς που αγωνίζονται στην ησυχία, να ταραχθεί η ψυχή από το σκοτάδι των παθών. Όπως δηλαδή οι ηλιακές ακτίνες καλύπτονται από τα σύννεφα, έτσι μπορεί και συ να στερηθείς για λίγο την πνευματική παρηγοριά, από το νέφος των παθών που επισκιάζει την ψυχή σου, και να φύγει για λίγο από μέσα σου η χαροποιός δύναμη του Θεού, και να σκεπάσει το νου σου ασυνήθης ομίχλη. Όμως ας μην ταραχθεί ο λογισμός σου, αλλά να κάνεις υπομονή, και να διαβάζεις τα βιβλία των αγίων διδασκάλων μας, και να ζορίσεις τον εαυτό σου στην προσευχή, και να περιμένεις τη θεία βοήθεια. Και θα’ ρθει αμέσως, χωρίς να καταλάβεις το πως. Όπως δηλαδή οι ακτίνες του ήλιου διώχνουν το σκοτάδι και φωτίζουν τη γη, έτσι μπορεί και η προσευχή να διαλύσει και να διασκορπίσει από την ψυχή τα σύννεφα των παθών,και να φωτίσει το νου με το φως της θείας χαράς και της παρηγοριάς. (53).

[ΦΩΤΗΣ]

Να προσεύχεσαι με το ταπεινό και άκακο φρόνημα του νηπίου

140. Όταν παρασταθείς ενώπιον του Θεού να προσευχηθείς, έτσι να θεωρείς τον εαυτό σου. Σαν το μυρμήγκι, και σαν τα ερπετά τη γης, και σαν βδέλλα, και ταπεινό σαν το παιδάκι που ψελλίζει. Να μην πεις στο Θεό λόγια που προδίδουν τις γνώσεις σου, αλλά να τον πλησιάσεις, και να σταθείς ενώπιόν του με το ταπεινό και άκακο φρόνημα του νηπίου, για να αξιωθείς να προστατευθείς και να καθοδηγηθείς από την πατρική εκείνη πρόνοια, που έχει ο πατέρας για τα παιδάκια του. Γιατί έχει λεχθεί ότι «ο Κύριος φυλάσσει τα νήπια» (Ψ. 114, 6). (67).

[ΦΩΤΗΣ]

Η ταπεινή και επίμονη προσευχή ελκύει τη βοήθεια και τα χαρίσματα του Θεού

141. Όταν ένας άνθρωπος καταλάβει ότι του λείπει η θεία βοήθεια, κάνει πολλές προσευχές. Και όσο τις αυξάνει, τόσο ταπεινώνεται η καρδιά του. Διότι όποιος ικετεύει και ζητάει, δεν μπορεί παρά να ταπεινωθεί, και ο Θεός μια τέτοια καρδιά, «συντριμμένη και ταπεινωμένη, δε θα την περιφρονήσει» (Ψ. 50, 19). Όσο η καρδιά δεν ταπεινώνεται, δεν μπορεί να πάψει να τριγυρνάει σκόρπια εδώ και κει. Η ταπείνωση συμμαζεύει την καρδιά. Και όταν ταπεινωθεί ο άνθρωπος, αμέσως τον κυκλώνει το θείο έλεος, και τότε η καρδιά αισθάνεται τη βοήθεια του Θεού, γιατί νιώθει μέσα της να κινείται μια δύναμη που τη στηρίζει, και τότε είναι που η καρδιά γεμίζει εμπιστοσύνη στο Θεό. Και απ’ αυτό καταλαβαίνει ο άνθρωπος ότι η προσευχή είναι ένα φυσικό καταφύγιο βοήθειας, και πηγή σωτηρίας, και θησαυρός ακλόνητος πίστης, και λιμάνι που σώζει από την τρικυμία, και φως στους σκοτισμένους, και στήριγμα για του αρρώστους, και σκέπη την ώρα των πειρασμών, και βοήθεια στην ένταση της αρρώστιας, και ασπίδα που σώζει από τους ακοντισμούς στον αόρατο πόλεμο, και βέλος αιχμηρό κατά των δαιμόνων. Με δυο λόγια ο άνθρωπος με την προσευχή αποκτά όσα τα αγαθά που ανέφερα. Και καθώς εντρυφά στην προσευχή, η καρδιά του χαίρει και αγάλλεται από την εμπιστοσύνη της στο Θεό, και δε μένει πια, όπως πρώτα, χλιαρή, να λέει λόγια χωρίς νόημα. Όταν ο άνθρωπος καταλάβει πολύ καλά αυτά που είπα, τότε θα αποκτήσει αληθινή προσευχή στην ψυχή, που θα την έχει σαν θησαυρό. Και τότε είναι που, από την πολλή τους ευφροσύνη, η συμβατική του προσευχή θα αλλάξει και θα γίνει έντονη ευχαριστία δοξολογία. Έτσι, καταλαβαίνουμε τί σημαίνει ότι «η προσευχή είναι χαρά, που στέλνει την ευχαριστία της στο Θεό». Όταν φτάσει σ’ αυτό το σημείο ο άνθρωπος, δεν προσεύχεται πια με κόπο και μόχθο, όπως πρωτύτερα που δεν είχε αυτή τη χάρη. Αλλά με χαρούμενη καρδιά και με θαυμασμό για τα μυστήρια του Θεού, αναβρύει συνεχώς ευχαριστίες άρρητες και βάζει μετάνοιες. Και από τη μεγάλη του συγκίνηση φτάνει στη γνώση του Θεού, και θαυμάζει, και εκπλήσσεται για τη χάρη που του δίνει ο Θεός, και τότε, ξαφνικά, υψώνει τη φωνή του υμνολογώντας και δοξάζοντας και ευχαριστώντας το Θεό. Και η γλώσσα του τότε κινείται γεμάτη έκπληξη.
Όλα αυτά τα αγαθά, που ανέφερα, έρχονται στον άνθρωπο, αν συναισθανθεί την πνευματική του φτώχεια και αδυναμία. Γιατί τότε, από τη μεγάλη επιθυμία που έχει να τον βοηθήσει ο Θεός, έρχεται κοντά του με επίμονη προσευχή. Και όσο πλησιάζει το Θεό με πόθο, τόσο και ο Θεός έρχεται κοντά του δίνοντάς του χαρίσματα. Και δε θα πάρει τη χάρη του από τον άνθρωπο, όσο αυτός μένει στην αληθινή ταπείνωση. Όπως η χήρα του ευαγγελίου, η οποία τρέχει πίσω από το δικαστή κράζοντας συνέχεια να αποδώσει το δίκαιο και να τη γλιτώσει από τον αντίδικο. Κάπως έτσι και ο εύσπλαχνος Θεός: κάνει που δεν ακούει, και αναβάλλει να δώσει τα χαρίσματα του στον άνθρωπο, για να γίνει αυτό αιτία να έρθει πιο κοντά του και, εξαιτίας που τον έχει ανάγκη, να παραμείνει κοντά του και να ωφελείται πνευματικά. Και κάποια αιτήματα, βέβαια, ο Θεός τα ικανοποιεί αμέσως, εκείνα δηλαδή που είναι αναγκαία για τη σωτηρία του ανθρώπου, άλλα αιτήματα όμως δεν τα ικανοποιεί. Και όταν ο δαίμονας μας καίει και παρακαλούμε το Θεό, έρχεται η θεία χάρη και αποδιώχνει το καυτερό, ενώ σε άλλες περιπτώσεις επιτρέπει τις θλίψεις και τον πόνο, για να γίνουν αυτά αιτία να προσεγγίσουμε, όπως είπα, το Θεό, και για να διαπαιδαγωγηθούμε και να αποκτήσουμε πείρα για τους αγώνες μας στους πειρασμούς. (83 – 5).

[ΦΩΤΗΣ]

Η αξία της επίμονης προσευχής. Ό,τι κάνουμε εν Κυρίω είναι προσευχή

142. Χρειάζεται να ασκηθεί ο άνθρωπος στην ευχή για μεγάλο διάστημα, για να αποκτήσει τη σοφία του Θεού. Μετά την ακτημοσύνη, που λύνει τους λογισμούς μας από τα δεσμά των κοσμικών πραγμάτων, θέλει να επιμείνουμε στην προσευχή. Διότι με αυτή την επιμονή μας, για αρκετό διάστημα, ασκείται ο νους μας και μαθαίνει, με την πολλή πείρα που αποκτά, πως να αποδιώχνει τους πονηρούς λογισμούς, πράγμα που δεν μπορεί να διδαχθεί με άλλο τρόπο. Και στην προσευχή βρίσκονται οι ρίζες και οι αιτίες για να αγαπήσουμε το Θεό.
Και τούτο πρέπει, αγαπητοί μου, να γνωρίζουμε, ότι κάθε μυστική συνομιλία, και κάθε φροντίδα μας, που γίνεται με αγαθή πρόθεση εν Κυρίω, και κάθε πνευματική μελέτη, βρίσκεται μέσα στον ορισμό της προσευχής, και ονομάζεται προσευχή, και περικλείεται στο όνομά της. Είτε, λοιπόν, είναι ανάγνωση διαφόρων ιερών αναγνωσμάτων, είτε έμφωνη δοξολογία του Θεού, είτε κάποια λυπηρή φροντίδα εν Κυρίω, είτε μετάνοιες, είτε ψαλμωδίες, και όλα τα όμοια, είναι ένα είδος προσευχής. Και απ’ αυτά γεννιέται η καθαρή και ειλικρινής προσευχή, κι απ’ αυτήν η αγάπη του Θεού. (155 -6).

[ΦΩΤΗΣ]

Η προσευχή του μοναχού, που έγινε ξένος για τον «κόσμο» οδηγεί το νου στα θεία μυστήρια

143. Αν θέλεις να δώσεις τον εαυτό σου στο έργο της προσευχής, που καθαρίζει το νου, και στην αγρυπνία της νύχτας, για να αποκτήσεις φωτεινή διάνοια, πάψε να βλέπεις αυτούς που έχουν κοσμικό φρόνημα, και κόψε τις συναναστροφές μαζί τους, και κόψε τη συνήθεια να δέχεσαι φίλους στο κελί σου με το πρόσχημα του φιλότιμου και της φιλοξενίας. Αλλά να δέχεσαι και να συναναστρέφεσαι μόνο τους ομοίους σου στον τρόπο της ζωής, στη σκέψη και στην κρυφή αρετή. Ακόμη, να φοβάσαι και την ψυχική ταραχή, που προέρχεται από τη συνομιλία του νου με τον εχθρό. Και αυτή η συνομιλία, συνήθως ενεργείται χωρίς να το θέλουμε συνειδητά. Και αφού κόψεις και διαλύσεις και πάψεις εντελώς τις κοσμικές συνήθειες και επαφές, ένωσε με την προσευχή σου την ελεημοσύνη, και τότε θα δει η ψυχή σου το φως της αλήθειας. Γιατί όσο η καρδιά μένει ατάραχη κα γαλήνια από τα κοσμικά πράγματα, τόσο μπορεί ο νους να κατανοήσει και να θαυμάσει τα θεία μυστήρια. (97 – 8).

[ΦΩΤΗΣ]

Ο κόπος και ο αγώνας στην προσευχή μπορεί να φέρει πνευματική αλλοίωση

144. Πολλές φορές βρίσκεται ο άνθρωπος να προσεύχεται κυρτωμένος και γονυκλινής, κα έχοντας απλωμένα τα χέρια το στον ουρανό, και ατενίζοντας στο σταυρό του Χριστού, και μαζεύοντας το νου του στην προσευχή. Ενώ λοιπόν ο άνθρωπος παρακαλεί το Θεό με δάκρυα και κατάνυξη, ξαφνικά μια πηγή αναβλύζει μέσα στην καρδιά του με άφατη γλυκύτητα, οπότε παραλύουν τα μέλη του σώματός του, και δε βλέπει τίποτε γύρω του, και σκύβει το πρόσωπό του προς τη γη. Όμως οι έννοιες και οι λογισμοί του εναλλάσσονται, ώστε να μην μπορεί να κάνει μετάνοιες από την πολλή χαρά, που διαπερνάει όλο το σώμα του. Πρόσεχε λοιπόν, άνθρωπέ μου, αυτά που διαβάζεις. Γιατί, αν δεν αγωνισθείς, δε θα βρεις αυτά τα ουράνια αγαθά. Και αν δεν κρούσεις τη θύρα δυνατά και επίμονα και δεν αγρυπνήσεις απέξω, περιμένοντας ν’ανοίξει, δεν πρόκειται να εισακουσθείς. (102).

[ΦΩΤΗΣ]

Άλλο πράγμα είναι η ηδονή της προσευχής και άλλο η θεωρία της προσευχής

145. Άλλο πράγμα είναι η ηδονή της προσευχής και άλλο η θεωρία της προσευχής. Η δεύτερη είναι ανώτερη από την πρώτη, όσο ο τέλειος άνθρωπος διαφέρει από το ατελές παιδάκι. Μερικές οι στίχοι των ψαλμών παίρνουν μια γλυκύτητα μέσα στο στόμα, και ένας στίχος μπορεί να επαναλαμβάνεται πολλές φορές στην προσευχή, χωρίς να επιτρέπει να προχωρήσεις σε άλλο στίχο, και δεν μπορείς να τον χορτάσεις! Άλλοτε πάλι, από την προσευχή γεννιέται κάποια μορφή θεωρίας, η οποία παύει την προσευχή των χειλέων, οπότε γίνεται ο προσευχόμενος σαν άψυχο σώμα, που δεν αναπνέει, και μένει σε έκσταση. Αυτή την κατάσταση την ονομάζουμε θεωρία της προσευχής, και δεν είναι, όπως λένε οι άφρονες, ένα είδος ή μια μορφή ή κάποιο σχήμα φανταστικού πράγματος. Στη θεωρία αυτής της προσευχής υπάρχουν όρια, και μπορούμε να διακρίνουμε διάφορα χαρίσματα. Προσευχή είναι όσο ο νους δεν πέρασε σε κάτι άλλο, υψηλότερο, αφού η γλώσσα και η καρδιά, που είναι τα κλειδιά της προσευχής, ακόμη δουλεύουν. Από δω και πέρα ανοίγει η είσοδος για τα βασιλικά θησαυροφυλάκια. Εδώ πια σταματάει να δουλεύει κάθε στόμα, κάθε γλώσσα και κάθε καρδιά, που είναι ο κυβερνήτης και διαχειριστής των λογισμών. Σταματάει ακόμη ο νους, που κυβερνά τις αισθήσεις, και η φαντασία, αυτό το ταχύπτερο και αδιάντροπο όρνεο. Και ας μείνουν σ’ αυτή την κατάσταση όσοι έφτασαν ζητώντας τη βασιλεία του Θεού, διότι ήδη είναι παρών ο οικοδεσπότης! (134).

[ΦΩΤΗΣ]

Η «έκσταση» είναι γεμάτη της καθαρής προσευχής

146. Την ώρα της προσευχής όταν ο νους του ανθρώπου αποδύεται τον παλιό άνθρωπο και ενδύεται το νέο, της θείας χάρης, τότε βλέπει τον καθαρότητά του να λάμπει όπως περίπου το χρώμα του ουρανού, που ονομάσθηκε από τη γερουσία του Ισραήλ «τόπος Θεού», όταν το είδαν στο όρος Σινά. Λοιπόν, αυτή τη δωρεά και χάρη του Θεού, δεν πρέπει να την ονομάζουμε πνευματική προσευχή, αλλά γέννημα της καθαρής προσευχής, που κατεβαίνει δια του αγίου Πνεύματος. Τότε ο νους ανεβαίνει πιο ψηλά από την προσευχή, η οποία παύει πια μπροστά στην ανώτερη κατάσταση. Και τότε ο μοναχός δεν προσεύχεται, αλλά βρίσκεται σε έκσταση μέσα στα ακατάληπτα μυστήρια, που είναι ανώτερα από τον παρερχόμενο κόσμο, και σιωπά αγνοώντας όλα όσα έχουν σχέση με την εδώ ζωή. Αυτή η άγνοια είναι ανώτερη από τη γνώση, και μακάριος είναι εκείνος που έφθασε σ’ αυτή την άγνοια, την αχώριστη από την προσευχή. (140).