Ορθοδοξία

Μέρος 4ο.
Ἡ μεγαλυτέρα δέ χαρά ὅπου ἔχεις νά προξενήσῃς εἰς τήν Θεοτόκον εἶναι ἐάν κάμῃς ἀπόφασιν νά νικᾷς τά πάθη σου εἰς κάθε καιρόν καί νά παρθενεύῃς διά τήν ἀγάπην τῆς Παρθένου. Καί διά νά γίνῃς ἄξιος νά σέ ὑπερασπίζεται καί νά σέ ἔχῃ διά υἱόν Της ἐπιμελήσου νά ὑποτάσσεσαι καί νά δουλεύῃς ὅσον δύνασαι περισσότερον Αὐτήν καί τόν Μονογενῆ Της Υἱόν καί παρακάλεσαί Την νά σέ συναριθμήσῃ μέ τούς εὐλαβητικούς δούλους Της καί νά σέ ἀξιώσῃ νά χαίρεσαι μέ Αὐτήν αἰωνίως εἰς τόν οὐρανόν, ψάλλοντας εἰς Αὐτήν ἐκεῖνο τό Δαυιτικόν: «μνησθήσομαι τοῦ ὀνόματός σου ἐν πάσῃ γενεᾷ καί γενεᾷ.διά τοῦτο λαοί ἐξομολογήσονταί σοι εἰς τόν αἰῶνα καί εἰς τόν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος» (Ψαλμ. μδ’ 17).

Συλλογίσου ἀγαπητέ, ὅτι πρέπει τρίτον νά συγχαρῶμεν μέ τό σῶμά μας, διότι ὁ ἀναστάς ἐκ τῶν νεκρῶν Κύριος δέν εὐχαριστήθη μόνον μέ τόν τύπον τοῦ θανάτου καί τῆς Ἀναστάσεώς Του ὅπερ ἐστί τό ἅγιον Βάπτισμα. Τούτων γάρ τύπον ἔχει τό θεῖον Βάπτισμα, ὡς λέγει ὁ θεῖος Παῦλος: «εἰ γάρ σύμφυτοι γεγόναμεν τῷ ὁμοιώματι τοῦ θανάτου Αὐτοῦ, ἀλλά καί τῆς ἀναστάσεως ἐσόμεθα» (Ρωμ. στ’ 5), δέν εὐχαριστήθη λέγω μόνον μέ τόν τύπον τῆς Ἀναστάσεώς Του νά συγχωρήσῃ τό προπατορικόν μόνον ἁμάρτημα, νά ἀφήσῃ δέ τήν ποινήν καί τά ἀποτελέσματά του νά ἐνεργοῦν, ἀλλά σήμερον μέ τήν πραγματικήν Του Ἀνάστασιν ἐξαλείφει ἀκόμη καί αὐτήν τήν ποινήν καί τό ἀποτέλεσμα τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος.ὅπερ ἐστίν ὁ θάνατος. «Ἔσχατός φησιν ἐχθρός καταργεῖται ὁ θάνατος» (Α’ Κορ. ιε’). Καί οὕτω μέ τελειότητα σηκώνει ἀπό τό μέσον ὡς νέος Ἀδάμ τήν ἁμαρτίαν μέ ὅλας τάς ρίζας καί κλάδους της καί καρπούς. Διότι μέ τήν δύναμιν τῆς σημερινῆς Ἀναστάσεώς Του χαρίζει εἰς ὅλην τήν φύσιν τῶν ἀνθρώπων τήν ἀνάστασιν τῶν σωμάτων τόσον τῶν πιστευόντων εἰς Αὐτόν, ὅσον καί ἐκείνων ὅπου ἀπιστοῦν. Καί κατά τοῦτο ὑπερβαίνει τό χάρισμα τοῦ νέου Ἀδάμ ἀπό τό ἁμάρτημα τοῦ παλαιοῦ, καθ᾽ ὅτι, ὅσοι μέν ἐμέθεξαν ἀπό τό ἁμάρτημα ἐκείνου, οὗτοι καί ἀπέθανον. Ὅσοι δέ ἐμέθεξαν ἀπό τήν πίστιν τοῦ Χριστοῦ, δέν ἀναστένωνται μόνοι, ἀλλά ἀκόμη καί ὅσοι δέν ἐμέθεξαν ἀπό ταύτην τήν πίστιν, ὡς λέγει ὁ κριτικός Φώτιος ἑρμηνεύων τό ἀποστολικόν ἐκεῖνο, «πλήν οὐχ ὡς τό παράπτωμα, οὕτω καί τό χάρισμα.εἰ γάρ τῷ τοῦ ἑνός παραπτώματι οἱ πολλοί ἀπέθανον, πολλῷ μᾶλλον ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ καί ἡ δωρεά ἐν χάριτι τοῦ ἑνός ἀνθρώπου Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς τούς πολλούς ἐπερίσσευσε» (Ρωμ. ε’ 15).
Καί ἡ αἰτία εἶναι διότι, καθώς ὅλην τήν φύσιν τῶν ἀνθρώπων ἀνέλαβεν ὁ Κύριος εἰς τήν θείαν Του ὑπόστασιν, ἔτσι ἀνεκαίνισε ὅλην τήν φύσιν, ἀναστήσας καί τούς ἀπίστους αὐτούς, διότι φυσικῶς ἐν τῷ Ἀδάμ ἥμαρτον καί οὐ προαιρετικῶς. Ἐπειδή ὅμως προαιρετικῶς δέν ἠθέλησαν νά πιστεύσουν εἰς τόν νέον Ἀδάμ, διά τοῦτο καί τά μέλλοντα ἀναστηθῆναι σώματα αὐτῶν θέλουν ἔχει μεγάλην καί ἀσύγκριτον διαφοράν ἀπό τά ἀναστηθησόμενα σώματα τῶν πιστῶν καί ἐναρέτων. Καθ᾽ ὅτι ἐκεῖνα μέν θέλουν εἶναι σκληρά βαρέα, ἄσχημα, ἄτιμα, μαῦρα, σκοτεινά, ψυχρά καί χονδρά καί αὐτά ὅλα τά ἄθλια ἰδιώματα ἔχουν νά αὐξάνουν ἤ νά ὀλιγοστεύουν εἰς αὐτά, κατά τήν ἀναλογίαν τῆς ἀπιστίας αὐτῶν καί κακίας, τά δέ σώματα τῶν πιστῶν καί Ὀρθοδόξων ἔχουν ἐκ τοῦ ἐναντίου νά εἶναι μαλακά, κοῦφα, ὡραῖα, ἔνδοξα, διαφανῆ, φωτεινά, θερμά καί πνευματικά. Καί αὐτά ὅλα τά μακαριστά ἰδιώματα ἔχουν νά αὐξάνουν ἤ νά ὀλιγοστεύουν εἰς αὐτά κατά τήν ἀναλογίαν τῆς πίστεως καί ἀρετῆς αὐτῶν, καθώς γενικῶς περί τούτων τῶν ἰδιωμάτων ἀναφέρει ὁ Ἀπόστολος ἐν τῇ Α’ πρός Κορινθ. κεφ. ιε’ 42 λέγων: «σπείρεται ἐν φθορᾷ, ἐγείρεται ἐν ἀφθαρσίᾳ.σπείρεται ἐν ἀτιμία, ἐγείρεται ἐν δόξῃ. σπείρεται ἐν ἀσθενείᾳ, ἐγείρεται δυνάμει.σπείρεται σῶμα ψυχικόν, ἐγείρεται σῶμα πνευματικόν».
Συλλογίσου λοιπόν ἀδελφέ, πόσον μᾶς ἠγάπησεν ὁ Δεσπότης μας Ἰησοῦς Χριστός ὥστε ὅπου χωρίς ἡμᾶς δέν ἠθέλησε νά ᾖναι ἀθάνατος καί μακάριος κατά τήν ψυχήν καί κατά τό σῶμα, ἀλλά ἠθέλησε καί τά ἰδικά μας σώματα νά θριαμβεύσουν κατά τοῦ θανάτου καί νά γυρίσουν πάλιν νά ζοῦν ὁμοῦ μέ Αὐτόν διά παντός, δεδοξασμένα καί μακάρια: «εἰ γάρ πιστεύομεν ὅτι Ἰησοῦς ἀπέθανε καί ἀνέστη, οὕτω καί ὁ Θεός τούς κοιμηθέντας διά τοῦ Ἰησοῦ ἄξει σύν αὐτῷ» (Α’ Θεσσαλ. θ’ 13). Ἐπειδή μέ τό μέσον τοῦ θανάτου καί τῆς Ἀναστάσεώς Του μᾶς ἔκαμεν ἀξίους διά μίαν τοιαύτην ζωήν καί μακαριότητα, γενόμενος ἡμῶν Πατήρ ἀθάνατος καί ἡμεῖς ἀθάνατα τέκνα Του εἰς αἰῶνας αἰώνων, κατά τόν τίτλον ὅπου Τοῦ ἔδωκεν ὁ Προφήτης: «Πατήρ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος». (Ἡσ. θ’ 6). Μάλιστα ἠθέλησεν ὄχι μόνον νά ὑπηρετήσῃ εἰς τήν ἀνάστασίν μας ὡς μισθός, ἀλλά καί ὡς ἀρχέτυπον. Ὥστε τό σῶμα μας ὅταν ἀναστηθῇ νά ἔχῃ μεγάλην ἀναλογίαν καί ὁμοιότητα μέ τό μέτρον ἐκείνου τοῦ δεδοξασμένου Του σώματος: «μετασχηματίσει τό σῶμα τῆς ταπεινώσεως ἡμῶν, εἰς τό γενέσθαι αὐτό σύμμορφον τῷ σώματι τῆς δόξης Αὐτοῦ» (Φιλιπ. γ’ 21). Καί καθώς ὁ αἰσθητός ἥλιος ὅταν κτυπήσῃ τάς ἀκτίνας του εἰς ἕνα καθαρόν καθρέπτην, ὁ καθρέπτης ἐκεῖνος γίνεται ἄλλος ἥλιος, ἔτσι καί ὁ νοητός ἥλιος Χριστός ἐν τῇ μελλούσῃ ἀναστάσει κτυπῶντας τάς ἀκτίνας Του εἰς τά ἀναστηθέντα σώματά μας, ἔχει νά τά κάμῃ νά λάμπουν ὡσάν ἄλλοι ἥλιοι ὅμοιοί Του καθώς εἶναι γεγραμμένον: «τότε οἱ δίκαιοι ἐκλάμψουσιν ὡς ὁ ἥλιος ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ Πατρός αὐτῶν» (Ματθ. ιγ’ 43).
Ὤ θαυμαστά ἐφευρέματα ὅπου εὗρεν ὁ γλυκύτατός μας Ἰησοῦς διά νά μᾶς ἀγαθοποιήσῃ! Ὤ ἀσύγκριτα χαρίσματα ὅπου μᾶς ἐχάρισε διά τῆς Ἀναστάσεώς Του! Καί τί ἄλλο μεγαλύτερον καί θεοπρεπέστερον χάρισμα ἠδύνατο νά χαρίσῃ εἰς ἡμᾶς ὡσάν αὐτό ὅπου μᾶς ἐχάρισεν, ἤγουν τό νά δοξάσῃ μέ τόσην μεγαλοπρέπειαν αἰωνίως ὄχι μόνον τήν ψυχήν ἀλλά καί αὐτό τό σῶμά μας; Ἔστω.ἡ ψυχή εἰς ὅλον τό ὕστερον εἶναι καθαρόν πνεῦμα.εἶναι συγγενές μέ τούς ἀγγέλους καί εἰκών τῆς Θεότητος, ὅθεν δέν φαίνεται τόσον ὑπερβολική ἀγάπη τό νά πάθῃ ὁ Κύριος, διά νά τήν δοξάσῃ αἰώνια. Ἀλλά τί λογῆς ὑπερβολή ἀγάπης εἶναι αὕτη τό νά πάθῃ τόσον ἕνας Υἱός τοῦ Θεοῦ διά νά ἀξιώσῃ μιᾶς αἰωνίου δόξης τό σῶμά μας ὅπου εἶναι μία γῆ καί σποδός; ὅπου εἶναι ἕνα σκεῦος γεμάτον ἀπό δυσωδίαν καί ἀκαθαρσίαν καί μάλιστα ὅπου ἀπεστάτησε τόσαις καί τόσαις φοραῖς ἀπό τό θεῖόν Του θέλημα μέ τάς κακάς του ὀρέξεις; Κατά ἀλήθειαν ἀνίσως καί ἡμεῖς ἠθέλαμεν καταξεσχίσῃ διά τόν Ἰησοῦν Χριστόν μέ χίλια μαρτύρια τό σῶμά μας.ἀνίσως καί ἠθέλαμεν τό καρφώσῃ δι᾽ ἀγάπην Του ἐπάνω εἰς τόν Σταυρόν.ἤ τό ὁλιγώτερον ἀνίσως ἠθέλαμεν τό φυλάξῃ καθαρόν ἀπό κάθε λογῆς ἁμαρτίαν καί μολυσμόν, πάλιν δέν ἦτο ἄξιον τό σῶμά μας νά ἀπολαύσῃ εἰς τόν οὐρανόν ἕνα προνόμιον τόσον ὑψηλόν, ὅπου νά συνδοξασθῇ μέ τό σῶμα τοῦ Λυτρωτοῦ μας «οὐκ ἄξια τά παθήματα τοῦ νῦν καιροῦ πρός τήν μέλλουσαν δόξαν ἀποκαλυφθῆναι εἰς ἡμᾶς» (Ρωμ. η’ 18).Καί τώρα νά ἀπολαύσῃ αὐτό τό ὑψηλόν προνόμιον τοῦτο τό σῶμα, ὕστερα ἀφ᾽ οὗ ὕβρισε τόν Θεόν διά νά θεραπεύσῃ τόν ἑαυτόν του καί ἀφ᾽ οὗ ἐμολύνθη μέ τόσας ἁμαρτίας μόνον διότι ἐκαθαρίσθη μετρίως μέ τήν μετάνοιαν; Τοῦτο ἐκπλήττει κάθε νοῦν. Τοῦτο κάμνει ἄφωνον κάθε γλῶσσαν.
Ὤ μακάριαι λοιπόν ὅπου εἶναι αἱ ἐλπίδες τῶν Χριστιανῶν, μέ τάς ὁποίας προσμένουν βέβαια νά λάβουν τά σώματά των μίαν τοιαύτην ἀνάστασιν καί δόξαν! Αὐταί αἱ ἐλπίδες τῆς ἀναστάσεως κάμνουσι σήμερον νά χαίρωνται οἱ Προπάτορες καί Προφῆται. Ὁ ἀποκτανθείς Ἄβελ, ὁ ἀπιστούμενος Νῶε, ὁ ἐν τοῖς ξένοις ξενωθείς Ἀβραάμ καί Ἰσαάκ καί Ἰακώβ. Ὁ λεπρωθείς Ἰώβ, ὁ διωχθείς Μωσῆς, ὁ διαβληθείς Ἀαρών, ὁ πολεμῶν Ἰησοῦς ὁ τοῦ Ναυῆ, ὁ πεινῶν Δαβίδ, ὁ ἀπογνούς ἑαυτόν Ἠλίας, ὁ περιγελώμενος Ἑλισσαῖος. Ὁ πριονισθείς Ἡσαΐας, ὁ ἐν τῷ λάκκῳ βληθείς Ἱερεμίας. Ὁ ραπισθείς Μιχαίας, ὁ λιθοβολιθείς Ναβουθαί. Αὐταί αἱ ἐλπίδες κάμνουσι νά εὐφραίνωνται οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ μάρτυρες Ἰάκωβος καί Παῦλος οἱ ἀποκεφαλισθέντες.Πέτρος καί Ἀνδρέας οἱ σταυρωθέντες.ὁ ποτήριον φαρμάκου πιών11 καί ἐν ζέοντι ἐλαίῳ βληθείς12 Ἰωάννης ὁ Θεολόγος.Ματθαῖος καί Πολύκαρπος οἱ πυρποληθέντες.οἱ Γεώργιοι, οἱ Δημήτριοι, οἱ Εὐστάθιοι καί πάντες οἱ λοιποί. Αὐταί αἱ ἐλπίδες κάμνουσι σήμερον νά ἀγάλλωνται ὅλοι οἱ Ὅσιοι καί Ἀσκηταί, οἱ ὁποῖοι ἐπλανῶντο ἐν ἐρημίαις καί ὄρεσι καί σπηλαίοις, κακουχούμενοι, θλιβόμενοι καί βασανίζοντες τήν σάρκα των μέ διαφόρους κακοπαθείας καί ὅσον περισσότερον ἐβασανίζοντο, τόσον περισσότερον ἐχαίροντο. Διατί; Διά νά λάβουν ἐνδοξοτέραν ἀνάστασιν: «οὐ προσδεξάμενοι τήν ἀπολύτρωσιν, ἵνα κρείττονος ἀναστάσεως τύχωσιν» (Ἑβρ. ια’ 35).

Μέρος 5ο.
Αὐταί, αὐταί αἱ μακάριαι ἐλπίδες τῆς ἀναστάσεώς σου, πρέπει νά κάμνουν καί ἐσένα ἀδελφέ νά χαίρεσαι εἰς τάς θλίψεις σου, νά πλουτίζῃς εἰς τήν πτωχείαν σου, νά παρηγορῆσαι εἰς τάς ἀσθενείας σου καί νά εὐφραίνεσαι εἰς ὅλας τάς δυστυχίας ὅπου σοῦ ἔρχονται. Διότι ὅσον περισσότερον θλιβῇς καί κακοπαθήσῃς ἐδῶ, τόσον ἐνδοξοτέραν ἀνάστασιν ἔχεις νά λάβῃς: «ἵνα κρείττονος ἀναστάσεως τύχωσιν». Ὅθεν ἄν τυφλωθῇς, χαῖρε ὅτι αὐτά τά μάτια ἔχουν νά λαμπρυνθοῦν περισσότερον καί νά θεωροῦν καθαρώτερον τό φῶς τῆς Τρισηλίου Θεότητος. Ἄν κουλλαθῇς χαῖρε, διότι αὐτά τά χέρια ἔχουν νά ἐκτείνωνται μέ περισσοτέραν παρρησίαν εἰς τόν Θεόν. Ἄν κουτσαθῇς χαῖρε, διότι θέλεις χορεύει καλύτερα εἰς τόν Παράδεισον. Ἄν λεπρωθῇ ὅλον σου τό σῶμα χαῖρε, διότι ἔχει νά ἀναστηθῇ ἐνδοξότερον, λαμπρότερον καί ὡραιότερον. Ἄν μετανοῇς καί κλαίῃς διά τάς ἁμαρτίας σου, χαῖρε, διότι μέ τά δάκρυα αὐτά θέλεις πλυθῇ ἀπό κάθε μολυσμόν καί θέλεις ἀναστηθῇ καθαρώτερος. Καί λοιπόν διατί φρίττεις καί τρομάζεις τόσον πολύ τήν μετάνοιαν; Διατί ἀποφεύγεις τόσον κάθε λογῆς πειρασμόν καί θλίψιν ἀντί νά ἐπιθυμῇς νά ἔλθουν καταπάνω σου ὅλαι αἱ τιμωρίαι διά νά δοκιμασθῇς τώρα εἰς αὐτά, ὡσάν τό χρυσάφι καί νά ἀναστηθῇς λαμπρότερος;
Καί τί νομίζεις; Ἕνας ἀναμάρτητος Ἰησοῦς, ἦτον ἀνάγκη νά πάθη τόσα βάσανα, διά νά ἔμβῃ εἰς τήν δόξαν, ἥτις ἦτο χρεωστουμένη εἰς τό θεῖόν Του σῶμα, διά πολλά αἴτια. «Οὐχί ταῦτα ἔδει παθεῖν τον Χριστόν καί εἰσελθεῖν εἰς τήν δόξαν αὑτοῦ;» (Λουκ. κδ’ 26), καί ἐσύ θέλεις νά μή πάθῃς τίποτε καί νά ἔμβῃς εἰς τήν αὐτήν δόξαν, ἀφ᾽ οὗ ἔγινες ἀνάξιος διά αὐτήν τόσαις φοραῖς ὅσαις ἥμαρτες; Ἔβγαλε ἀπό τόν νοῦν σου αὐτήν τήν πλάνην ἀνάμεσα εἰς ὅλον τό πλῆθος τῶν δικαίων, ὅπου ὁ θεολόγος Ἰωάννης εἰς τήν Ἀποκάλυψίν του, κανένας δέν ἠδυνήθη νά ἀπολαύσῃ τόσην εὐδαιμονίαν μέ ἄλλο πάρεξ μέ μίαν μεγάλην θλίψιν: «οὗτοί εἰσιν οἱ ἐρχόμενοι ἐκ τῆς θλίψεως τῆς μεγάλης» (Ἀποκ. θ’ 14), καί ἐσύ θέλεις νά γίνῃ διά λόγου σου μία καινούργια πόρτα εἰς τόν Παράδεισον διά νά περάσῃς ἀκόπως νά χαίρεσαι μέ τήν ψυχήν καί μέ τό κορμί ὅλας τάς τρυφάς τοῦ οὐρανοῦ, ἀφ᾽ οὗ ἐθεράπευσες τάς αἰσθήσεις σου μέ ὅλας τάς τρυφάς τῆς γῆς; Ἀνόητος ὅπου εἶσαι. Ἕνας Παῦλος ἔχαιρε νά συγκοινωνῇ εἰς τά παθήματα τοῦ Χριστοῦ μέ τά βάσανα καί νά συμμορφώνεται μέ τόν θάνατόν Του, διά νά ἀπολαύσῃ τήν μέλλουσαν δόξαν τῆς ἀναστάσεως: «εὑρεθῶ ἐν αὐτῷ ἔχων τήν κοινωνίαν τῶν παθημάτων αὐτοῦ, συμμορφούμενος αὐτοῦ ἐν τῷ θανάτῳ, εἴπως καταντήσω εἰς τήν ἐξανάστασιν τῶν νεκρῶν» (Φιλιππ. γ’ 10), καί ἐσύ θέλεις νά ἀπολαύσῃς αὐτήν τήν δόξαν τῆς ἀναστάσεως τρώγωντας καί πίνωντας καί μή θέλωντας νά δοκιμάσῃς καμμίαν θλίψιν καί βάσανον; Πεπλανημένος ὅπου εἶσαι ἀπό τόν κόσμον καί ἀπό τόν διάβολον. Ἤξευρε γάρ, ὅτι καθώς ὁ ἄνθρωπος εἶναι διπλοῦς ἐκ ψυχῆς καί σώματος, ἔτσι καί ἡ ἀνάστασις εἶναι διπλή, πρώτη καί δευτέρα. Ἡ πρώτη εἶναι τῆς ψυχῆς, τήν ὁποίαν ἐνεργεῖ εἰς αὐτήν ἡ Χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν τῇ παρούσῃ ζωῇ, διά μέσου τῆς ἐργασίας τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ καί τῆς καθάρσεως τῶν ψυχικῶν παθῶν καί τῶν σωματικῶν, περί τῆς ὁποίας ἀναστάσεως γέγραπται ἐν τῇ Ἀποκαλύψει: «Αὕτη ἡ ἀνάστασις ἡ πρώτη» (Ἀποκ. κ’ 5). Ἡ δευτέρα ἀνάστασις εἶναι τοῦ σώματος, ἥτις μέλλει νά γίνῃ ἐν τῇ συντελείᾳ τοῦ κόσμου. Καί ὅποιος ἀξιωθῇ ἀπ᾽ ἐδῶ νά ἀναστηθῇ κατά τήν ψυχήν, οὗτος δέν θέλει δοκιμάσει τόν δεύτερον θάνατον, ὅπου εἶναι ἡ κόλασις, ἀλλά θέλει ἀναστηθῇ μέ τό σῶμα, διά νά ζήσῃ καί νά συμβασιλεύσῃ αἰωνίως μέ τόν Χριστόν, κατά τήν αὐτήν Ἀποκάλυψιν: «μακάριος καί ἅγιος ὁ ἔχων μέρος ἐν τῇ ἀναστάσει τῇ πρώτη.ἐπί τούτων ὁ δεύτερος θάνατος οὐκ ἔχει ἐξουσίαν» (Ἀποκ. κ’ 6).
Ὅποιος δέ ἀπ᾽ ἐδῶ δέν ἀναστηθῇ κατά τήν ψυχήν, αὐτός κινδυνεύει, ὄχι νά δοξασθῇ μέ τήν ἀνάστασιν τοῦ σώματος, ἀλλά νά κολασθῇ μέ τό σῶμα, καί μέ τήν ψυχήν. Λέγει γάρ ὁ μέγας Γρηγόριος, ὁ τῆς Θεσσαλονίκης, ὅτι καθώς ὁ ἀληθινός θάνατος, ἤτοι ἡ ἁμαρτία, ὁ αἴτιος τοῦ πρώτου καί δευτέρου καί προσκαίρου καί παντοτεινοῦ θανάτου τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος ἄρχισε μέσα εἰς τόν τόπον τῆς ζωῆς, ἤτοι εἰς τόν Παράδεισον, ἔτσι καί ἡ ἀληθινή ζωή, ἤτοι ἡ ἀρετή καί ἡ μετά Θεόν ἕνωσις, πρέπει διά νά ἀρχίσῃ ἀπό τόν τόπον τοῦ θανάτου, ἤτοι ἀπό τήν παροῦσαν ζωήν. Καί ὅποιος αὐτήν τήν ζωήν δέν σπουδάσῃ νά ἀποκτήσῃ ἀπ᾽ ἐδῶ, οὗτος ἄς μή ἀπατᾷ τόν ἑαυτόν του μέ ἐλπίδες εὔκεραις, ὅτι θέλει τήν λάβῃ ἐκεῖ: «ὥστε καί ἡ ὄντως ζωή ἡ καί ψυχῇ καί σώματι πρόξενος τῆς ἀθανάτου καί ὄντως ζωῆς, ἐν τῷ τόπῳ τούτῳ τοῦ θανάτου ἕξει τήν ἀρχήν καί ὁ μή σπεύδων κτήσασθαι αὐτήν κατά ψυχήν ἐνταῦθα, μή κεναῖς ἐλπίσιν ἀπατάτω ἑαυτόν, ὡς λήψεται αὐτήν ἐκεῖ» (Λόγος εἰς τήν Ξένην). Ἐντράπου λοιπόν ἀδελφέ, διά τήν ἀγνωσίαν ὅπου εἶχες τούτων τῶν ἀληθειῶν καί διότι ἐνόμισες πώς ἔχεις νά ἀπολαύσῃς τήν μέλλουσαν δόξαν τῆς ἀναστάσεως, χωρίς θλίψεις καί βάσανα. Ὅθεν μή ἀφίσῃς τόν ἑαυτόν σου νά πλανηθῇ πλέον. Κάμε ἀπόφασιν ἀπό τώρα καί ἐμπρός νά παθαίνῃς μέν θεληματικῶς κάθε κόπον ἀρετῆς.νά ὑπομένῃς δέ εὐχαρίστως κάθε ἀκούσιον πειρασμόν, διά τήν ἐλπίδα τῆς μελλούσης ἀναστάσεως ὅπου σέ προσμένει. Καθώς καί ὁ γεωργός διά τήν ἐλπίδα τῶν καρπῶν ὑπομένει κόπους, χιόνας, βροχάς, χειμῶνας καί θέρη καί ὁ πραγματευτής διά τό κέρδος τρέχει ἐπάνω καί κάτω διά ξηρᾶς καί διά θαλάσσης. Καί ὁ στρατιώτης διά τήν ἐλπίδα τῆς νίκης δέν συλλογίζεται τελείως τόν πόλεμον, καί ὁ ἀσθενής διά τήν ἐλπίδα τῆς ὑγείας πίνει μετά χαρᾶς τά πικρά ἰατρικά. Καί ἐπειδή ὁ Κύριος εἶναι ἡ Ἀνάστασις καί ἡ Ζωή: «ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καί ἡ ζωή.ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, κᾄν ἀποθάνῃ ζήσεται» ι(Ἰω. ια’ 25), διά τοῦτο παρακάλεσαί Τον νά ἐντυπώσῃ μέσα εἰς τήν καρδίαν σου τοῦτον τόν λογισμόν: «ἐγώ ἔχω βέβαια νά ἀναστηθῶ καί συνδοξασθῶ, μέ τόν Ἰησοῦν», λοιπόν πρέπει νά ἑτοιμάζωμαι, ἵνα μέ τοῦτον τόν λογισμόν καί τήν ἐλπίδα καθαρίζῃς τάς αἰσθήσεις καί ὅλα τά μέλη σου ἀπό κάθε λογῆς μολυσμόν καί ἁμαρτίαν, καθώς εἶναι γεγραμμένον: «πᾶς ὁ ἔχων τήν ἐλπίδα ταύτην ἐπ᾽ αὐτῷ, ἁγνίζει ἑαυτόν, καθώς ἐκεῖνος ἁγνός ἐστι» (Α’ Ἰω. γ’ 3). Καί οὕτω ποιῶν νά ἑτοιμασθῇς ἀπ᾽ ἐδῶ μέ μίαν ζωήν καθαράν, ἁγίαν καί ἀξίαν διά νά λάβῃς ἐμπράκτως τέτοιαις ἐξαίρεταις ἐπαγγελίαις εἰς τόν καιρόν ἐκεῖνον.ἤγουν διά νά ἀναστηθῇς, ὄχι εἰς ἀνάστασιν κρίσεως, καθώς ἔχουν νά ἀναστηθοῦν οἱ ἁμαρτωλοί, ἀλλά εἰς ἀνάστασιν ζωῆς, καθώς ἔχουν νά ἀναστηθοῦν οἱ δίκαιοι: «καί ἐκπορεύσονται οἱ τά ἀγαθά ποιήσαντες, εἰς ἀνάστασιν ζωῆς, οἱ δέ τά φαῦλα πράξαντες, εἰς ἀνάστασιν κρίσεως».(Ἰω. ε’ 29).

Ὑποσημειώσεις:
1. Τά λόγια τοῦ θείου Διονυσίου ἅπερ περί τῆς πρώτης τάξεως τῶν θρόνων Χερουβίμ καί Σεραφίμ λέγει εἶναι ταῦτα: «τῆς δέ Ἰησοῦ κοινωνίας ὡσαύτως ἠξιωμένας οὐκ ἐν εἰκόσιν ἱεροπλάστοις μορφωτικῶς ἀποτυποῦσι (ἤτοι ἀποτυπούσαις ἀττικῶν γάρ ἐστι τό τάς ἀρσενικάς μετοχάς θηλυκοῖς συντάττειν, ὡς ἑρμηνεύει ὁ θεῖος Μάξιμος) τήν θεουργικήν ὁμοίωσιν.ἀλλ᾽ ὡς ἀληθῶς αὐτῷ πλησιαζούσας ἐν πρώτῃ μετουσίᾳ τῆς γνώσεως τῶν θεουργικῶν αὐτοῦ φώτων» (περί οὐραν. Ἱεραρχ. Κεφ. ζ’).
2. Καί τά δύω ταῦτα βεβαιοῖ ὁ μέγας Βασίλειος. Ἀπορήσας γάρ ὁ Ἅγιος διότι ὠνόμασεν ὁ Μωϋσῆς μίαν καί οὐχί πρώτην τήν Κυριακήν λέγει «ἵνα οὖν πρός τήν μέλλουσαν ζωήν τήν ἔννοιαν ἡμῶν ἀπαγάγῃ μίαν ὠνόμασε τοῦ αἰῶνος τήν εἰκόνα τήν ἀπαρχήν τῶν ἡμερῶν.τήν ὁμήλικα τοῦ φωτός.τήν ἁγίαν Κυριακήν, τήν τῇ Ἀναστάσει τοῦ Κυρίου τετιμημένην.ἐγένετο οὖν ἑσπέρα φησί καί ἐγένετο πρωΐ, ἡμέρα μία» (Ὁμιλ. β’ εἰς τήν Ἑξαήμερον).
Ὅτι δέ ἡ Κυριακή ἔχει νά ᾖναι αὐτός ἐκεῖνος ὁ ὄγδοος αἰών, λέγει πάλιν ὁ αὐτός Βασίλειος ταῦτα ἐκεῖσε: «ἐπεί ἀνέσπερον καί ἀδιάδοχον καί ἀτελεύτητον τήν ἡμέραν ἐκείνην εἶδεν ὁ λόγος, ἥν καί ὀγδόην ὁ Ψαλμῳδός προσηγόρευσε διά τοῦ ἔξω κεῖσθαι τοῦ ἑβδοματικοῦ τούτου χρόνου. Ὥστε κᾄν ἡμέραν εἴπῃς κᾄν αἰῶνα τήν αὐτήν ἐρεῖς ἔννοιαν» (αὐτόθι). Σχεδόν τά αὐτά περί τῆς Κυριακῆς λέγουσιν ὅ τε Γρηγόριος ὁ Θεολόγος εἰς τήν Πεντηκοστήν καί ὁ Νύσσης καί ὁ Χρυσόστομος, ἑρμηνεύοντες τήν ἐπιγραφήν τοῦ στ’ ψαλμοῦ ὑπέρ τῆς ὀγδόης. Καί ὁ Θεσσαλονίκης θεῖος Γρηγόριος εἰς τήν Καινήν Κυριακήν: «διά τοῦτο καί ἡ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία ὅλην τήν διακαινήσιμον Ἑβδομάδα ταύτην ὡς μίαν ἡμέραν τῆς Κυριακῆς καί λαμπροφόρου λογίζεται, διά νά δείξῃ μέ τοῦτο ὅτι καί ὅλος οὗτος ὁ ἑβδοματικός αἰών τῆς παρούσης ζωῆς ἔχει νά γίνῃ μία ἡμέρα ὀγδόη καί Κυριακή, ἥτις ἔσται ὁ ὄγδοος ἐκεῖνος αἰών τῆς μελλούσης ζωῆς. Ἐπειδή γάρ κατά τό μεσονύκτιον τῆς Κυριακῆς ἔχει νά γίνῃ ἡ Δευτέρα Παρουσία καί νά ἔλθῃ ὁ ἄδυτος Ἥλιος τῆς δικαιοσύνης Χριστός, καθώς τοῦτο οἱ θεοφόροι Πατέρες λέγουσι. Λοιπόν ἡ Κυριακή ἐκείνη ἀφ᾽ οὗ μίαν φοράν καταυγασθῇ ἀπό τάς ἀκτῖνας τοῦ ἡλίου ἐκείνου, δέν λαμβάνει πλέον ἑσπέραν, ἀλλ᾽ ἔσται μία ἡμέρα ἀνέσπερος καί ἀδιάδοχος εἰς αἰῶνας αἰώνων.»
3. Τά λόγια τοῦ σοφοῦ Νικήτα εἰσί ταῦτα: «οἱ δέ ἄγγελοι δυσκίνητοι ὄντες πρός τό κακόν ἀλλ᾽ οὐκ ἀκίνητοι μετά τήν τοῦ Χριστοῦ Ἀνάστασιν, ἐγένοντο λοιπόν καί ἀκίνητοι οὐ φύσει ἀλλά χάριτι. Εἴη ἄν αὐτοῖς σωτηρία ἡ ἀτρεψία μηκέτι φοβουμένοις τήν ἐπί τό χεῖρον μεταβολήν καί τήν ἐκ ταύτης ἀπώλειαν. Ἀκίνητοι δέ ἐγένοντο οἱ ἄγγελοι πρός τό κακόν μετά τήν Ἀνάστασιν, ἐπειδή καί ἔργῳ ἔμαθον ἀπό τόν Δεσπότην Χριστόν τήν ταπείνωσιν, ὅστις ἐταπεινώθῃ οὐ μόνον ὅτι ἐγένετο ἄνθρωπος ἀλλά πολλῷ μᾶλλον ὅτι κατεδέξατο ἕως καί νά νίψῃ τούς πόδας τῶν μαθητῶν καί ἐγένετο ὑπήκοος μέχρι Παθῶν καί Σταυροῦ καί θανάτου καί ταφῆς. Δι᾽ ὅ καί ὁ μέγας τῆς Θεσσαλονίκης Γρηγόριος εἶπεν: ἐντεῦθεν ἄγγελοι νῦν τό ἀπερίτρεπτον ἔλαβον, ἔργῳ παρά τοῦ Δεσπότου μαθόντες, ὁδόν ὑψώσεως καί τῆς πρός Αὐτόν ὁμοιώσεως οὐ τήν ἔπαρσιν οὖσαν, ἀλλά τήν ταπείνωσιν». (Λόγος εἰς τήν Χριστοῦ Γέννησιν).
4. Μή θαυμάσῃς, ὤ ἀναγνῶστα, ἀνίσως ἐδῶ μέν λέγομεν τρεῖς ἀναστάσεις, εἰς δέ τόν ἀκόλουθον γ’. Συλλογισμόν τῆς Μελέτης ταύτης λέγομεν δύω ἀναστάσεις, ψυχῆς καί σώματος. Αἱ γάρ αὗται εἰς δύω συγκεφαλαιοῦνται, τοῦ νοός, ἀπό τῆς ψυχῆς διαιρουμένου τῇ ἐπινοίᾳ.
5. Ὅτι ὁ θεῖος Γαβριήλ ἦτο ὁ καταβάς ἀπ᾽ οὐρανοῦ καί κυλίσας τόν μέγαν λίθον ἀπό τῆς θύρας τοῦ μνήματος τοῦ Κυρίου, πολλά ᾀσματικά τροπάρια τῆς Ἐκκλησίας ἀναφέρουσιν.
6. Περί τῆς Θεοτόκου ὅρα καί εἰς τήν ζ’ Ἐξέτασιν.
7. Τά λόγια τοῦ θείου Πατρός εἰσι ταῦτα: «οὐκοῦν αὕτη μόνη μεθόριόν ἐστι κτιστῆς καί ἀκτίστου φύσεως, καί οὐδείς ἄν ἔλθοι πρός Θεόν εἰ μή δι᾽ αὐτῆς τῆς τε καί τοῦ ἐξ αὐτῆς μεσίτου, καί οὐδέν ἄν ἐκ τοῦ Θεοῦ τῶν δωρημάτων, εἰ μή διά ταύτης γένοιτο καί ἀγγέλοις καί ἀνθρώποις». Καί πάλιν, «Πᾶσα φωτοφανείας θείας πρόοδος, καί πᾶσα θεαρχικωτάτων μυστηρίων ἀποκάλυψις, καί πᾶσα πνευματικῶν ἰδέα χαρισμάτων, ἅπασιν ἀχώρητος χωρίς Αὐτῆς. Αὕτη δέ πρώτη δεχομένη τό πλήρωμα τοῦ τά σύμπαντα πληροῦντος, καθίστησι τοῖς πᾶσι χωρητόν κατά τήν ἀναλογίαν καί τό μέτρον τῆς ἑκάστου καθαρότητος. Ὥστ᾽ Αὐτήν εἶναι καί ταμίαν, καί πρύτανιν τοῦ πλούτου τῆς θεότητος, καί πρός Αὐτήν ὁρᾶν καί ταύτῃ πεποιθέναι τάς ἀνωτάτω Χερουβικάς Ἱεραρχίας, καί ἁπλῶς πᾶσί τε καί πάσαις κατά τό μέτρον τοῦ πρός ταύτην ἀπαθοῦς καί θείου πόθου. Καί τοῦ ἀΰλου καί ἀλήκτου ἔρωτος... καί ἡ στάσις ἔψεται, καί ἡ τοῦ θείου φωτισμοῦ τρανότης».
8. Ὅρα τάς χάριτας τοῦ ἔαρος ταύτας καί ἄλλας περισσοτέρας ἐν τῷ εἰς τήν Καινήν Κυριακήν πανηγυρικῷ λόγῳ τοῦ Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου.
9. Λέγει γάρ ὁ ἅγιος Μάξιμος ὅτι «μνημεῖόν ἐστι δεσποτικόν ἡ ἑκάστου πιστῶν καρδία» (Κεφ. ξα’ τῆς α’ ἑκατοντ. τῶν θεολογικῶν).
10. Ἐκ τοῦ παραδείγματος τοῦ Ἰωάννου τοῦ εἰς τήν θεωρίαν παραλαμβανομένου καί τοῦ Πέτρου τοῦ εἰς τήν πρᾶξιν ἀναγομένου, πίστευσον ταῦτα. Ἔτρεχον γάρ οἱ δύο οὗτοι ὁμοῦ, ὡς λέγει τό Εὐαγγέλιον, ἀλλ᾽ ὅμως ὁ Ἰωάννης ἐπρόλαβε τόν Πέτρον: «ὁ ἄλλος» φησί «μαθητής προέδραμε τάχιον τοῦ Πέτρου». Πάλιν: «ὁ μέν Ἰωάννης βλέπει κείμενα τά ὀθόνια μόνον καί πιστεύει, ὁ δέ Πέτρος εἰσέρχεται εἰς τόν τάφον καί περιεργάζεται τά ὀθόνια καί τό σουδάριον καί τά λοιπά καί οὕτω πιστεύει».
11. Τοῦτο λέγει ὁ Ἱερός Αὐγουστῖνος ἐν τῇ κγ’ ἐρωτικῇ εὐχῇ.
12. Τοῦτο λέγει Γεώργιος ὁ Κορέσιος.λόγος εἰς τήν Ἀνάστασιν.

Συμεών Π. Κούτσας

Ο Πνευματικός Πατήρ
Η πνευματική πατρότης υπό το φως της ορθοδόξου παραδόσεως

΄Εκδ. Ι. Μητροπόλεως Καλαβρύτων & Αιγιαλείας, Αίγιον 1995

Α

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ


1. Η σημασία τού θεσμού

Κάθε άνθρωπος έxει τον κατά σάρκα πατέρα του. εκείνον στον οποίο οφείλει την έλευσή του στη ζωή. Ο χριστιανός όμως εκτός από το φυσικό πατέρα του έχει και πνευματικό πατέρα. Αυτόν που τον αναγέννησε πνευματικά, που τον εισήγαγε στην εν Χριστώ ζωή και που τον κατευθύνει στο δρόμο της σωτηρίας. Η φυσική γέννηση μας φέρνει στη ζωή. Μας εντάσσει στην ανθρώπινη κοινότητα. Και η εν Χριστώ αναγέννησή μας - μια αλλιώτικη γέννα - μας εισάγει στην κοινωνία της Εκκλησίας και μας χαρίζει τη δυνατότητα νά ζήσουμε τη ζωή του Χριστού.

Στήν πρώτη Εκκλησία, όπου οι πιστοί -στην πλειονότητά τους σχεδόν- λάμβαναν το βάπτισμα σέ ώριμη ηλικία, πνευματικός πατέρας γιά κάποιον χριστιανό ήταν ο εκκλησιαστικός ποιμήν εκείνος που τον κατηχούσε, του παρείχε το βάπτισμα και στη συνέχεια τον χειραγωγούσε στ ηv εν Χριστώ ζωή. Σήμερα, πού όλοι σχεδόν λαμβάνουμε το βάπτισμα σε νηπιακή ηλικία, πνευματικός πατέρας ενός xριστιανού συxνά δεν είναι ο ιερεύς που τον βάπτισε, αλλά εκείνος που σε κάποια στιγμή της ζωής του τον οδήγησε στην ενσυνείδητη πίστη και τον κατευθύνει στη συνεπή χριστιανική ζωή.

Το παράδειγμα του αποστόλου Παύλου μας επιτρέπει να δούμε το μυστήριο της πνευματικής πατρότητας σε όλη του την πνευματική ομορφιά. Ο Παύλος είναι ο πνευματικός πατέρας τών χριστιανών τής Κορίνθου, όπως καί πολλών άλλων πόλεων.

Απευθυνόμενος προς τους χριστιανούς της Κορίνθου, γράφει: «Ουκ εντρέπων υμάς γράφω ταύτα, αλλ' ως τέκνα μου αγαπητά νουθετώ. Εάν γαρ μυρίους παιδαγωγούς έxητε εν Xριστώ, αλλ' ου πολλούς πατέρας. εν γαρ Xριστώ Ιησού διά του ευαγγελίου εγώ υμάς εγέννησα» (Α' Κορ. 4, 14).

Ο Παύλος, λοιπόν, για τους χριστιανούς της Κορίνθου δεν ήταν απλώς ο παιδαγωγός και ο δάσκαλος εν Xριστώ, αλλά ο πατέρας. Αυτός που τους είxε αναγεννήσει πνευματικά. Αυτός που τους είxε εισαγάγει στην oικογένεια των λυτρωμένων. Η αποστολική του καρδιά φλεγόταν από την αγάπη για τα πνευματικά του παιδιά. Και αυτή η εν Xριστώ πατρική αγάπη αποτελούσε τήν κινητήρια δύναμη των αποστολικών φροντίδων του. ΄Ηθελε να τους μεταδώσει όxι μόνο το Ευαγγέλιο αλλά και την ψυxή του (Α' Θεσσ. 2, 8). Αγωνιζόταν με πόνο να μορφώσει μέσα τους το Xριστό (Γαλ. 4, 19). Δεν σταματούσε να νουθετεί «ένα έκαστον» και «μετά δακρύων», επιδιώκοντας την πνευματική τους οικοδομή και τη σταθεροποίησή τους στην εν Xριστώ ζωή (Πράξ. 20, 31. Εφ. 4,12-16).

Η παύλεια αυτή αντίληψη για το περιεxόμενο και τη σημασία της πνευματικής πατρότητας διαπερνά ολόκληρη την ορθόδοξη πνευματική παράδοση. Ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος, ένας από τους πλέον γνησίους φορείς της, στον οποίο θα αναφερθούμε συxνά, γράφει σε ένα πνευματικό του τέκνο:

Συνελάβομεν σε διά διδασκαλίας, ωδινήσαμεν διά μετανοίας, απετέκομεν δέ σε δι' υπομονής πολλής και οδυνών και πόνων σφοδρών και καθημερινών δακρύων» (Επιστ. 3, 1-3). Καθώς παρατηρούμε, η πνευματική γέννηση παραλληλίζεται προς τη φυσική γέννηση και όπως η δεύτερη έτσι και η πρώτη περιλαμβάνει τρία στάδια: τη σύλληψη, την κυοφορία και τον τοκετό.

Στήν καλύτερη κατανόηση του ρόλου του πνευματικού πατέρα μας βοηθούν και δύο άλλες εικόνες που συναντούμε συxνά στα κείμενα των αγίων Πατέρων μας. H πρώτη είναι αυτή της αναβάσεως σ' ένα δύσβατο ψηλό βουνό. Αυτός που για πρώτη φορά επιxειρεί να αναρριxηθεί, xρειάζεται να ακολουθήσει ένα συγκεκριμένο μονοπάτι. πρέπει να έχει μαζί του ως συνοδίτη καί οδηγό κάποιον που να έχει ξανανεβεί και να γνωρίζει το δρόμο. Αυτός ακριβώς είναι ο ρόλος του πνευματικού πατέρα. συνοδίτης και οδηγός στην πνευματική μας πορεία, στην εν Χριστώ ζωή μας. Η δεύτερη εικόνα είναι από τον χώρο της φυσικής ασκήσεως του σώματος, από τον χώρο του αθλητισμού. ΄Ολοι όσοι αθλούνται σε οποιοδήποτε άθλημα έχουν ανάγκη από έναν έμπειρο οδηγό, τον προπονητή, που τους εισάγει στα μυστικά του αθλήματος και τους κατευθύνει με πολλή φροντίδα κατά τη διάρκεια των προπονήσεων. Ανάλογη είναι και η αποστολή του πνευματικού πατέρα: Γνώστης ο ίδιος εκ πείρας της εν Χριστώ ζωής αναλαμβάνει να μυήσει σ' αυτήν τα πνευματικά του παιδιά.


2. Πώς διαμορφώθηκε μέσα στην ιστορική πορεία της Εκκλησίας

Καθώς ο χρόνος κυλούσε και οι θεσμοί της Εκκλησίας αναπτύσσονταν, έτσι ρίζωσε και αναπτύχθηκε και ο θεσμός της πνευματικής πατρότητας. Ο χώρος στον οποίο καλλιεργήθηκε περισσότερο υπήρξε βεβαίως η έρημος. Ο χώρος του μοναχισμού. Και όπως και άλλα στοιχεία, έτσι και ο θεσμός αυτός στη συνέχεια επεκτάθηκε και διαπότισε την πνευματική ζωή ολόκληρης της Εκκλησίας.

Σε όλους μας είναι γνωστοί οι όροι που συναντούμε στην ασκητική γραμματεία: «αββάς» και «γέρων» στην ελληνόφωνη παράδοση, «στάρετς» στη γλώσσα των ομοδόξων Ρώσων αδελφών μας.

«Τί είναι αυτό που παρακινεί κάποιον να ενεργεί ως γέροντας; Πώς και απο ποιόν τοποθετείται;». Το ερώτημα αυτό θέτει ένας από τους αξιολογωτέρους θεολόγους της ορθοδόξου Διασποράς, ο επίσκοπος Κάλλιστος Ware, προκειμένου να τονίσει στην απάντηση που δίνει τον χαρισματικό χαρακτήρα της πνευματικής πατρότητας (Η εντός ημών Βασιλεία, «Ακρίτας», Αθήναι 1994, σ. 117). Απο την απάντησή του σας μεταφέρω τις (βασικότερες θέσεις του:

«Ο πνευματικός πατέρας. ή γέροντας είναι ουσιαστικά μια «χαρισματική» και προφητική μορφή, που έχει αναλάβει αυτό το λειτούργημα με την άμεση ενέργεια του Αγίου Πνεύματος. Δεν τον χειροθετεί χέρι ανθρώπου, αλλά το χέρι του Θεοϋ. Είναι έκφραση της Εκκλησίας ως «γεγονότος», και όχι της Εκκλησίας ως καθιδρύματος.

Ωστόσο δεν υφίσταται καμία διαχωριστική γραμμή μεταξύ του προφητικού και του καθιδρυματικού στοιχείου στη ζωή της Εκκλησίας. το καθένα αναπτύσσεται μέσα από το άλλο και συμπλέκεται μαζί του. ΄Ετσι το λειτούργημα των γερόντων, χαρισματικό καθαυτό, σχετίζεται με μια σαφώς καθορισμένη λειτουργία μέσα στο ιδρυματικό πλαίσιο της Εκκλησίας, με αυτή του ιερέα-εξομολόγου...

Αν και το μυστήριο της εξομολόγησης είναι σίγουρα μια κατάλληλη ευκαιρία για πνευματική καθοδήγηση, όμως το λειτούργημα του γέροντα δεν ταυτίζεται με αυτό του εξομολόγου. Ο γέροντας συμβουλεύει όχι μόνο κατά την εξομολόγηση, αλλά σε πολλές άλλες περιπτώσεις. είναι αλήθεια πως ενώ ο εξομολόγος πρέπει πάντοτε να είναι ιερέας, γέροντας μπορεί να είναι ένας απλός μοναχός...

Αν όμως ο γέροντας δεν χειροτονείται, ούτε τοποθετείται με την ενέργεια της επίσημης ιεραρχίας, πώς φθάνει στο σημείο να αναλαμβάνει ένα τέτοιο λειτούργημα;... Μέσα στη συνεχή ζωή της χριστιανικής κοινότητας, γίνεται σαφές στον πιστό λαό του Θεού-στον αληθινό φύλακα της Ιεράς Παραδόσεως- πως αυτό ή εκείνο το πρόσωπο έχει τη δωρεά της πνευματικής πατρότητας ή μητρότητας. Κατόπιν μ'έναν ελεύθερο και ανεπίσημο τρόπο οι άνθρωποι αρχίζουν να τον ή την πλησιάζουν για συμβουλές ή καθοδήγηση» (ο.π.,σσ.117-119).


3. Η αποστολή του πνευματικού Πατέρα

Ποιο ακριβώς είναι το έργο του πνευματικού πατέρα; «Η επιμέλεια ψυχών αίματι Χριστού εξηγορασμένων» μας λέει ο Μ. Βασίλειος (΄Οροι κατ' επιτομήν ΡΠΔ', ΒΕΠΕΣ 53, 305). Ο πνευματικός πατέρας είναι οδηγός στην εν Χριστώ ζωή. Ο ιατρός της ψυχής, που «εν πολλή ευσπλαγχνία κατ' επιστήμην της του Κυρίου διδασκαλίας» (Μ. Βασιλείου, 'Ηθικά Π', ΒΕΠΕΣ 53, 129) θεραπεύει τα πάθη και βοηθά το πνευματικό του παιδί να αποκτήσει την εν Χριστώ υγεία: ζωντανή πίστη και σταθερή πνευματική ζωή. ΄Αν όρος και σκοπός του Χριστιανισμοϋ -διδάσκει ο Μ. Βασίλειος- είναι η μίμηση του Χριστοϋ, «οι την οδηγίαν των πολλών πεπιστευμένοι τους έτι ασθενεστέρους διά της εαυτών μεσιτείας προβιβάζει οφείλουσι τη του Χριστού εξομοιώσει» (΄Οροι κατά πλάτος ΜΓ', ΒΕΠΕΣ 53, 204). Στο δρόμο που οδηγεί στην κοινωνία με το Χριστό και τη θέωση, οι πνευματικοί πατέρες μας είναι οι έμπειροι χειραγωγοί και οι ακούραστοι συμπαραστάτες. Για να υπηρετήσει όμως ένας ποιμένας το τόσο υψηλό και υπεύθυνο έργο οφείλει να είναι πράγματι πνευματικός. όργανο «τω Πνεύματι αρμοζόμενον και κρουόμενον», όπως γράφει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος. Μόνο αυτός που γνωρίζει κάτι εκ πείρας μπορεί και να το μεταδώσει. Και ο πνευματικός πατέρας για να χειραγωγήσει άλλους στη χριστιανική ζωή, θα πρέπει να την ζεί πρώτα o ίδιος. Να αποτελεί «τύπον των πιστών» (Α' Τιμ. 4, 12) και «ζων Ευαγγέλιον». Να παρέχει κατά τον Μ. Βασίλειο «τον εαυτού βίον εναργές υπόδειγμα πάσης εντολής του Κυρίου» (ο.π., ΒΕΠΕΣ 53, 204). Περισσότερο από το λόγο να ομιλεί το παράδειγμά του. Να εμπνέει με την ενάρετη ζωή του. Να οικοδομεί με την αγάπη και την πατρική στοργή του, αφού κατά τον άγιο Ιωάννη της Κλίμακος «ποιμένα αληθινόν αποδείξει αγάπη. Δι' αγάπην γαρ ο Ποιμήν ο Μέγας εσταύρωται» (Προς τον Ποιμένα 24, PG 88, 1177Β).


4. Δύο θεμελιώδη γνωρίσματα: η διορατικότητα και η αγάπη

Θα χρειαζόμασταν πολλές ώρες αν θα θέλαμε να περιγράψουμε το πρόσωπο του πνευματικού πατέρα, όπως αυτό αναδύεται μέσα από την μακραίωνη εκκλησιαστική μας παράδοση, και να απαριθμήσουμε τα επιμέρους χαρίσματα, τα οποία χαρακτηρίζουν τον γνήσιο γέροντα. Πολύ επιγραμματικά, λοιπόν, θα αναφερθούμε σε δύο από τα πιο βασικά χαρίσματά του.

Το πρώτο είναι η διορατικότητα και η διάκριση, «η ικανότης δηλαδή να διεισδύει διαισθητικά στα μυστικά της καρδιάς του άλλου, να καταλαβαίνει τα κρυφά βάθη που δεν γνωρίζει ο άλλος. Ο πνευματικός πατέρας προχωρεί πέρα από τις συμβατικές χειρονομίες και συνήθειες με τις οποίες κρύβουμε την αληθινή μας προσωπικότητα από τους άλλους και από τον ίδιο τον εαυτό μας. πέρα δε από όλες αυτές τις κοινοτυπίες, συλλαμβάνει το μοναδικό πρόσωπο, το δημιουργημένο κατ' εικόνα και ομοίωση Θεού. Η δύναμη αυτή είναι πνευματική και όχι φυσική. δεν είναι ένα κάποιο είδος υπεραισθητής αντίληψης, ούτε μια αγιασμένη μαντεία, αλλά καρπός της χάριτος, που προϋποθέτει συνεχή προσευχή και αδιάλειπτον ασκητικό αγώνα» (Ware, ο.π. σσ. 126-127).

Το διορατικό χάρισμα του πνευματικού πατέρα, αποκαλύπτεται κατ' εξοχήν ως διάκριση των λογισμών. Η διάκριση κατά τον άγιο Συμεών είναι «λυχνία» καί «οφθαλμός» πνευματικός, με τον οποίο ο πνευματικός πατέρας βλέπει τόσο μέσα στη δική του καρδιά, όσο και των πνευματικών του παιδιών. ΄Ετσι μπορεί να προβαίνει κάθε φορά σε σωστή διάγνωση και να επιβάλει την πρέπουσα θεραπεία (Κατήχ. 18, SC 104, 292). Η διάκριση που προϋποθέτει την καθαρότητα της καρδιάς είναι χάρισμα, δωρεά του Αγίου Πνεύματος. Πνευματικός πατέρας, λοιπόν, «μή έχων το φως εν εαυτώ του Αγίου Πνεύματος, ουδέ τας αυτού πράξεις καλώς ιδείν, ουδέ ει προς αρέσκειαν Θεού εισι, τελείως πεπληροφόρηται. Αλλ' ουδέ άλλους οδηγήσαι ή το θέλημα του Θεού διδάξαι δύναται, ουδέ λογισμούς αλλοτρίους εστίν αναδέξασθαι άξιος... » (Κατήχ. 33, SC 113, 250).

Το δεύτερο χάρισμα του πνευματικού πατέρα είναι η αγάπη. η ικανότητα να αγαπά τους άλλους και να αναδέχεται σαν δικά του τα βάσανα και τους πειρασμούς των άλλων. Χωρίς την αγάπη δεν μπορεί να υπάρξει πνευματική πατρότητα.Η αγάπη κατά τους πνευματικούς διδασκάλους μας δεν είναι απλώς το κυριώτερο προσόν του πνευματικού πατέρα, αλλά το θεμέλιο και η ουσία της πνευματικής πατρότητας. Η αγάπη για τους άλλους προϋποθέτει το «συμπάσχειν» με αυτούς. αυτή είναι η κυριολεκτική σημασία της λέξεως συμπάθεια. «αλλήλων τα βάρη βαστάζετε, και ούτως αναπληρώσατε τον νόμον του Χριστού» (Γαλ. 6, 2). Ο πνευματικός πατέρας είναι αυτός που κατ' εξοχήν φέρει τα βάρη των άλλων, των πνευματικών του τέκνων. Αναλαμβάνει τις λύπες, τις ενοχές, τους πειρασμούς, τις αμαρτίες τους. Και αγωνιά και φροντίζει ανύστακτα για την κατά Χριστόν προκοπή τους. «Αδελφέ Ανδρέα, της ψυχής μου ηγαπημένε», γράφει σ' ένα πνευματικό του παιδί ο αββάς Βαρσανούφιος, «... ουκ έστι ριπή οφθαλμού η ώρα, εν η ουκ έχω σε εν τω νω και εν τη προσευχή. και ει εγώ ούτω σε αγαπώ, ο Θεός ο πλάσας σε περισσότερον σε αγαπά. και δέομαι αυτού οδηγήσαί σε ; και κυβερνήσαι κατά το θέλημα αυτού» (Νικοδήμου Αγιορείτου, Βίβλος Βαρσανουφίου και Ιωάννου, εκδ. Σωτ. Σχοινά, Βόλος 19602, απόκρισις ση', σ.132).

Στο ίδιο βιβλίο των αποκρίσεων Βαρσανουφίου και Ιωάννου συναντούμε μια συγκλονιστική προσευχή που δηλοποιεί την μεγάλη αγάπη του πνευματικού πατέρα προς τα πνευματικά του παιδιά:

« Ιδού εγώ και τα παιδιά α μοι έδωκας, φύλαξον αυτά εν τω ονόματί σου. σκέπασον αυτούς τη δεξιά σου. Οδήγησον ημάς επί λιμένα θελήματός σου και γράψον τα ονόματα αυτών εν τη ση βίβλω... Δέσποτα, ή συνεισένεγκέ μοι τα τέκνα μου, εις την βασιλείαν σου, ή καμέ εξάλειψον εκ της βίβλου σου... » (ο.π., αποκρισις ρι', σ. 82-83).


5. Η Αναγκαιότητα αναζητήσεως εμπείρου πνευματικού Πατέρα

Η σημασία που έχει ο πνευματικός πατέρας στο δρόμο της εν Χριστώ τελειώσεώς μας αποδεικνύει ταυτόχρονα και την αναγκαιότητα να έχουμε, να ανεύρουμε όλοι έμπειρο και ασφαλή πνευματικό οδηγό. Αυτό αποτελεί και καθήκον και δικαίωμά μας. Και σε μας ανήκει η ευθύνη της εκλογής. μια εκλογή που πρέπει να κάνουμε με πολλή προσοχή αφού, καθώς παρατηρεί ο άγιος Συμεών, «σπάνιοι ως αληθώς και μάλιστα άρτι οι καλώς ποιμαίνειν και ιατρεύειν ψυχάς λογικάς επιστάμενοι» (Κατηχ. 20, SC 104, 346).

Χρειάζεται, λοιπόν, προσοχή. Ούτε μόνοι να μείνουμε, διότι κινδυνεύουμε είτε να γίνουμε θηριάλωτοι υπό του ψυχοφθόρου, λύκου -του διαβόλου δηλαδή- είτε πέφτοντας να μην έχουμε κάποιον που θα μας βοηθήσει να σηκωθούμε κατά τον λόγο του Εκκλησιαστού. «Ουαί αυτώ τω ενί, όταν πέση και μη η δεύτερος εγείραι αυτόν» (Εκκλ. 4; 10). Αλλ' ούτε πάλι αντί για ποιμένα να ακολουθήσουμε από ακρισία λύκο ή «άπειρον ιατρόν» οπότε είναι βέβαιο ότι θά υποστούμε πνευματική βλάβη ή θα παραμείνουμε αθεράπευτοι [Πρβλ. Κατηχ. 20, SC 104, 348 και Επισ.1, (Λόγος περί εξομολογήσεως) , εκδ. Κ. Ηοll (Enthusiasmus und Bussgewalt bein griechischen Moenchtum, Leipzig 1898) σ. 117].

Αν και η επιλογή, όπως είπαμε, του πνευματικού πατέρα αποτελεί δικαίωμά μας και εναπόκειται στην κρίση μας, η ανεύρεση εμπείρου πνευματικού οδηγού αποτελεί τελικά ένα μεγάλο δώρο τοϋ Θεοϋ. Γι' αυτό και ο άγιος Συμεών συμβουλεύει:

«Αδελφέ, εκτενώς τον Θεον παρακάλεσον, όπως δείξη σοι άνθρωπον, τον καλώς ποιμάναί σε δυνάμενον, ω και οφείλεις ως αυτω τω Θεώ υπακούσαι και τα παρ' αυτού σοι λεγόμενα αδιστάκτως επιτελέσαι, ει και εναντία σοι και επιβλαβή κατά το δοκούν σοι τα προσταττόμενα φαίνονται» (Κατήχ. 20, SC 104, 334). Ο ίδιος διδάσκαλος στον 7ο ηθικό λόγο του μας παραδίδει έναν τύπο προσευχής, με την οποία μπορούμε να παρακαλούμε τον Θεό να μας στείλει έναν έμπειρο πνευματικό πατέρα:

«Κύριε, ο μη θέλων τον θάνατον του αμαρτωλού ως το επιστρέψαι και ζην αυτόν, ο κατελθών διά τούτο επί της γης, ίνα τους κειμένους και τεθανατωμένους υπό της αμαρτίας εξαναστήσης και σε κατιδείν αυτούς, το φως το αληθινόν, ως ιδείν ανθρώπω δυνατόν, καταξιώσης, πέμψον μοι άνθρωπον γινώσκοντά σε, ίνα, ως σοι δουλεύσας αυτώ και πάση δυνάμει μου υποταγείς και το σον εν τω εκείνου θελήματι ποιήσας θέλημα, ευαρεστήσω σοι τω μόνω Θεώ και καταξιωθώ σου καγώ της Βασιλείας ο αμαρτωλός» ('Ηθ.7, SC 129, 186-188).


6. Η ανταπόκριση του πνευματικού τέκνου προς τον πνευματικό του Πατέρα

Η εν Χριστώ οικοδομή του πιστού από το δεσμό που συνήψε με έναν πνευματικό πατέρα δεν είναι αυτονόητη. Προϋποθέτει και τη δική του ανταπόκριση στην αγάπη που θα του δείχνει και στις φροντίδες που θα καταβάλλει γι' αυτόν ο πνευματικός του πατέρας.

Μια πρώτη και θεμελιώδης προϋπόθεση ειναι η αγάπη. Ο δεσμός που σφυρηλατείται ανάμεσα στον πνευματικο πατέρα και το πνευματικό του παιδί είναι η αμοιβαία αγάπη. Στήν αγάπη του πνευματικού πατέρα ο πιστός ανταποκρίνεται με τη δική του αγάπη. «Ουδέν ούτω προς διδασκαλίαν επαγωγόν ως το φιλείν και φιλείσθαι» παρατηρεί ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (ομιλ. 6, 1 είς Α' Τιμ., PG 62, 529). Οι πνευματικοί δεσμοί είναι ισχυρότεροι από τους φυσικούς. Και η αγάπη που πηγάζει από το Χριστό είναι πιο δυνατή από αυτήν που εμπνέει η συγγένεια του αίματος. «Τί γαρ πατρός αληθινού ποθεινότερον; » αναρωτιέται ο άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης (Προς Πλάτωνα 2, PG 99, 909Β), εκφράζοντας έτσι την προσωπική του εμπειρία για τον πνευματικό του πατέρα.

Η αγάπη προς τον πνευματικό μας πατέρα είναι γνήσια, όταν εκφράζεται ως «πίστις», δηλαδή ως εμπιστοσύνη προς το πρόσωπό του. Στον πνευματικό πατέρα μας αναθέτουμε τον εαυτό μας ολόκληρο. Τον αναγνωρίζουμε οδηγό μας στο δρόμο της σωτηρίας. Επομένως θα πρέπει να του έχουμε εμπιστοσύνη. Να ακολουθούμε χωρίς δισταγμούς και εσωτερική αμφισβήτηση τα όσα μας υποδεικνύει. Στο σημείο αυτό οι άγιοι Πατέρες μας επιμένουν με πολλή έμφαση. «Πιστευτέον αμερίμνως τοις εν Κυρίω την ημών αναδεξαμένοις επιμέλειαν» συμβουλεύει o άγιος Ιωάννης τής Κλίμακος (Κλιμαξ 4, PG 88, 717Β). Χωρίς την ολόθυμη εμπιστοσύνη στον πνευματικό μας πατέρα δεν μπορούμε να προοδεύσουμε στη χριστιανική ζωή.


Γράφει ο άγιος Συμεών στά Κεφάλαιά του:

«Ο πίστην -εμπιστοσύνη δηλαδή-κτησάμενος εναργή προς τον κατά Θεόν πατέρα αυτού, βλέπων αυτόν, αυτόν βλέπειν λογίζεται τον Χριστόν και συνών ή ακολουθών αυτώ, Χριστώ συνείναι και ακολουθείν βεβαίως πιστεύει. Ο τοιούτος ουκ επιθυμήσει ετέρω τινί ομιλήσαί ποτε, ου προτιμήσει τι των του κόσμου πραγμάτων υπέρ την εκείνου μνήμην ομού και αγάπην» (Κεφάλ. 1, 28, SC 51, 47).

Αν χρέος του πνευματικού πατέρα είναι να αγρυπνεί για την ψυχή του πνευματικού τέκνου, κι αυτό οφείλει να υπακούει και να ακολουθεί πιστά τις οδηγίες του ('Εβρ.13,17). Διά του πνευματικού πατέρα μας ομιλεί ο ίδιος ο Θεός. Με την υπακοή, λοιπόν, που του δείχνουμε ουσιαστικά υπακούομε στο θέλημα του Θεού. Ασφαλιζόμαστε από λάθη στα οποία είναι βέβαιο ότι θα πέσουμε, αν ακολουθούμε το δικό μας θέλημα. Αποκτούμε, τέλος, την εσωτερική ελευθερία και ελκύουμε τη χάρη του Θεοϋ.

Η εξομολόγηση συνιστά μίαν ακόμη σημαντική υποχρέωση του πιστού. Στον πνευματικό μας πατέρα εξομολογούμαστε με εμπιστοσύνη τα πάντα. ΄Οχι μόνο τα όσα πράττουμε αλλά και τους λογισμούς μας. «Μηδέν της ψυχής κίνημα απόκρυφον φυλάσσειν», προτρέπει ο Μ. Βασίλειος, «αλλά απογυμνούν τα κρυπτά της καρδίας» (΄Οροι κατά πλάτος ΚΣΤ', ΒΕΠΕΣ 53, 184). Τίποτε κρυφό από τον πνευματικό μας. Με ταπείνωση και υιική εμπιστοσύνη αποθέτουμε στα πόδια του τα πάντα. ΄Ετσι μόνο συγχωρούνται τα αμαρτήματά μας από το Θεό. Ελευθερωνόμαστε από το βάρος της ενοχής. Ξεριζώνουμε τα πάθη μας. Και ο πνευματικός μπορεί να μας καθοδηγεί με ασφάλεια στην πνευματική μας ζωή.

Β

Η ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΠΑΤΡΟΤΗΤΑΣ
ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ


Όλα όσα εκθέσαμε με πολλή συντομία μέχρι τώρα συνιστούν την πίστη και την εμπειρία της Εκκλησίας για τον θεσμό της πνευματικής πατρότητας, όπως αυτός διαμορφώθηχε καί εξελίχθηκε στο παρελθόν και μάλιστα στον χώρο κυρίως της μοναστικής πνευματικότητας.

Το ερώτημα, λοιπόν, που πολύ φυσικά ανακύπτει εδώ είναι: Λειτουργεί -μπορεί να λειτουργήσει- άραγε η πνευματική πατρότητα με τον ίδιο τρόπο καί σήμερα, στην εποχή μας; Το ερώτημα είναι καίριας σημασίας και θα μπορούσε να αποτελέσει το αντικείμενο μιας άλλης, ξεχωριστής ομιλίας. Γι'αυτό απόψε επιτρέψτε μου να θέσω απλώς ορισμένα ζητήματα σχετικά με το θέμα μας, τα οποία απασχολούν σοβαρά πολλούς χριστιανούς και εντάσσονται σ' αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε παθολογία τής πνευματικής πατρότητας.


1. 0 γεροντισμός πολλών συγχρόνων κληρικών

Δυστυχώς δεν πρόκειται για σπάνιο φαινόμενο. Πολλοί κληρικοί μας, από τους οποίους αρκετοί μάλιστα με χαρίσματα και ικανότητες, ζηλώνουν πολύ ενωρίς δόξαν γέροντος. Νεώτατοι στην ηλικία, ανώριμοι ακόμη ως προσωπικότητες, άπειροι ως ποιμένες, χωρίς ποτέ οι ίδιοι να έχουν ουσιαστικά μαθητεύσει ή να έχουν υποταγεί σε άλλον έμπειρο πνευματικό πατέρα, αυτοδιαφημίζονται -ή μεθοδεύουν εντέχνως την προβολή τους μέσω του περιβάλλοντός των -ως νέοι Βαρσανούφιοι, ως χαρισματούχοι παιδαριογέροντες. Περιάγουν, κατά τον λόγο του Κυρίου μας, «την θάλασσαν και την ξηράν ποιήσαι ένα προσήλυτον» (Ματθ. 23, 15), να αγρεύσουν δηλαδή οπαδούς. Ασκούν μια συνθλιπτική καταπίεση, στις συνειδήσεις των άνθρώπων εν ονόματι τάχα της οφειλομένης «τυφλής» υπακοής στον γέροντα. Καλλιεργούν μιαν αρρωστημένη προσκόλληση στο πρόσωπό τους.

Δυστυχώς -και ας μας επιτρέψει o Σεβασμιώτατος να το επισημάνουμε - ευθύνη για το φαινόμενο αυτό έχουν και οι επίσκοποί μας. οι επίσκοποι εκείνοι που χειροτονούν ταχύτατα καί αναθέτουν την πνευματική πατρότητα αβασάνιστα στους ανωρίμους αυτούς κληρικούς.

Είναι πολύ σοφές οι επισημάνσεις που κάνει ο προσφάτως κοιμηθείς πνευματέμφορος πράγματι γέροντας Παΐσιος σε μία από τις επιστολές του που είδαν το φως της δημοσιότητας προσφάτως, μετά την κοίμησή του. Αναφέρεται στο πρόσωπο του γέροντος που καλείται να επιλέξει ένας υποψήφιος μοναχός. Ωστόσο, βοηθάει κι εμάς τους εν τω κόσμω σε ό,τι αφορά την επιλογή πνευματικοϋ πατέρα.

«Επεδίωξε όσο μπορείς: α) Ο Γέροντάς σου να είναι πνευματικός άνθρωπος, με αρετές, και περισσότερο πρακτικός παρά δάσκαλος μόνον: Καλό είναι, αν έχει γίνει από μούτσος καπετάνιος, για να μην εφαρμόζη σε ξένες πλάτες όλη την καλογερική που έμαθε διαβάζοντας, ή να έχει εκ φύσεως μεγάλη αγάπη με διάκριση, για να πονάη τα παιδιά του και να μη θέλη να τα στείλη στον Παράδεισο αμέσως, με τον τρόπο του Διοκλητιανοϋ...

Πολύ βοηθάει ακόμη τον υποτακτικό, εάν στην ηλικία ο Γέροντάς του είναι τουλάχιστον δεχαοχτώ με είκοσι χρόνια μεγαλύτερός του, διότι αυτό φέρνει και ένα φυσιολογικό σεβασμό στον υποτακτικό.

β) Ο Γέροντας να ζη απλοποιημένη ζωή, χωρίς φροντίδες και κοσμικές μέριμνες περιττές, και να μην αποβλέπη καθόλου σε δικά του συμφέροντα, αλλά να αποβλέπη στο συμφέρον της ψυχής του υποτακτικού και γενικά στο συμφέρον της Μητέρας μας Εκκλησίας» (Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου, Επιστολές, Εκδ. Ι.Ησυχαστηρίου «Ευαγγ. Ιωάννης o Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης 1994, σ. 43).


2. 0 κίνδυνος της προσωπολατρίας

Χρέος ενός γνησίου και εμπείρου πνευματικού πατέρα είναι να προσανατολίζει τα βλέμματα και τις καρδιές των πνευματικών του παιδιών στο πρόσωπο του Κυρίου και όχι στο δικό του. 'Η προσωπολατρία είτε επιδιώκεται απο τον ιερωμένο είτε εκδηλώνεται από το πνευματικο του παιδί - και φυσικά δεν καταπολεμείται από τον πρώτο - συνιστά αρρώστια και αποτελεί έναν σοβαρό πνευματικό κίνδυνο και για τους δύο.

Οι πνευματικοί πατέρες δεν προβάλλουμε τα πρόσωπά μας, αλλά το υπερούσιο πρόσωπο του Κυρίου μας. Δεν ορθώνουμε το ανάστημά μας μεταξύ του Χριστού και του πνευματικού μας παιδιού με συνέπεια να εμποδίζουμε το βλέμμα του να θεωρεί το πρόσωπο του Κυρίου, αλλά στεκόμαστε στην άκρη, διακριτικά και υποδεικνύουμε Εκείνον που είναι ο Λυτρωτής όλων μας.

Γράφει ο επίσκοπος Κάλλιστος Ware: «Στην πραγματικότητα η σχέση δεν είναι δίπλευρη αλλά τριγωνική, επειδή πέρα από τον γέροντα και τον μαθητή του υπάρχει κι ένα τρίτο μέλος, ο Θεός. Ο Κύριος μας λέει πως δεν πρέπει να καλούμε κάποιον «πατέρα», επειδή έχουμε μόνο έναν πατέρα, τον εν ουρανοίς (Ματθ. 23, 9). Ο γέροντας δεν είναι κάποιος αλάθητος κριτής ή ένα εφετείο, αλλά ένας συνυπηρέτης του ζώντος Θεού δεν είναι δικτάτορας, αλλά οδηγός και σύντροφος στο ταξίδι. Ο μόνος αληθής «πνευματικός οδηγός», με όλη τη σημασία της λέξης, είναι το ΄Αγιο Πνεύμα» (Η εντός ημών Βασιλεία, σ. 139).


3. Η έκταση της οφειλομένης υπακοής στον πνευματικό μας πατέρα

Σκοπός της πνευματικής πατρότητας δεν είναι η διαρκής εξάρτηση των πνευματικών τέκνων από τον πατέρα τους, αλλά η υποβοήθησή τους να φθάσουν βαθμιαία στην πνευματική τους ελευθερία. Ο γνήσιος πνευματικός πατέρας δέν καταδικάζει τα παιδιά του σε ισόβια πνευματική νηπιότητα, αλλά αγωνίζεται διαρκώς για να ανδρωθούν πνευματικά να φθάσουν, όπως διδάσκει ο απόστολος Παύλος, «εις άνδρα τέλειον, εις μέτρον ηλικίας του πληρώματος του Χριστού» (Εφ.4,13) (Βεν. Χριστοφορίδου, Η πνευματική πατρότης κατά Συμεών τον Νέον Θεολόγον, Θεσσαλονίκη 1977, σ. 31 ). Ο καταναγκασμός και η πνευματική βία δεν έχουν θέση στη σχέση πνευματικού πατέρα και πνευματικών παιδιών. Η οφειλόμενη υπακοή προς τον πνευματικο μας πατέρα δεν είναι «τυφλή» αλλά ενσυνείδητη. Ούτε και καταργεί την προσωπική μας ευθύνη, η οποία πηγάζει από την εν Χριστώ ελευθερία μας. «Καθήκον του πνευματικού πατέρα δεν είναι να καταστρέψει την ελευθερία του ανθρώπου, αλλά να τον βοηθήσει να δει ο ίδιος την αλήθεια. δεν είναι να καταπιέσει την προσωπικότητα του ανθρώπου, αλλά να του δώσει τη δυνατότητα να ανακαλύψει τον εαυτό του, να αναπτυχθεί, να ωριμάσει και να γίνει αυτό που στην πραγματικότητα είναι... Ο πνευματικός πατέρας δεν επιβάλλει τις προσωπικές του ιδέες και αρετές, αλλά βοηθά τον μαθητή να βρει τη δική του αποκλειστικά κλήση... Μ' ένα λόγο, είναι μόνο ένας προπομπός του Θεού, και πρέπει να οδηγήσει τις ψυχές στο δρόμο του Θεού, και όχι στο δικό του» (Η εντός ημών Βασιλεία, σ. 141 ).


Γράφει ο άγιος Βαρσανούφιος:

«Οίδας ότι ουδέποτε εβάλλομεν δεσμόν επάνω τινός, ουδέ εαυτοίς». «Μη αναγκάσης τήν προαίρεσιν, αλλ' επ' ελπίδι σπείρον. και γάρ, ο Κύριος ημών ουκ ηνάγκασε τινά, αλλ' ευηγγελίσατο. και ει τις ήθελεν ήκουσεν» (Απόκρισις 51 καί 35, ο.π., σσ. 56 και 49).

Ακόμη δεν θα πρέπει να συγχέουμε τα όρια της μοναχικής υπακοής με αυτήν των χριστιανών προς τους πνευματικούς πατέρες μας. Η μοναχική υπακοή ως προς το μέγεθος και τη διάρκειά της διαφέρει εκείνης των εν τω κόσμω χριστιανών. Για το λόγο αυτό ο πνευματικός πατέρας δεν νομιμοποιείται να αξιώνει, και το πνευματικό παιδί δεν οφείλει την υπακοή που δικαιούται να απαιτεί o γέροντας από έναν μοναχό, ο οποίος και υποχρεούται να υπακούει «μέχρι θανάτου» - υποχρέωση που πηγάζει από τις μοναχικές υποσχέσεις που έδωσε κατά την ώρα της μοναχικής του κουράς.


4. 0 κίνδυνος του υπέρμετρου συναισθηματισμού

Ο δεσμός που συνδέει τον πνευματικό πατέρα με τα πνευματικά του παιδιά ομοιάζει προς την σχέση που υφίσταται μέσα σε μία φυσική οικογένεια. Καθώς, λοιπόν, πατέρας και παιδιά σε μια κανονική οικογένεια πρέπει να συνδέονται με αμοιβαία αγάπη, το ίδιο πρέπει να συμβαίνει και στη «χαρισματική οικογένεια» ενός πνευματικού πατέρα, ενός γέροντα. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι ο δεσμός αυτός είναι μία κατ εξoχήν αγιοπνευματική σχέση, που χρειάζεται να εξαγνιστεί από συναισθηματικές εξάρσεις και να διαφυλαχθεί από ο,τιδήποτε το οποίο είναι ενδεχόμενο να υποκρύπτει εμπάθεια ή έναν επικίνδυνο γλυκερό συναισθηματισμό.

Η αγάπη βεβαίως συχνά εκφράζεται και με εξωτερικά σημάδια. Και αυτό ασφαλώς ισχύει και για τους πνευματικούς δεσμούς. Παρά ταύτα χρειάζεται πολλή προσοχή και διάκριση. Οι εν Χριστώ δεσμοί θα πρέπει να διακρίνονται για τη σεμνότητα και τη δωρικότητά τους. Και για να διαφυλάξουν αυτά τα χαρακτηριστικά τους είναι αναγκαία η πνευματική αποστασιοποίηση.


5. Η καύχηση για τον πνευματικό μας πατέρα

Συχνό και το φαινόμενο τούτο. Πολλοί επαίρονται για τον γέροντά τους. Και ευκαίρως-ακαίρως αναφέρονται σ' αυτόν όμως κατά τρόπο, ο οποίος εκφράζει τη δική τους πνευματική γυμνότητα και τον επικίνδυνο γλυκερό συναισθηματισμό τους. Το φαινόμενο δεν είναι υγιές. Ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος μας εφιστά την προσοχή: «Μη επαρθής διά τον σον διδάσκαλον παρά μειζόνων τιμώμενος, μηδέ διά το εκείνου όνομα πολλούς έχων υπακούοντάς σου, χαίρε δε μάλλον εάν το όνομα σου γραφή εν τω ουρανώ της ταπεινώσεως» (Κατήχ. 20, SC 104, 338).

Και ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος ομιλεί με μεγαλύτερη αυστηρότητα:

«Είδον αδόκιμον μαθητήν επί τοις του διδασκάλου κατορθώμασιν επί τινων ανθρώπων καυχώμενον. και μέντοι δοκών δόξαν εαυτώ εκ του αλλοτρίου σίτου περιποιήσασθαι, ατιμίαν μάλλον εαυτώ προεξένησε, πάντων προς αυτόν ειρηκότων. και πως δένδρον καλόν κλάδον άκαρπον ήνεγκεν;» (Κλίμαξ 4, PG 88, 713Α).

Προσοχή χρειάζεται και σε ένα άλλο παρεμφερές φαινόμενο. Πρόκειται για την παρρησία που μπορεί να έχει ο πνευματικός μας πατέρας ενώπιον του Θεοϋ. Οι Πατέρες μας, λοιπόν, μας συνιστούν ότι δεν θα πρέπει να επαναπαυόμαστε σ' αυτήν. Ούτε να περιοριζόμαστε στο να ζητούμε να προσεύχονται για μας. Οφείλουμε ν' αγωνιζόμαστε κι εμείς με ζήλο χάριν της σωτηρίας μας.

Κάποτε, αναφέρει το Γεροντικό, ένας αδελφός επισκέφθηκε τον Μέγα Αντώνιο και τον παρακάλεσε: «Εύξαι υπέρ εμού». Και ο γέροντας του απάντησε: « Ουδέ εγώ σε ελεώ, ουδέ ο Θεός, εάν μη συ αυτός σπουδάσης, και αιτήση τον Θεόν» (Γεροντικόν, ήτοι Αποφθέγματα αγίων γερόντων, έκδ. Π.Β. Πάσχου, Αθήναι 1961, σ. 2β). Δηλαδή: Ούτε εγώ, ούτε ο Θεός θα σε ελεήσει, αν συ ο ίδιος δεν προσπαθήσεις και δεν παρακαλέσεις τον Θεό.


6. Και ένα τελευταίο: ή αλλαγή, πνευματικού πατέρα

΄Οπως αναφέραμε ήδη, η επιλογή πνευματικού πατέρα εναπόκειται στην ελεύθερη κρίση και προτίμησή μας. Ωστόσο οι θεοφόροι Πατέρες μας επισημαίνουν ότι η αλλαγή πατέρων εγκυμονεί κινδύνους για την πνευματική μας προκοπή και για την ίδια τη σωτηρία μας ακόμη. Γράφει ο άγιος Συμεών: «Μη γυρνάς εδώ κι εκεί αναζητώντας ονομαστούς μοναχούς, και μην περιεργάζεσαι τη ζωή τους. Εάν με τη χάρη του Θεού γνώρισες έναν πνευματικό πατέρα, λέγε τα θέματά σου σ' αυτόν και μόνο» (Ηθ.7, SC 129, 184).

Είναι, λοιπόν, απαράδεκτο και επικίνδυνο πνευματικά να γυρνάμε απ' εδώ κι απ' εκεί, αλλάζοντας κάθε τρεις και μία πνευματικό πατέρα χωρίς λόγο. «Μη ζητώμεν προγνώστας, μηδέ προβλέπτας. αλλά προ πάντων ταπεινόφρονας πάντως, και ταις εν ημίν νόσοις αρμοδίους» (Κλίμαξ 4, PG 88, 725D). Η σύσταση αυτή του αγίου Ιωάννου της Κλίμακος απαντά ακριβώς στη νοοτροπία πολλών σημερινών χριστιανών και στις επιπόλαιες αναζητήσεις τους, οι οποίες τους εξωθούν σε συχνές αλλαγές πνευματικού πατέρα (Πρβλ. Συμεών του Νέου Θεολόγου, Κατήχ. 20, SC 104, 334).

Επικαλούμαι και πάλι τη μαρτυρία του επισκόπου Καλλίστου: «Πολλοί άνθρωποι νομίζουν πως δεν μπορούν να βρουν κάποιον πνευματικό πατέρα, επειδή τον φαντάζονται ως ένα ιδιαίτερο τύπο ανθρώπου: θέλουν έναν άγιο Σεραφείμ του Σάρωφ, κι έτσι κλείνουν τα μάτια τους σ' αυτούς που ο Θεός στην πραγματικότητα τους στέλνει. Συχνά τα υποτιθέμενα προβλήματά τους δεν είναι τόσο περίπλοκα, και γνωρίζουν ήδη μέσα στην καρδιά ποια είναι η απάντηση. Δεν τους αρέσει όμως η απάντηση, επειδή απαιτεί συνεχή και επίμονη προσπάθεια εκ μέρους τους: κι έτσι αναζητούν έναν από μηχανής Θεό, ο οποίος με έναν και μόνο θαυματουργικό του λόγο θα κάνει ξαφνικά τα πάντα εύκολα. Αυτοί οι άνθρωποι θα πρέπει να βοηθηθούν να κατανοήσουν τον αληθινό χαρακτήρα της πνευματικής πατρότητας» (Η εντός ήμών Βασιλεία, σ. 145).


Σεβασμιώτατε, αγαπητοί μου αδελφοί,

Η ορθόδοξη εκκλησιαστική παράδοση δεν είναι κάτι που ανάγεται στο παρελθόν και μόνο. είναι ταυτόχρονα και παρόν και μέλλον. Είναι η διαιώνια πίστη και η αδιάκοπη εν χάριτι εμπειρία της Εκκλησίας.

Αυτό ισχύει και για την πνευματική πατρότητα, έναν εκκλησιαστικό θεσμό που προσπαθήσαμε να φωτίσουμε απόψε -έστω και πολύ αχνά- με το φως της ορθοδόξου παραδόσεώς μας. Και το συμπέρασμα που βγαίνει από τη σύντομη αυτή περιδιάβαση στον λειμώνα της εκκλησιαστικής παραδόσεως είναι:

Αποτελεί χρέος μας να έχουμε πνευματικό πατέρα μόνιμο και σταθερό. Ταυτόχρονα αποτελεί δικαίωμά μας να επιλέξουμε αυτόν που θα κρίνουμε σαν πιο κατάλληλο. ΄Οχι τον πιο βολικό, αλλά τον εμπειρότερο, άνθρωπο αληθινά του Θεού, κοντά στον οποίο θα αναπαυόμαστε πνευματικά και θα αισθανόμαστε ασφάλεια. Ο άγιος Συμεών παρατηρεί κάτι που ισχύει και σήμερα: Αυτοί που ξέρουν «καλώς ποιμαίνειν και ιατρεύειν ψυχάς λογικάς» είναι σπάνιοι σε κάθε εποχή (Κατήχ. 20, SC 104, 346).

Γι' αυτό οφείλουμε να επιδείξουμε προσοχή κατά την επιλογή. Και να προσευχόμαστε θερμά να μας αξιώσει ο Θεός αυτού του μεγάλου δώρου. «Ευχαίς και δάκρυσι», γράφει ο ίδιος διδάσκαλος, «τον Θεόν καθικέτευσον πέμψαι σοι οδηγόν απαθή και άγιον» (Κεφ. 1, 49, SC 51, 53). οδηγό στην πορεία μας για την ουράνια Βασιλεία.

Πνευματικές Εμπειρίες Πατέρων της Εκκλησίας
Μερικές φορές αόρατη φλόγα άγγιζε την κορυφή της κεφαλής μου και εισερχόταν γρήγορα σε όλο το σώμα μου μέχρι τα πόδια, φλογερή προσευχή με μεγάλο κλαυθμό για τον κόσμο με κυρίευε για ώρες.
Αρχ. Σωφρονίου Σαχάρωφ. (1994). Περί Προσευχής. Μονή Τιμίου Προδρόμου. Έσσεξ, Αγγλίας. Σελ. 58
Αν κανείς δεν μπορεί να πληροφορήσει για τη γλυκύτητα που έχει το μέλι, εκείνους που δεν το γεύθηκαν ποτέ, πως άραγε μπορεί κανείς να περιγράψει την ηδονή της ιερής χαράς και της Χάρης του Θεού σ’ εκείνους που δεν τη δοκίμασαν;
¶γιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Προς τη μοναχή Ξένη. Σελ. 271. Φιλοκαλία, Δ’. Εκδ. Το Περιβόλι της Παναγίας
Πώς να μη βλέπει και να μην ακούει
τα πάντα με απάθεια;
Κι΄ αφού έγινε ο νους Θεός
πώς να επιθυμήσει κάτι αισθητό,
ρευστό ή φθαρτό αυτός που όλα αυτά τα υπερέβη
και κάθε ανθρώπινη δόξα ξεπέρασε;
Αγ. Συμεών του Νέου Θεολόγου. (ΛΘ’, 61-72).

Διότι αν ενωθείς με το Φως
Αυτό, όλα θα στα διδάξει.
Αγ. Συμεών του Νέου Θεολόγου. (Λ’, 601-2).
Μεγάλη είναι η χαρά, όταν υπάρχει διάθεση αυτοθυσίας.
π. Παϊσιος. π. Χριστοδούλου Αγιορείτου. Ο Γέρων Παϊσιος. ¶γιο Όρος. (1994).σελ 249
Δώσε μου τον Εαυτό Σου, να γεμίσω από Εσένα,
να Σε καταφιλήσω και να ασπασθώ
την ανέκφραστη Δόξα Σου, το φως του προσώπου Σου
να γεμίσω από Εσένα και να μεταδώσω σε όλους,
και να έρθω Σ’ Εσένα , όλος δοξασμένος.
Αγ Συμεών. (ΚΗ’) 185-190
Από την μετάνοια τόσο πολύ διευρύνθηκε το είναι μου ώστε να αγγίζει εν πνεύματι και τον ¶δη και την Βασιλεία.
Αρχ. Σωφρονίου Σαχάρωφ. (1994). Περί Προσευχής. Μονή Τιμίου Προδρόμου. Έσσεξ, Αγγλίας. Σελ. 60
Βαπτίζεται ο νους στο φως Σου
και λαμπρύνεται και γίνεται φως
όμοιο της δόξας Σου,
και δικός Σου νους καλείται
όποιος αξιώθηκε να γίνει φως
και καταξιώνεται να ‘χει το δικό Σου Νου,
και γίνεται ένα μ’ Εσένα αδιαχώριστα.
Αγ. Συμεών του Νέου Θεολόγου. (ΛΘ’), 61-70.
Ένοιωσα θαυμασμό και έκσταση
και φόβο και χαρά
Αυτός που είναι πάνω απ’ όλα
και έξω απ’ όλα ο Δεσπότης Χριστός,
εξαγνίζει την ψυχή και το σώμα μου,
και με ντύνει με δόξα Θεϊκή
Με ανασύρει από τον ¶δη της αμαρτίας
και με βάζει σε μέγα φως.
Με ανακαινίζει και με κάνει αθάνατο.
Η χάρις του Θεού με κάνει φωτιά και φως.
Κοινωνώντας το Σώμα και το Αίμα του Χριστού,
με δάκρυα μετανοίας, γίνομαι κι’ εγώ Θεός αφού
ενώνομαι μαζί Του.
¶νθρωπος είμαι από τη φύση μου
αλλά Θεός με τη Χάρη Του.
Με τρόπο που δεν εξηγείται,
είμαι ενωμένος και δεμένος με το Θεό,
όπως το πυρακτωμένο σίδερο με τη φωτιά
και το γυαλί με το φως».
Αγ. Συμεών του Νέου Θεολόγου
Αγίου Σιλουανού του Αθωνίτη
Ω, Πνεύμα ¶γιο!
Συ μας αποκαλύπτεις τη γνώση του Θεού.
Συ μας δίνεις τη δύναμη να αγαπούμε τον Κύριο….
Συ μας γεμίζεις χαρά και αγαλλίαση…
¶γιο Πνεύμα, γλυκύτερο από κάθε τι γήινο,
ουράνια τροφή, χαρά της ψυχής….
Ποιος θα μπορούσε να περιγράψει τη χαρά
του να γνωρίζεις τον Κύριο
και να ορμάς προς αυτόν
αχόρταγα νύκτα και μέρα
Αρχιμ. Σωφρονίου.(1990). Αγ. Σιλουανός ο Αθωνίτης. Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Έσσεξ-Αγγλίας. (Α’ έκδοση 1973). σελ 471
Και όταν αρπαχθεί ο νους του ανθρώπου από εκείνο το Θείο φως και φωτιστεί με το φωτισμό της Θείας γνώσεως, γίνεται η καρδιά του γαλήνια και πραότατη και αναβλύζει τους καρπούς του Αγίου Πνεύματος, Τη χαρά, την ειρήνη, τη μακροθυμία την καλοσύνη, τη συμπάθεια, την αγάπη, την ταπείνωση κλπ. , και απολαμβάνει η ψυχή του μία αγαλλίαση απερίγραπτη.
Απόσπασμα από το Βίο του Οσίου Μάξιμου Καψοκαλύβη.
Όταν ο νους, θεωρώντας πνευματικά και αληθινά, εκτοπίσει όλα τα κτίσματα σαν να μην υπάρχουν, τότε με τρόπο άρρητο φαντάζεται το όντως Ον πάνω από κάθε νοερή ενέργεια και ένωση…τότε ο νους γίνεται ενοειδής ή για να πω έτσι γίνεται ένα, μένοντας άφωνος με τρόπο ανείπωτο. Κι είναι γεμάτος αγάπη και χαρά, όχι βέβαια κοινή, αλλά αγάπη και χαρά από την ενέργεια του Πνεύματος, την τρυφή που ταιριάζει στους Αγγέλους.
Κάλλιστος Αγγελικούδης. Περί της ενώσεως με το Θεό. Φιλοκαλία, Ε’ σελ. 55. Εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας.
Που είσαι, Θεέ μου, Θεέ μου,
Και δεν με παίρνεις μίαν ώραν
το συντομώτερον αυτού οπού είσαι
Σύ η γλυκεία μου αγάπη;
Δεν με λυπάσαι Θεέ μου, Θεέ μου,
Οπού φλογίζονται τα σπλάχνα μου
ως φλόγα αναμμένη από τον άσβεστον πόθον της εδικής Σου αγάπης, ήτις άναψεν εντός μου ως κάμινος σπινθηρίζουσα;
Ανωνύμου ησυχαστού. 1851. Νηπτική Θεωρία. Εκ χειρογράφου της Ι. Μ. Ξενοφώντος Αγ. Όρους. Εκδ. Ορθόδοξος Κυψέλη. Θεσσαλονίκη. 1991. σελ.165
Περίλυπος εστίν η ψυχή μου έως θανάτου. Ματθ. 26, 38
Και έτυπτον αυτού την κεφαλήν καλάμω και ενέπτυον αυτώ. Μαρκ. 15, 19-20
Εγένετο δε ο ιδρώς αυτού ωσεί θρόμβοι αίματος καταβαίνοντες επί την γην. Λουκά, 22, 45-46
Την ουράνιον Πύλην και Κιβωτόν, το πανάγιον Όρος την φωταυγή, Νεφέλην υμνήσωμεν, την ουράνιο Κλίμακα, τον λογικόν Παράδεισον, της Εύας την λύτρωσιν, της οικουμένης πάσης το μέγα Κειμήλιον. Ότι σωτηρία, εν αυτή διεπράχθη, του κόσμου και άφεσις, των πολλών εγκλημάτων. Διά τούτο βοώμεν αυτή. Πρέσβευε τω σω Υιώ και Θεώ, των πταισμάτων άφεσιν δωρήσασθαι, τοις προσκυνούσιν εν πίστει, τον άχραντον τόκον σου.
Μηναίον. Ακολουθία Ζ’ Δεκεμβρίου
Παράλαβέ με, Κύριε, εις την Βασιλείαν σου! Παράλαβέ με Ιησού μου, αυτού οπού είσαι Εσύ η αγάπη μου και το φως μου το γλυκύτατον! Ναι, γλυκύτατε Ιησού μου, παράλαβέ με τώρα – τώρα, Κύριέ μου, παράλαβέ με, διότι από την ώραν, οπού εγεύθηκα μερικώς και αρρήτως την άρρητον τρυφήν και χριστότητα Σου του Χριστού μου και Θεού μου, δεν υποφέρνω πλέον τον χωρισμόν Σου! Δεν υποφέρνω την απουσίαν Σου. Καίομαι και ανάπτω από την άσβεστον φλόγα της γλυκυτάτης Σου αγάπης! Όταν σε ενθυμούμαι, φλογίζομαι από την δίψαν Σου! Όταν Σε μελετώ, ολιγοθυμώ διά την υστέρησίν Σου και ατονώ διά τον χωρισμόν Σου!
Ανωνύμου ησυχαστού. 1851. Νηπτική Θεωρία. Εκ χειρογράφου της Ι. Μ. Ξενοφώντος Αγ. Όρους. Εκδ. Ορθόδοξος Κυψέλη. Θεσσαλονίκη. 1991. σελ.87-88
Εάσατε τη κέλλη με μόνον εγκεκλεισμένον,
άφετέ με μετά Θεού του μόνου φιλανθρώπου,
απόστητε, μακρύνατε, εάσατέ με μόνον
αποθανείν ενώπιον Θεού του πλάσαντός με!
Μηδείς τη θύρα κρούσειε, μηδείς φωνήν αφήση,
μηδείς επισκεψάτω με των συγγενώνή φίλων,
μηδείς μου την διάνοιαν ελκύσας αποσπάση
της θεωρίας του καλού και ωραίου Δεσπότου,
μηδείς μοι βρώμα δώσειε, μη πόμα μοι κομίση!
Αρκέσει γαρ μοι το θανείν έμπροσθεν του Θεού μου,
Θεού του ελεήμονος, Θεού του φιλανθρώπου,
του κατελθόντος επί γης αμαρτωλούς καλέσαι
και συν αυτώ εις την ζωήν εισαγαγείν την Θείαν.
Ου θέλω έτι κατιδείν το φως του κόσμου τούτου,
ουδέ αυτόν τον ήλιον, ουδέ τα εν τω κόσμω,
βλέπω γαρ τον Δεσπότην μου, βλέπω τον βασιλέα,
βλέπω τον όντως όντα φως και παντός φωτός κτίστην,
βλέπω πηγήν παντός καλού, βλέπω αιτίαν πάντων,
βλέπω αρχήν την άναρχον, εξ ής παρήχθη πάντα,
δι ής ζωούνται και τροφής άπαντα εμπιπλώνται. …
…Οι ούν υπό την αίσθησιν όντες εάσατέ με
μη κέλλαν μόνον κλείσαι τε και ένδοθεν καθίσαι,
αλλά και λάκκον υπό γην ορύξαντα κρυβήναι,
κακεί διάγων έσομαι έξω παντός του κόσμου,
και βλέπων τον αθάνατον Δεσπότην μου και κτίστην
πόθω θανείν αιρήσομαι, ειδώς ως ου θανούμαι…
Ώ Θείου δύναμις πυρός, ώ ενεργείας ξένης!…
Πως μένων αναλλοίωτος, απρόσιτος εις άπαν
Φυλάττεις ακατάφλεκτον του χόρτου την ουσίαν,
και αναλλοίωτον τηρών αλλοιοίς όλον τούτον,
και μένων χόρτος έστι φως, ουχί το φως δε χόρτος,
αλλά το χόρτω σύ το φως ασυγχύτως ενούσαι,
και χόρτος γίνεται ως φως μεταβληθείς ατρέπτως;
Αγ. Συμεών του Νέου Θεολόγου.Ύμνος ΚΗ’ (αποσπάσματα)
Ευφραίνεσθε δίκαιοι, ουρανοί αγαλλιάσθε, σκιρτήσατε τα όρη, Χριστού γεννηθέντος, Παρθένος καθέζεται, τα Χερουβείμ μιμουμένη, βαστάζουσα εν κόλποις, Θεόν Λόγον σαρκωθέντα. Ποιμένες τον τεχθέντα δοξάζουσι. Μάγοι τω Δεσπότη δώρα προσφέρουσιν. ¶γγελοι ανυμνούντες λέγουσιν, Ακατάληπτε Κύριε δόξα σοι.
Ανδρέα Ιεροσολυμίτου, Ακολουθία Χριστουγέννων.
Τριάς υπερούσιε, υπεράγαθε, υπέρθεε, παντοδύναμε, παντεπίσκοπε, αόρατε, ακατάληπτε. Δημιουργέ των νοερών ουσιών και των λογικών φύσεων, η έμφυτος αγαθότης, το Φως το απρόσιτον, το φωτίζον πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον, λάμψον καμοί τω αναξίω δούλο σου. Φώτισόν μου της διανοίας τα όμματα, όπως ανυμνήσαι τολμήσω την άμετρον ευεργεσίαν και δύναμιν. …
…Συ γαρ βουλήσει εξ ουκ όντων εις το είναι παραγαγών τα σύμπαντα τω σω κράτει συνέχεις την κτίσιν, και τη ση προνοία διοικείς τον κόσμον…Σε τρέμουσιν αι νοεραί πάσαι Δυνάμεις. Σε υμνεί ήλιος, σε δοξάζει σελήνη, σοι εντυγχάνει τα άστρα, σοι υπακούει το φως, σε φρίττουσιν άβυσσοι, σοι δουλεύουσιν αι πηγαί. Συ εξέτεινας τον ουρανόν ωσεί δέρριν, συ εστερέωσας την γην επί των υδάτων, συ περιετείχισας την θάλασσαν ψάμμω, συ προς αναπνοάς τον αέρα εξέχεας, Αγγελικαί δυνάμεις σοι λειτουργούσιν, οι των αρχαγγέλων χοροί σε προσκυνούσιν, τα πολυόμματα Χερουβίμ και τα εξαπτέρυγα Σεραφείμ κύκλω ιστάμενα και περιϊπτάμενα, φόβω της απροσίτου σου δόξης κατακαλύπτονται. Συ γαρ Θεός ων απερίγραπτος, άναρχος τε και ανέκφραστος, ήλθες επί της γης, μορφήν δούλου λαβών, εν ομοιώματι ανθρώπων γενόμενος…
…Ομολογούμεν την Χάριν, κηρύττομεν τον έλεον, ου κρύπτομεν την ευεργεσίαν, τας της φύσεως ημών γονάς ηλευθέρωσας, παρθενικήν ηγιάσας μήτραν τω τόκω σου, πάσα η κτίσις υμνήσει σε επιφανέντα.
Αποσπάσματα από τις Ευχές του ιερέα στην εορτή των Αγίων Θεοφανείων.
Σύ εί το φως των εσκοτισμένων, συ εί η ανάστασις πάντων και η ζωή των βροτών και πάντας συνανέστησας, του θανάτου το κράτος Σωτήρ σκυλεύσας, και του ¶δου τας πύλας συντρίψας Λόγε, και οι θνητοί κατιδόντες το θαύμα εθαύμαζον, και πάσα κτίσις συγχαίρει εν τη ση Αναστάσει, Φιλάνθρωπε. Διό και πάντες δοξάζομεν, και υμνούμεν την σην συγκατάβασιν, και κόσμος Σωτήρ μου ανυμνεί σε αεί.
Παρακλητική. Ήχος Β’ Κυριακή πρωί, Οίκος.
Όταν στραφούμε προς το Θεό και αφήσουμε να μας πλημμυρίσει σε τέλειο βαθμό η Θεία Του έλλαμψη, τότε θα ελευθερωθούμε από όλες τις πολυποίκιλες εκείνες ετερότητες, που μας διέπουν, (δηλ. τις σαρκικές επιθυμίες και το φρόνημα της σάρκας) και θεωθέντες θα γίνουμε «ενοειδώς εν».
¶γιος Μάξιμος ο Ομολογητής. Σχόλια εις το περί Θείων Ονομάτων. Α, 4 PG 197 D.
Αναφέρεται στο: Βλαδιμήρου Λόσκι. Η Θέα του Θεού. 1973. σελ. 178
Τα αισθητά σημεία (της Αγάπης του Θεού) είναι τα εξής.
Γίνεται το πρόσωπο του ανθρώπου κόκκινο ως φως και χαροποιό. Το σώμα του θερμαίνεται, και απομακρύνεται από αυτό κάθε φόβος και κάθε συστολή, και γίνεται ως εκστατικός. Και η δύναμη η οποία περιορίζει το νου απουσιάζει και γίνεται ως μωρός. Νομίζει το φοβερό θάνατο ως χαρά. Η Θεωρία του νου του δεν σταματά καθόλου να θυμάται τα ουράνια πράγματα, και χωρίς να βρίσκεται στους ουρανούς, μιλά σα να είναι εκεί, χωρίς να βλέπεται από κανένα. Η φυσική του γνώση και όραση ξεφεύγουν από αυτόν, και δεν αισθάνεται την κίνησή του, με την οποία ενεργεί με αισθητό τρόπο στα πράγματα. Επειδή αν και φαίνεται ότι κάνει κάτι, δεν το αισθάνεται καθόλου, αφού έχει τα νου του μετέωρο στην θεωρία. Η διάνοιά του είναι σαν να βρίσκεται με κάποιον άλλο και να συνομιλεί μαζί του.
Οσίου Ισαάκ του Σύρου. Λόγος ΚΔ’. σελ. 127.

Μέρος 1ο.

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΑΒΩΡΙΟΥ ΦΩΤΟΣ
«᾿Ιδοὺ νεφέλη φωτεινὴ ἐπεσκίασεν αὐτούς,
καὶ ἰδοὺ φωνὴ ἐκ τῆς νεφέλης λέγουσα·
Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός Μου ὁ ἀγαπητός,
ἐν ῟ῼ εὐδόκησα· Αὐτοῦ ἀκούετε»
(Ματθ. ιζ´ 5, Μάρκ. θ´ 7, Λουκ. θ´ 35).

Σήμερον, ἐπὶ τῇ εὐκαιρίᾳ τῆς μεγάλης τῆς ᾿Εκκλησίας πανηγύρεως, πανηγύρεως ἥτις κατὰ τὸ μέτρον τῆς προσεγγίσεως ἡμῶν πρὸς τὸ τέλος τῆς ἐπιγείου ζωῆς οὐχὶ μόνον δὲν ἐλαττοῦται, ἀλλ᾿ ἀκαταπαύστως αὐξάνει ἐν τῇ δυνάμει καὶ τῇ σπουδαιότητα αὐτῆς ἐν ἡμῖν, ἐπιλανθανόμενοι τρόπον τινὰ τῆς ἡμετέρας ἀσθένειας, τολμῶμεν νὰ ὁμιλήσωμεν περὶ τοῦ ἐκλάμψαντος ἐπὶ τοῦ Θαβὼρ ἀπροσίτου καὶ ἀνεσπέρου Φωτός. Παρακαλῶ ὑμᾶς, παραβλέψατε κατὰ τὴν ὥραν ταύτην τὴν μηδαμινότητά μου· κλείσατε τοὺς ὀφθαλμοὺς ὑμῶν εἰς τὴν ἀμάθειαν καὶ εἰς τὸ ἄκομψον τοῦ λόγου μου, μᾶλλον δέ, ἐὰν εἶναι δυνατόν, θεωρήσατε ἐμὲ ὡς ἕνα ἐκ τῶν φυλάκων τοῦ ὄρους ᾿Εφραίμ, τῶν ἀναβοώντων· «᾿Εγέρθητε, καὶ ἀναβῶμεν εἰς τὴν Σιὼν πρὸς Κύριον τὸν Θεὸν ἡμῶν».
῾Ο Θεός, «ὁ ποιήσας τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν», εἶναι ὁ Θεὸς ἡμῶν ἐκ κοιλίας μητρὸς ἡμῶν. Μετὰ τὴν κατὰ σάρκα γέννησιν, πρὶν ἢ μάθωμεν νὰ διακρίνωμεν τὴν δεξιὰν χεῖρα ἀπὸ τῆς ἀριστερᾶς, ἐλάβομεν ἤδη δευτέραν γέννησιν, ἄνωθεν, ἐν τῇ κολυμβήθρᾳ τοῦ Βαπτίσματος, καὶ ἐλέχθη ἐφ᾿ ἡμᾶς τὸ μέγα καὶ φοβερὸν καὶ εἰς αὐτὰς τὰς ἐπουρανίους δυνάμεις ῎Ονομα, τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος. ᾿Εν συνεχείᾳ, ἐλάβομεν ἄλλην ἀνεκτίμητον δωρεάν, περὶ τῆς ὁποίας ἡ ψυχὴ ἡμῶν δὲν δύναται νὰ εἴπῃ οὔτε νὰ ἀναλογισθῇ ἄνευ τρόμου, ἤτοι τὸ χρῖσμα τοῦ Πνεύματος τοῦ ῾Αγίου, τὴν σφραγῖδα τοῦ ἁγιασμοῦ, ἥτις ἐτέθη ἐφ᾿ ὅλων τῶν μελῶν τοῦ σώματος ἡμῶν διὰ τῶν λόγων τοῦ Μυστηρίου· «Σφραγὶς δωρεᾶς Πνεύματος ῾Αγίου». Καὶ οὕτω κατέστημεν σκήνωμα τοῦ Θεοῦ τοῦ ῾Υψίστου, τὰ δὲ σώματα ἡμῶν ναὸς τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος.
᾿Εκ βρεφικῆς ἡλικίας τρεφόμεθα ἐν τῇ ᾿Εκκλησίᾳ διὰ τοῦ Θείου Σώματος καὶ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ. Εἴμεθα τέκνα Αὐτοῦ·σὰρξ ἐκ τῆς Σαρκὸς καὶ αἷμα ἐκ τοῦ Αἵματος Αὐτοῦ. ᾿Εκ νεότητος ἡμῶν ζῶμεν ἐντὸς τῆς ἀτμοσφαίρας τοῦ Θείου Λόγου, ῞Οστις ἀποκαλύπτει εἰς ἡμᾶς τὰς ἀπεράντους διαστάσεις τῆς γνώσεως τοῦ ἀνάρχου Θεοῦ, τοῦ Πατρὸς ἡμῶν, τοῦ παρέχοντος ἤδη ἐντεῦθεν τὴν πρόγευσιν τῆς μακαριότητος τῆς αἰωνίου διαμονῆς μετ᾿ Αὐτοῦ καὶ ἐν Αὐτῷ. ᾿Εν τῇ ᾿Εκκλησίᾳ ἡμῶν καθ᾿ ἑκάστην ἡμέραν ζῶμεν ἐντὸς ἀφάτου ὑπερπλεονασμοῦ παντὸς πλούτου πνευματικοῦ, καὶ ἡ εὐγνώμων ψυχὴ ὁρμᾷ καὶ ἀναφωνεῖ· «῎Οντως πλούσιος ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ πανταχοῦ παρὼν καὶ τὰ πάντα πληρῶν· ἀπαύστως ἐναγκαλίζεται ἡμᾶς, πάντας καὶ ἕκαστον ἰδιαιτέρως».
Καὶ ἰδού, παρὰ ταῦτα, εἴμεθα πτωχοὶ τῷ πνεύματι. ᾿Εντὸς τῶν ὁρίων τῆς γῆς ὑπάρχει ἀκόρεστος πεῖνα καὶ ἄσβεστος δίψα Θεογνωσίας, διότι ὁ ἀγὼν ἡμῶν εἶναι νὰ φθάσωμεν τὸν ῎Αφθαστον, νὰ ἴδωμεν τὸν ᾿Αόρατον, νὰ γνωρίσωμεν τὸν ἐπέκεινα πάσης γνώσεως. ῾Η ὁρμὴ αὕτη αὐξάνει ἀκαταπαύστως εἰς ἕκαστον ἄνθρωπον, ὅταν τὸ Φῶς τῆς Θεότητος εὐδοκήσῃ νὰ καταυγάσῃ αὐτόν, ἔστω καὶ διά τινος ἀμυδρᾶς προσεγγίσεως Αὐτοῦ, διότι τότε εἰς τοὺς νοεροὺς ἡμῶν ὀφθαλμοὺς ἀποκαλύπτεται ἐν ποίᾳ ἀβύσσῳ διαμένομεν. ῾Η ὅρασις αὕτη καταπλήττει ὅλον τὸν ἄνθρωπον, καὶ τότε ἡ ψυχὴ αὐτοῦ δὲν γνωρίζει ἀνάπαυσιν καὶ δὲν δύναται νὰ εὕρῃ αὐτήν, μέχρις ὅτου ἐλευθερωθῇ πλήρως ἀπὸ τοῦ περικρατοῦντος αὐτὴν σκότους, μέχρις ὅτου ἐμπλησθῇ τῆς ᾿Ακορέστου Τροφῆς, μέχρις ὅτου τὸ Φῶς τοῦτο πληθυνθῇ ἐν τῇ ψυχῇ καὶ ἑνωθῇ μετ᾿ αὐτῆς τοσοῦτον, ὥστε Φῶς καὶ ψυχὴ νὰ γίνουν ἕν, προκαταγγέλλον τὴν θέωσιν ἡμῶν ἐν τῇ Θείᾳ δόξῃ.
῾Η Μεταμόρφωσις τοῦ Κυρίου ἀποτελεῖ στερεὸν θεμέλιον τῆς ἐλπίδος διὰ τὴν μεταμόρφωσιν τῆς ζωῆς ἡμῶν ὅλης —ἥτις νῦν εἶναι πλήρης κόπου, ἀσθενείας, φόβου— εἰς ζωὴν ἄφθαρτον καὶ θεοειδῆ. ᾿Εν τούτοις, ἡ ἀνάβασις αὕτη εἰς τὸ ὑψηλὸν ὄρος τῆς Μεταμορφώσεως συνδέεται μετὰ μεγάλου ἀγῶνος. Οὐχὶ σπανίως ἡμεῖς ἐξασθενοῦμεν ἐξ ἀρχῆς ἐν τῷ ἀγῶνι τούτῳ καὶ ἀπελπισία φαίνεται νὰ κυριεύῃ τῆς ψυχῆς. Εἰς τοιαύτας ὥρας μαρτυρικῆς παραμονῆς ἐν τοῖς ὁρίοις μεταξὺ τοῦ ἕλκοντος πρὸς ἑαυτὸ ᾿Απροσίτου Φωτὸς τῆς Θεότητος καὶ τῆς ἀπειλητικῆς ἀβύσσου τοῦ σκότους, μνησθῶμεν τῶν διδαγμάτων τῶν Πατέρων ἡμῶν, οἵτινες διήνυσαν τὴν ὁδὸν ταύτην ἀκολουθοῦντες τὸν Χριστόν, καὶ ἐζωσμένοι τὰς ὀσφύας ἡμῶν ἐνδυναμωθῶμεν διὰ τῆς κραταιᾶς ἐλπίδος εἰς ᾿Εκεῖνον, ῞Οστις διὰ τῆς παλάμης Αὐτοῦ βαστάζει ἀκόπως πᾶσαν τὴν κτίσιν. ᾿Ενθυμηθῶμεν ὅτι ἐν τῇ ζωῇ ἡμῶν πρέπει νὰ ἐπαναληφθῇ ὁμοιοτρόπως πᾶν ὅ,τι ἐτελέσθη ἐν τῇ ζωῇ τοῦ Υἱοῦ τοῦ ᾿Ανθρώπου, διὰ νὰ ἐλευθερωθῶμεν ἀπὸ παντὸς φόβου καὶ ὀλιγοψυχίας. ῾Η ὁδὸς εἶναι κοινὴ εἰς πάντας ἡμᾶς κατὰ τὸν λόγον Αὐτοῦ τοῦ Χριστοῦ· «᾿Εγώ εἰμι ἡ ὁδός»· ὡς ἐκ τούτου δὲ εἶναι καὶ μοναδική, διότι «οὐδεὶς ἔρχεται πρὸς τὸν Πατέρα, εἰ μὴ δι᾿ ᾿Εμοῦ».
᾿Εὰν ὁ Κύριος «ἐπειράσθη», καὶ ἡμεῖς πρέπει νὰ διέλθωμεν διὰ τοῦ πυρὸς τῶν πειρασμῶν. ᾿Εὰν ὁ Κύριος κατεδιώχθη, καὶ ἡμεῖς ὡσαύτως θὰ διωχθῶμεν ὑπὸ τῶν ἰδίων ἐκείνων δυνάμεων, αἱ ὁποῖαι ἐδίωκον τὸν Χριστόν. ᾿Εὰν ὁ Κύριος ἔπαθε καὶ ἐσταυρώθη, καὶ ἡμεῖς ἀναποφεύκτως ὀφείλομεν νὰ πάσχωμεν καὶ νὰ σταυρούμεθα ἔστω, ἴσως, καὶ ἐπὶ ἀοράτων σταυρῶν, ἐφ᾿ ὅσον πράγματι ἀκολουθοῦμεν Αὐτὸν εἰς τὰς ὁδοὺς τῆς καρδίας ἡμῶν. ᾿Εὰν ὁ Κύριος μετεμορφώθη, καὶ ἡμεῖς θὰ μεταμορφωθῶμεν καὶ ἐνταῦθα ἔτι ἐπὶ τῆς γῆς, ἐὰν ὁμοιωθῶμεν πρὸς Αὐτὸν εἰς τὰς ἐσωτερικὰς ἐπιθυμίας ἡμῶν. ᾿Εὰν ὁ Κύριος ἀπέθανε καὶ ἀνέστη, τότε καὶ πάντες οἱ πιστεύοντες εἰς Αὐτὸν θὰ διέλθουν διὰ τοῦ θανάτου, θὰ κατατεθοῦν εἰς μνημεῖα καὶ ἔπειτα θὰ ἀναστηθοῦν ὁμοίως πρὸς Αὐτόν, ἐφ᾿ ὅσον ὁμοίως πρὸς Αὐτὸν ἀπέθανον. Θὰ ἀναστηθοῦν ἐν πρώτοις αἱ ψυχαὶ τῶν πιστῶν, ἔπειτα δέ, κατὰ τὴν ἡμέραν τῆς Κοινῆς ᾿Αναστάσεως, καὶ τὰ σώματα. ᾿Εὰν ὁ Κύριος μετὰ τὴν ἀνάστασιν Αὐτοῦ ἐν δεδοξασμένῃ σαρκὶ ἀνελήφθη εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐκάθισεν εἰς τὰ δεξιὰ τοῦ Θεοῦ, οὕτω καὶ ἡμεῖς μετὰ δεδοξασμένων σωμάτων, διὰ τῆς δυνάμεως τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος, θὰ ἀναληφθῶμεν εἰς τοὺς οὐρανοὺς καὶ θὰ καταστῶμεν «συγκληρονόμοι Χριστοῦ» καὶ «κοινωνοὶ τῆς Θεότητος» (Α´ Πέτρ. δ´ 13, Β´ Πέτρ. α´ 4, Ρωμ. ζ´ 17, Β´ Τιμ. β´ 11-12 κ.ἄ.).
Πάντα, ὅσα ἀνωτέρω ἀπηριθμήσαμεν, ἐπραγματοποιήθησαν ὑπὸ τοῦ Κυρίου οὐχὶ κατὰ τὴν Θεότητα, ἀλλὰ κατὰ τὴν ἀνθρωπότητα Αὐτοῦ, ἤτοι ἐπὶ ἐκείνου τοῦ ἐπιπέδου, ὅπου ὁ Κύριος εἶναι ὁμοούσιος ἡμῖν «Υἱὸς ᾿Ανθρώπου». ῾Ο Κύριος, ὁ Πατρὶ καὶ Πνεύματι συνάναρχος Λόγος, ἐν τῷ ἔργῳ τῆς ἐνσαρκώσεως προσέλαβεν ἐν τῇ Θείᾳ Αὐτοῦ ῾Υποστάσει τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν ἡμῶν. Οὐχὶ φαινομενικῶς, ἀλλ᾿ ἐν ἀληθείᾳ κατέστη ὅμοιος πρὸς ἡμᾶς ἄνθρωπος καὶ ἐν τῇ σαρκὶ ἡμῶν ἐφανέρωσε τὴν Θείαν τελειότητα, ὑπολιμπάνων ῾Εαυτὸν ὑπογραμμὸν δι᾿ ἡμᾶς, τὸν ὁποῖον πολλοὶ προφῆται καὶ δίκαιοι «ἐπεθύμησαν ἰδεῖν» (Ματθ. ιγ´ 17). Τοῦτο δὲ ὀφείλομεν νῦν νὰ πραγματοποιήσωμεν ἡμεῖς, ἕκαστος ἐν τῇ ζωῇ αὐτοῦ, ὥστε διὰ τῆς ὁμοιώσεως πρὸς τὸν Χριστόν, κατὰ τὴν εἰκόνα τῆς ἐπιγείου ζωῆς Αὐτοῦ, νὰ καταστῶμεν ὅμοιοι Αὐτῷ καὶ κατὰ τὴν εἰκόνα τῆς Θείας ὑπάρξεως.
Παρακαλῶ ὑμᾶς, ὅπως μὴ ὀλιγοψυχήσωμεν ἀκούοντες τοὺς λόγους τῆς διδαχῆς ταύτης, ἀλλὰ νὰ ἀναλάβωμεν θάρρος καὶ νὰ ἀνοίξωμεν τὰς καρδίας ἡμῶν διὰ νὰ δεχθῶμεν μεθ᾿ ἁπλότητος τὸ Εὐαγγέλιον τοῦ Χριστοῦ. ῾Ο Κύριος διὰ τοῦ στόματος Αὐτοῦ εἶπε·\«Θαρσεῖτε, ἐγὼ νενίκηκα τὸν κόσμον» (᾿Ιωάν. ι²´ 33). Καὶ ἡμεῖς, διὰ τῆς δυνάμεως τοῦ Χριστοῦ, ἀναμφιβόλως θὰ κατορθώσωμεν τὴν νίκην ταύτην ἐπὶ τοῦ κόσμου, ὥστε μετ᾿ Αὐτοῦ νὰ μετάσχωμεν τῆς αἰωνίου Βασιλείας τῶν οὐρανῶν.
Πρὸς ἐκπλήρωσιν τῆς ἐντολῆς,\«πορεύεσθε, καὶ σταθέντες λαλεῖτε ἐν τῷ ἱερῷ τῷ λαῷ πάντα τὰ ρήματα τῆς ζωῆς ταύτης» (Πράξ. ε´ 20), λέγω πρὸς ὑμᾶς· Ταῦτα εἶναι τὰ ρήματα τῆς αἰωνίου ζωῆς, τὰ δοθέντα ὑπὸ τοῦ Κυρίου «εἰς κληρονομίαν ἀναφαίρετον τοῖς πιστοῖς»· τοῦτο σημαίνει «τῶν ᾿Αποστόλων τὸ κήρυγμα» καὶ τῶν «Πατέρων τὰ δόγματα»· αὕτη εἶναι ἡ ὀρθόδοξος πίστις καὶ ἡ ἀσάλευτος ἐλπίς, ἡ ὁποία δὲν θὰ καταισχυνθῇ, διότι θεμέλιον αὐτῆς εἶναι ἡ ἀψευδὴς μαρτυρία τοῦ Κυρίου. Καὶ ἐὰν νόθος ταπείνωσις θελήσῃ νὰ ὀνομάσῃ τοῦτο ὑπέρμετρον παρρησίαν ἢ εἰσέτι καὶ μωρίαν, τότε μνησθῶμεν τοῦ ᾿Αποστόλου Παύλου, ὅστις ἀποκόπτων ἀφ᾿ ἑνὸς μὲν τὴν ὀλιγοψυχίαν, ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ τὴν παράλογον ὑπερηφανίαν τοῦ σαρκικοῦ φρονήματος, λέγει ὅτι «εὐδόκησεν ὁ Θεὸς διὰ τῆς μωρίας τοῦ κηρύγματος σῷσαι τοὺς πιστεύοντας», ἀπορρίπτων τὴν σύνεσιν τῶν συνετῶν, καὶ μεταβάλλων εἰς μωρίαν τὴν σοφίαν τοῦ κόσμου τούτου (βλ. Α´ Κορ. α´ 18-21). Καθ᾿ ἑκάστην ἡμέραν ἡ πεῖρα τῆς ἀνθρωπότητος δεικνύει σταθερῶς εἰς ἡμᾶς ὅτι οἱ «σοφοὶ καὶ συνετοὶ» τοῦ αἰῶνος τούτου δὲν δύνανται νὰ ἀκολουθήσουν τὸν Χριστὸν οὔτε εἰς τὸ Θαβώρ, οὔτε εἰς τὸν Γολγοθᾶν, οὔτε εἰς τὸ ὄρος τῶν ᾿Ελαιῶν. Οὕτως, ἀγαπητοί, δεῦτε, καὶ διὰ τῆς δυνάμεως τῆς πίστεως ἀναβῶμεν εἰς τὸ «ὄρος Κυρίου» (῾Ησ. β´ 3), σταθῶμεν ἀοράτως ἐν τῇ πόλει τοῦ Ζῶντος Θεοῦ, καὶ μετάρσιοι τῷ πνεύματι ἴδωμεν τὴν ἄϋλον Θεότητα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Πνεύματος ἐν τῷ Μονογενεῖ Υἱῷ ἀπαστράπτουσαν. ᾿Αναβῶμεν οὐχὶ μετὰ ὑπερηφάνου παρρησίας, ἀλλὰ μετὰ φόβου καὶ τρόμου, ὡς ἀνάξιοι τῆς ἀναβάσεως καὶ ὁράσεως ταύτης, ἐν τούτοις ὅμως, μετ᾿ ἐλπίδος ὅτι καὶ «ἡμῖν τοῖς ἁμαρτωλοῖς», κατὰ τὴν ἄμετρον ἀγαθότητα τοῦ Οὐρανίου Πατρός, «θὰ λάμψῃ τὸ ἀΐδιον Φῶς» τῆς Θεότητος, ἡ ἄστεκτος λάμψις τοῦ ὁποίου ἔρριψε πρηνεῖς ἐπὶ τοῦ Θαβὼρ τοὺς ἐκλεκτοὺς ᾿Αποστόλους.

Μέρος 2ο.

᾿Ανυψώσαντες ἐπ᾿ ὀλίγον τὸν νοῦν ἡμῶν εἰς τὴν θεωρίαν τῶν θεμελιωδῶν τῆς πίστεως ἡμῶν ἀρχῶν, αἱ ὁποῖαι δέον ὅπως ἀποτελοῦν τὸ μόνιμον πολίτευμα τῆς ζωῆς τοῦ πνεύματος ἡμῶν, ἐπιτρέψωμεν ἤδη εἰς ἑαυτοὺς νὰ μεταβῶμεν εἰς τὸ ἐπιλεγὲν ὑφ᾿ ἡμῶν θέμα.
῾Η Μεταμόρφωσις τοῦ Κυρίου εἶναι γεγονὸς μέγα, ἔχον σημασίαν αἰώνιον οὐχὶ μόνον δι᾿ ἕκαστον ἐξ ἡμῶν, ἀλλὰ καὶ δι᾿ ὅλην τὴν ἱστορίαν τοῦ κόσμου. Εἰς τὰ ἔργα τῶν Πατέρων ἡμῶν θὰ εὕρωμεν προσεκτικὴν διερεύνησιν αὐτοῦ ἐκ πασῶν τῶν πλευρῶν· προσέτι θὰ εὕρωμεν ὅ,τι προηγήθη τοῦ γεγονότος αὐτοῦ ὡς προετοιμασία τῶν μαθητῶν ὑπὸ τοῦ Κυρίου· ἐν συνεχείᾳ, ὅ,τι συνώδευσε τοῦτο καὶ ὅ,τι ἐτελέσθη κατὰ τὴν ὥραν αὐτῆς ταύτης τῆς Θαβωρίου Θεοφανείας· καὶ πρὸς τούτοις, ὅ,τι ἠκολούθησεν τοῦτο εἰς τὰς πράξεις τοῦ Κυρίου ᾿Ιησοῦ καὶ εἰς τὴν συνείδησιν τῶν ᾿Αποστόλων, τῶν μαρτύρων τῆς Μεταμορφώσεως. ῾Η γνῶσις περὶ πάντων τούτων θὰ βοηθήσῃ καὶ ἡμᾶς τοὺς ἰδίους νὰ διέλθωμεν συνετῶς τὴν ἰδίαν πορείαν ἀκολουθοῦντες «τοῖς ἴχνεσι τοῦ Χριστοῦ». ᾿Αλλὰ κατὰ τὴν παροῦσαν στιγμὴν ἂς συγκεντρώσωμεν τὴν προσοχὴν τοῦ πνεύματος ἡμῶν εἰς ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον, συμφώνως πρὸς τὴν εὐαγγελικὴν διήγησιν, ἀποτελεῖ τὴν ἀποκλειστικὴν ἰδιομορφίαν τοῦ γεγονότος τῆς παρούσης ἡμέρας.

«᾿Ιδοὺ νεφέλη φωτεινὴ ἐπεσκίασεν αὐτούς, καὶ ἰδοὺ φωνὴ ἐκ τῆς νεφέλης λέγουσα· Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός Μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ῟ῼ εὐδόκησα· Αὐτοῦ ἀκούετε».

Εἰς τί ἔγκειται ἡ φωτεινὴ αὕτη νεφέλη, ἥτις περιέλαμψε κατ᾿ ἐκείνην τὴν νύκτα τὸ ῞Αγιον Θαβώρ;
Πρὸ ἐτῶν, κατὰ τὴν ἡμέραν τῆς Μεταμορφώσεως, ἠρώτησα ἀσκητήν τινα ὁ ὁποῖος, ὡς ἀναμφιβόλως πιστεύω, πολλάκις ἠξιώθη τῆς ὁράσεως τοῦ Φωτὸς τούτου. Εἰς τὴν ἀδιάκριτον παράκλησίν μου νὰ εἴπῃ τι εἰς ἐμὲ περὶ τοῦ μυστηρίου τοῦ Θαβωρίου Φωτός, ἤτοι πῶς τοῦτο ὁρᾶται καὶ πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ ἀποκτήσῃ τις τὴν δωρεὰν ταύτην, οὗτος κατ᾿ ἄκραν συγκατάβασιν πρὸς τὴν ἀμάθειάν μου, μετὰ μεγάλης ὑπομονῆς, διηυκρίνησεν εἰς ἐμὲ τὸ θέμα τοῦτο, ἐγὼ δὲ σήμερον θὰ μεταδώσω εἰς ὑμᾶς περὶ τοῦ ἀκουσθέντος ὑπ᾿ ἐμοῦ ἀπὸ τοῦ ἀψευδοῦς αὐτοῦ στόματος μόνον τὸ πλέον οὐσιῶδες, καὶ εἰ δυνατὸν συντόμως.
Διηγήθη εἰς ἐμὲ ὁ ἀνὴρ οὗτος ὅτι κατ᾿ ἀρχήν, ὅτε ἦτο ἔτι νέος, τὸ φῶς τοῦτο ἐνεφανίζετο εἰς αὐτὸν ἀσαφῶς, εἰς βραχείας στιγμάς, ἄλλοτε ὡς ἀκατάληπτος πυρίνη φλόξ, ἡ ὁποία ἔκαιε τὴν καρδίαν αὐτοῦ διὰ τῆς ἀγάπης, ἄλλοτε ὡς ἀπαύγασμά τι τὸ ὁποῖον διεισέδυε διὰ τῆς λάμψεως εἰς τὸν νοῦν αὐτοῦ κατὰ τὸν καιρὸν τῆς προσευχῆς, κατ᾿ ἐξοχὴν ἐν τῷ ναῷ. ᾿Αλλ᾿ ἡμέραν τινά, κατόπιν ἐκτενοῦς, κατὰ τὴν διάρκειαν πολλῶν μηνῶν, διαπύρου προσευχῆς συνοδευομένης ὑπὸ βαθείας λύπης διὰ τὴν ἀθλιότητα αὐτοῦ, τὸ φῶς τοῦτο κατέβη ἱλαρῶς ἐπ᾿ αὐτὸν καὶ παρέμεινε μετ᾿ αὐτοῦ τρεῖς ἡμέρας. Κατ᾿ αὐτὰς τὰς ἡμέρας ᾐσθάνετο ἑαυτὸν ἐναργῶς ἐκτὸς θανάτου. ῾Η χαρὰ τῆς ἐκ νεκρῶν ἀναστάσεως ἐπλήρου τότε τὴν ψυχὴν αὐτοῦ. ᾿Εσωτερικῶς ὠνόμαζε τὸ φῶς ἐκεῖνο «πρωΐαν ἀναστάσεως», διότι ἦτο τοῦτο ἱλαρόν, ὡς ἐαρινὴ πρωΐα. Κατ᾿ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν ἔζη οὗτος μεταξὺ ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι διῆγον τὸν συνήθη εἰς πάντας κοπιώδη βίον. Μετὰ πάροδον ἐτῶν ἐκ τοῦ γεγονότος τούτου, ὅτε οὗτος ἦτο ἤδη μοναχός, καὶ ἀργότερον λειτουργός, πολλάκις συνέβαινεν ἡ προσευχὴ αὐτοῦ νὰ μεταβάλληται εἰς θεωρίαν φωτός, οὕτως ὥστε νὰ μὴ αἰσθάνηται τότε οὔτε τὸ σῶμα αὐτοῦ, οὔτε τὸν περιβάλλοντα αὐτὸν ὑλικὸν κόσμον.
Τὸ φῶς τοῦτο φανεροῦται ὡς καθαρὰ ἄνωθεν εὐδοκία. ῎Ερχεται κατ᾿ ἀρχὴν ἀπροσδοκήτως, ἤτοι ὅταν ἡ ψυχὴ οὐδόλως λογίζηται περὶ αὐτοῦ ὅτι θὰ ἔλθῃ, ἢ εἰσέτι ὅτι ὑπάρχει. ῎Αγνωστον ἕως τότε, φέρει διὰ τῆς ἐλεύσεως αὐτοῦ, εἰς τὴν ψυχὴν γλυκεῖαν ἀπορίαν, καὶ κατάπληκτος αὕτη ἀγνοεῖ εἰσέτι περὶ τοῦ τίς ἢ τί ἐφανερώθη εἰς αὐτήν, ἀλλ᾿ αἰσθάνεται ἑαυτὴν κατ᾿ ἐκείνην τὴν ὥραν ὡς δέσμιον, ὅστις ἐξάγεται ἐκ τοῦ ζοφεροῦ σκότους τῆς φυλακῆς πρὸς τὰς ἀπεράντους ἐκτάσεις, τὰς φωτιζομένας ὑπὸ τοῦ ἡλίου.
῎Ελεγεν ὡσαύτως ὁ ἀνὴρ οὗτος· «Καίτοι τὸ Θεῖον Φῶς μένει πάντοτε κατὰ τὴν φύσιν αὐτοῦ ἀναλλοίωτον, ὅμως αἱ ἐνέργειαι αὐτοῦ, τουτέστιν ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον γεννᾷ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ, ποικίλλουν. ᾿Ενίοτε προσλαμβάνεται ὡς αἴσθησις ἱλαρᾶς ἀγάπης Χριστοῦ· ἐνίοτε ὡς συμπαράστασις Θείας Δυνάμεως· ἄλλοτε ὡς ἀνεκλάλητός τις κίνησις τῆς αἰωνίου ζωῆς ἐντὸς τοῦ ἀνθρώπου· καὶ ἄλλοτε πάλιν ὡς φῶς συνέσεως ἢ ὑπερνοητὴ νοερὰ ὅρασις τοῦ Θεοῦ. ῎Αμετρος ὅμως εἶναι ἡ ἀγαθότης τοῦ Κυρίου καὶ συμβαίνει ὥστε ἡ ἀγάπη Αὐτοῦ νὰ ἐκχέηται ἔτι ἀφθονώτερον. Τότε τὸ Θεῖον Φῶς πληροῖ ὅλον τὸν ἄνθρωπον, οὕτως ὥστε καὶ αὐτὸς γίνεται ὅμοιος πρὸς τὸ φῶς· καὶ τότε ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον βλέπει, εἶναι ἀδύνατον νὰ κληθῇ ἄλλως πως, εἰ μὴ φῶς — καίτοι τὸ Φῶς τοῦτο κατὰ τὴν φύσιν αὐτοῦ εἶναι ἐντελῶς διάφορον τοῦ φωτὸς τοῦ ὁρατοῦ ἡλίου».
Εἰς ἀπάντησιν τῆς ἀρχικῆς μου ἐρωτήσεως περὶ τῆς Θαβωρίου Θεοφανείας, ὁ ἀνὴρ ἐκεῖνος παρέτεινε τὸν λόγον ἐπιδιώκων προφανῶς νὰ εὕρῃ ἐννοίας, αἱ ὁποῖαι θὰ ἦσαν προσιταὶ εἰς ἐμέ, ἔστω καὶ εἰς μικρόν τι μέτρον.
῎Ελεγε· «Πρέπει πάντοτε νὰ ἔχωμεν κατὰ νοῦν τὴν ἀνεπάρκειαν ἡμῶν· ἐὰν δὲ ἐπιτρέψω εἰς ἑαυτὸν νὰ θίξῃ τὸ μέγα τοῦτο θέμα, θὰ πράξω τοῦτο ἀκροθιγῶς, ὅπως ὀλίγον τι κατανοήσωμεν αὐτὸ ἄνευ τολμηρῶν ἀξιώσεων νὰ ἀποσαφηνήσωμεν ἢ καὶ κατανοήσωμεν τοῦτο πλήρως. Καὶ οὕτως, ἐὰν ἐξέλθωμεν ἐκ τῶν περιγραφεισῶν ἤδη ἐνεργειῶν τοῦ Θείου Φωτὸς εἰς ἐκείνην τὴν ἁπλῆν, μέχρι φαινομενικῆς ἀφελείας διήγησιν τῶν Εὐαγγελιστῶν, δυνάμεθα ὀλίγον νὰ συμπληρώσωμεν αὐτὴν ὡς ἑξῆς·
»Εὐθὺς ὡς οἱ ᾿Απόστολοι ἤρχισαν νὰ κατανοοῦν τὴν ὑπεράνθρωπον τελειότητα τοῦ Διδασκάλου αὐτῶν καὶ διὰ τοῦ στόματος τοῦ Πέτρου ὡμολόγησαν Αὐτὸν ὡς Χριστόν, Υἱὸν τοῦ Θεοῦ τοῦ Ζῶντος, ὁ Κύριος ἐπόθησε περισσότερον νὰ στερεώσῃ αὐτοὺς ἐν τῇ γνώσει ταύτῃ διὰ τῆς μαρτυρίας τοῦ Πατρός. Τοῦτο ἦτο ὅλως ἀπαραίτητον, ἐφ᾿ ὅσον Οὗτος ἡτοιμάζετο ἤδη πρὸς “τὴν ἔξοδον, ἣν ἔμελλε πληροῦν ἐν ῾Ιερουσαλήμ”, ἤτοι πρὸς τὴν τέλεσιν τῆς θυσίας ἐπὶ τοῦ Γολγοθᾶ. ῎Οπισθεν τῶν λόγων τοῦ Πέτρου· “Σὺ εἶ ὁ Χριστός” (Μάρκ. η´ 29), κατ᾿ ἐκείνην τὴν στιγμὴν ἐκρύπτετο ἡ ἀτελὴς γνῶσις περὶ τοῦ ποῖος πράγματι ἦτο αὐτὸς ὁ Χριστός. ᾿Εν τούτοις, παρὰ τὴν ἔλλειψιν τελειότητος καὶ πληρότητος τῆς ὁμολογίας ταύτης, ἐξεδηλώθη ἐν αὐτῇ ἤδη ἡ αὐξηθεῖσα ἀγάπη καὶ ἀφοσίωσις τῶν ᾿Αποστόλων, ἥτις κατέστησε τούτους ἱκανοὺς νὰ “χωρήσουν” μεγαλύτερον φῶς Θείας ἀποκαλύψεως, καὶ ὡς ἐκ τούτου ὁ Κύριος εἶπεν· “Εἰσί τινες τῶν ὧδε ἑστηκότων, οἵτινες οὐ μὴ γεύσωνται θανάτου ἕως ἂν ἴδωσι τὸν Υἱὸν τοῦ ᾿Ανθρώπου ἐρχόμενον ἐν τῇ Βασιλείᾳ Αὐτοῦ” (Μάρκ. θ´ 1). Μετὰ τοὺς λόγους τούτους ὁ Κύριος μετὰ τῶν μαθητῶν τελεῖ ἐν σιωπῇ1 τὴν πορείαν ἐκ τῶν ὁρίων τῆς Καισαρείας τῆς Φιλίππου ἕως τοῦ ῾Ιεροῦ Θαβώρ, καὶ ἐκεῖ, ἐκλέξας τοὺς προκρίτους, Πέτρον, ᾿Ιάκωβον καὶ ᾿Ιωάννην, ὡδήγησεν αὐτοὺς εἰς “τὸ ὄρος τὸ ὑψηλὸν” τῆς θεωρίας τῆς Θείας Αὐτοῦ “Δόξης, ἣν εἶχεν Αὐτὸς παρὰ τῷ Πατρὶ πρὸ τοῦ τὸν κόσμον εἶναι”.
»Αὐτὸς ὁ Κύριος πάντοτε καὶ ἀναλλοιώτως ἔφερεν ἐν ῾Εαυτῷ τὸ Φῶς —ὢν κατὰ τὴν Θεότητα Αὐτοῦ ἄναρχον Φῶς—, ἀλλὰ διέμενεν ἐν Αὐτῷ κατὰ τρόπον ἀόρατον εἰς ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι δὲν ἐδέχθησαν εἰσέτι ἐν ἑαυτοῖς τὸ Φῶς. ᾿Επὶ τοῦ Θαβὼρ ὁ Κύριος προσηύχετο. Οὐδὲν κωλύει ἡμᾶς νὰ ὑποθέσωμεν ὅτι κατὰ τὸ περιεχόμενον αὐτῆς ἡ προσευχὴ αὕτη ἦτο ὁμοία ἐκείνης τῆς ἐν Γεθσημανῆ (βλ. ᾿Ιωάν. ιζ´ κ. ἄ.), διότι “ἐλήλυθεν Αὐτοῦ ἡ ὥρα”. Περιπτυσσόμενος ἐν τῇ προσευχῇ τὸ πᾶν, “ἀπὸ καταβολῆς κόσμου” ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος τούτου, προσηύχετο ὁ Κύριος καὶ διὰ τοὺς ᾿Αποστόλους, ὅπως φανερωθῇ εἰς αὐτοὺς τὸ ῎Ονομα τοῦ Πατρός, καὶ ὅπως ἡ ἀγάπη, διὰ τῆς ὁποίας ὁ Πατὴρ ἠγάπησε τὸν Υἱόν, μένῃ ἐν αὐτοῖς (βλ. ᾿Ιωάν. ιζ´ 26).

Μέρος 3ο.

»Οἱ ἐκλεγέντες οὗτοι τρεῖς μάρτυρες καὶ συμμέτοχοι τῆς ὑπερφυοῦς ταύτης προσευχῆς τοῦ Χριστοῦ ἐξηντλήθησαν ἐν αὐτῇ. Πολεμοῦντες ἀσκητικῶς κατὰ τῆς ἀσθενείας τῆς σαρκὸς αὐτῶν, ἐπὶ ὀλίγον τινὰ χρόνον ἐβαρύνθησαν ὑπὸ τοῦ ὕπνου· ἐν τούτοις, διὰ τῆς δυνάμεως τῆς ἐντὸς αὐτῶν ἐνεργούσης ἐσωτερικῆς προσευχῆς, ἔρχονται ἐκ νέου εἰς νηφάλιον κατάστασιν, καὶ τότε οἱ σθεναροὶ τῷ πνεύματι οὗτοι νικηταὶ τῆς ἀσθενείας τῆς σαρκὸς εἶδον τὸν Χριστὸν ἐν τῷ φωτὶ καὶ τοὺς μετ᾿ Αὐτοῦ συνομιλοῦντας ᾿Ηλίαν καὶ Μωϋσῆν. ᾿Ηδυνήθησαν δὲ νὰ ἴδουν, ἐπειδὴ καὶ οἱ ἴδιοι κατ᾿ ἐκείνην τὴν ὥραν ἐπλήσθησαν φωτός.
»Τὸ ἀσύνηθες καὶ μεγαλειῶδες τῆς ὁράσεως ἐβύθισε τοὺς ᾿Αποστόλους εἰς ἀνέκφραστον ἔκπληξιν καὶ μακαρίαν ἀπορίαν. Γνωρίζομεν τοῦτο ἐκ τῶν λόγων τοῦ Εὐαγγελίου περὶ τοῦ Πέτρου· “μὴ εἰδὼς τί λαλήσῃ”, καὶ ἐκ τῶν λόγων τοῦ ἰδίου τοῦ Πέτρου· “᾿Επιστάτα, καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι”.
»Κατ᾿ ἐκείνην τὴν στιγμὴν ἡ ὑπὸ τῶν ᾿Αποστόλων ὅρασις τοῦ πνευματικοῦ κόσμου καὶ τοῦ Θείου Φωτὸς συνεδυάζετο εἰσέτι μετὰ τῶν παραστάσεων τοῦ περιβάλλοντος αὐτοὺς αἰσθητοῦ κόσμου. ᾿Αλλ᾿ ἐν συνεχείᾳ τὸ αὐξηθὲν φῶς ἀνύψωσεν αὐτοὺς πέραν παντὸς ὁρατοῦ καὶ προσκαίρου εἰς τὰ ἀόρατα καὶ αἰώνια (βλ. Β´ Κορ. δ´ 18)... ῾Απλαῖ μέχρις ἀκρότητος αἱ εὐαγγελικαὶ διηγήσεις· “᾿Ιδού, νεφέλη φωτεινὴ ἐπεσκίασεν αὐτούς...”. ῞Οπως ὁ ἄνθρωπος, ὁ ἀνερχόμενος εἴς τι ὄρος, ὅταν εἰσέλθῃ εἰς πυκνὴν νεφέλην, χωρίζεται ἀπὸ τῆς ὁράσεως παντὸς τοῦ λοιποῦ κόσμου, οὕτω καὶ ἡ φωτεινὴ αὕτη νεφέλη, ἡ γενομένη οὐχὶ ἄλλως, εἰ μὴ ὡς φῶς καὶ πνοὴ τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος, τὸ ῾Οποῖον διὰ τῆς ἀφορήτου Αὐτοῦ Θείας ἐλεύσεως εἰσήγαγε τοὺς ᾿Αποστόλους εἰς τὸν κόσμον τοῦ Φωτὸς τοῦ ἀκτίστου, τοῦ ἀτρέπτου, τοῦ ἀνεσπέρου, τοῦ ἀναλλοιώτου, τοῦ ἀπεράντου, τοῦ ὑπερουρανίου, τοσοῦτον ἐξηφάνισε τὰς παραστάσεις αὐτῶν ἐκ τῶν παρερχομένων μορφῶν τοῦ κόσμου τούτου, ὥστε οὗτοι καὶ Αὐτὸν τὸν Χριστὸν δὲν ἔβλεπον πλέον κατὰ σάρκα (βλ. Β´ Κορ. ε´ 16). Εἰσαχθέντες διὰ τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος εἰς τὴν θεωρίαν τῆς ἀπεριγράπτου Θεότητος τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, ἤκουσαν οὗτοι κατ᾿ ἐκείνην τὴν ὥραν τῆς ἀΰλου καὶ ἀπροσίτου φωνῆς τοῦ Πατρός· “Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός Μου ὁ ἀγαπητός”.
»Τοῦτο ὑπῆρξεν ἡ ὑπερτάτη στιγμὴ ὁλοκλήρου τοῦ Θαβωρίου γεγονότος.
»᾿Εὰν νῦν ἀναφερθῶμεν ἐκ νέου εἰς τὴν ἀσθένειαν τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως, φορεῖς τῆς ὁποίας ἦσαν οἱ ᾿Απόστολοι, συνέχισεν ὁ ἀνὴρ ἐκεῖνος, τότε, μένοντες πιστοὶ εἰς τὴν Εὐαγγελικὴν διήγησιν καὶ τὴν πεῖραν τῶν Πατέρων τῆς ᾿Εκκλησίας, δυνάμεθα νὰ εἴπωμεν τὰ ἑξῆς·
»Μεγίστη καὶ ὑψίστη ὑπῆρξεν ἡ ὅρασις τῶν ᾿Αποστόλων ἐπὶ τοῦ ὄρους τῆς Μεταμορφώσεως, ἐν τούτοις, οὐχὶ εἰσέτι τελεία, διότι τότε δὲν ἦσαν ἔτι ἱκανοὶ νὰ δεχθοῦν ἅπαν τὸ πλήρωμα καὶ τὴν τελειότητα τοῦ ἐμφανισθέντος εἰς αὐτοὺς Φωτός, καὶ διὰ τοῦτο ἡ ᾿Εκκλησία ψάλλει· “Δείξας τοῖς μαθηταῖς Σου τὴν δόξαν Σου, καθὼς ἠδύναντο”, ἢ εἰς ἄλλον ὕμνον· “καθὼς ἐχώρουν”.
»Μεγίστη καὶ ὑψηλὴ ὑπῆρξεν ἡ ὅρασις τῶν ᾿Αποστόλων, ἀλλὰ τότε εἰσέτι ἀτελῶς ἀφωμοιώθη ὑπ᾿ αὐτῶν καὶ διὰ τοῦτο παρέμειναν δυναταὶ ἐκεῖναι αἱ ταλαντεύσεις, τὰς ὁποίας ὑπέστησαν οὗτοι κατὰ τὰς ἡμέρας τοῦ Γολγοθᾶ· καὶ μόνον βραδύτερον ὁ Πέτρος ἀναφέρεται εἰς αὐτὴν ὡς εἰς μαρτυρίαν τῆς ἀληθείας (βλ. Β´ Πέτρ. α´ 17-18).
»᾿Ατελὴς ἦτο εἰσέτι ἡ ὅρασις τῶν ᾿Αποστόλων ἐπὶ τοῦ Θαβώρ, καὶ ἐν τούτοις ἦτο τοσοῦτον μεγάλη καὶ γνησία ἡ θεωρία τῆς “ὑπερουσίου εὐπρεπείας” καὶ τοῦ “προαιωνίου κεκρυμμένου μυστηρίου”, ὥστε οὔτε ἡ ὅρασις τοῦ Μωϋσέως ἐπὶ τοῦ Σινᾶ (βλ. ῎Εξ. ιθ´ - κ´ καὶ κγ´- λδ´), οὔτε ἡ ὁμοία αὐτῆς τοῦ ᾿Ηλία ἐπὶ Χωρήβ (βλ. Γ´ Βασ. ιθ´), ἔφθασαν τὸ ὕψος καὶ τὴν τελειότητα αὐτῆς, τὴν ὁποίαν παρατηροῦμεν εἰς τοὺς λόγους τῆς ἐκκλησιαστικῆς ᾠδῆς· “καθωράθης τῷ Μωϋσῇ, ἐν γνόφῳ τὸ πάλαι, ἐν φωτὶ δέ, νῦν ἀπροσίτῳ τῆς Θεότητος” (α´ ᾠδή, β´ κανών· βλ. ῾Εβρ. ιβ´ 18-24)».
῞Ελκων ὑμᾶς εἰς τὸ βάθος τῶν ἀφάτων μυστηρίων τῆς θεολογίας, οὐδόλως θὰ ἀποκρύψω ὅτι καὶ ἐγὼ ὁ ἴδιος ἔρχομαι εἰς φόβον. Καὶ οὐχὶ μόνον φόβον, ἀλλὰ καὶ συστολὴν δοκιμάζω κατ᾿ αὐτὴν τὴν ὥραν· ῾Ο Σοφὸς Παροιμιαστὴς εἶπε· «πῖνε ὕδατα ἀπὸ σῶν ἀγγείων καὶ ἀπὸ σῶν φρεάτων πηγῆς» (Παροιμ. ε´ 15), ἐγὼ δὲ προσφέρω εἰς ὑμᾶς τὸ ἀντληθὲν ὑπ᾿ ἐμοῦ ἐκ τῆς ἐμπειρίας καὶ τῆς κληρονομίας ἄλλων. Βλέπων ὅμως μετὰ ποίας προθυμίας προσέχετε εἰς τὸν λόγον, ὡς νὰ μὴ ἐκορέσθητε ἔτι ὑπ᾿ αὐτοῦ, θὰ μεταδώσω εἰς ὑμᾶς καὶ τὸν ἐπίλογον τῆς ἀλήστου δι᾿ ἐμὲ συνομιλίας μετὰ τοῦ σπουδαίου ἐκείνου ἀνδρός. ῾Ελκυσθεὶς ὑπὸ τοῦ ἐμπνευσμένου λόγου αὐτοῦ, εὐγνώμων εἰς αὐτὸν διὰ τὴν πρὸς ἐμὲ συγκατάβασιν αὐτοῦ, ἐπλήσθην θλίψεως κατ᾿ ἐκείνην τὴν ὥραν ἐκ τῆς συνειδήσεως τοῦ ἐμοῦ σκότους καὶ ἐσιώπων, διαλογιζόμενος ἐν ἑαυτῷ· «Δὲν ἔχω αὐτὴν τὴν τύχην». Διὰ νὰ παρηγορήσῃ ἐμὲ ὁ συνομιλητής μου συνέχισεν ὡς ἑξῆς·
«῞Οσῳ ἡμεῖς δὲν ἀξιούμεθα τῆς ὁράσεως τῆς μεγαλοπρεποῦς δόξης τῆς Θεότητος, ἐπὶ τοσοῦτον διὰ τῆς πλέον πιστῆς ἐσωτερικῆς κινήσεως τοῦ πνεύματος ἡμῶν θὰ ὑπάρχῃ ἔλεγχος ἡμῶν αὐτῶν. Καὶ ἐὰν ἡ ψυχὴ ἡμῶν εἶναι ἀνδρεία, τότε θὰ εἴπωμεν· Διὰ τὰς ἀδικίας μου ἐστερήθην τοῦ δώρου τούτου, διότι “ὁ πορευόμενος ἐν δικαιοσύνῃ καὶ λαλῶν εὐθεῖαν ὁδόν...οὗτος οἰκήσει ἐν ὑψηλῷ...καὶ τὸν Βασιλέα μετὰ δόξης ὄψεται” (῾Ησ. λγ´ 15-18). Παρὰ ταῦτα μὴ δότε τόπον εἰς τὴν ἀπόγνωσιν· ἀντιθέτως ἐνθαρρύνθητε καὶ ἐν μετανοίᾳ πενθήσατε περὶ ἑαυτῶν. ᾿Απορρίψατε τὸν ἄδικον λογισμόν, ὅτι τοῦτο εἶναι τῶν ἐκλεκτῶν μόνον κλῆρος, ὁ ὁποῖος δύναται νὰ φονεύσῃ ἐντὸς ἡμῶν τὴν ἁγίαν ἐλπίδα. ῾Η ἀλήθεια, εἰς τὴν ὁποίαν εἶναι ἀναγκαῖον νὰ στερεωθῇ ἡ καρδίᾳ ἡμῶν, εἶναι ὅτι ὁ Κύριος οὐδένα “ἐρχόμενον πρὸς Αὐτὸν ἐκβάλλει ἔξω” καὶ ἀπορρίπτει (᾿Ιωάν. ²´ 37). Πάντες ἡμεῖς, ἄνευ ἐξαιρέσεως, μεγάλοι καὶ μικροί, σημαίνοντες καὶ μηδαμινοί, ἐκλήθημεν εἰς τὴν ἰδίαν τελειότητα, εἰς τὴν ὁποίαν ἐκάλεσεν ὁ Κύριος τοὺς ὁδηγηθέντας ὑπ᾿ Αὐτοῦ ἐπὶ τοῦ ὄρους τοῦ Θαβὼρ ᾿Αποστόλους Πέτρον, ᾿Ιάκωβον καὶ ᾿Ιωάννην, διότι καὶ ἡμεῖς, ὁμοίως πρὸς αὐτούς, ἐλάβομεν τὰς ἰδίας ἐντολὰς καὶ οὐχὶ ἄλλας, καί, ἑπομένως, τὴν ἰδίαν, ἴσην πρὸς αὐτούς, τιμὴν κλήσεως καὶ οὐχὶ ἄλλην κατωτέραν. ᾿Ερευνήσατε μετὰ προσοχῆς ὅλην τὴν ἀκολουθίαν τῆς ῾Εορτῆς καὶ θὰ ἴδητε μετὰ ποίας δυνάμεως ἡ ᾿Εκκλησία προσκαλεῖ καὶ πείθει πάντας πρὸς ἀνάβασιν εἰς τὸ ἀψηλάφητον ῎Ορος τῆς νοερᾶς Θεοπτίας, δεικνύουσα οὕτω σαφῶς ὅτι οὐχὶ μόνον κατὰ τὴν ἀρχαιότητα, οὐχὶ μόνον εἰς τοὺς ᾿Αποστόλους ηὐδόκησεν ὁ Κύριος νὰ φανερώσῃ τὴν “αὐγὴν” τῆς Θεότητος Αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν διάρκειαν πάντων τῶν αἰώνων, ἕως ἔτι καὶ τῶν ἡμερῶν ἡμῶν, δὲν ἔπαυσε καὶ οὐδέποτε θὰ παύσῃ, κατὰ τὴν ἐπαγγελίαν Αὐτοῦ, νὰ ἐκχέῃ τὴν ἰδίαν ἐκείνην δωρεὰν ἐπὶ τοὺς ἀκολουθήσαντας Αὐτὸν ἐξ ὅλης καρδίας.
»᾿Εκτὸς τῆς νόθου ταπεινώσεως — “τοῦτο δὲν εἶναι δι᾿ ἐμέ”—, ἐκτὸς τῆς ἀδικαιολογήτου ἀπογνώσεως, ἥτις γεννᾶται ἐκ τῆς ἀκηδίας καὶ τῆς ἡδυπαθείας, φραγμὸς πρὸς τὴν θεωρίαν τοῦ ᾿Ακτίστου Φωτὸς ἀποβαίνει εἰσέτι καὶ ἡ τολμηρὰ ἔφεσις “ὅπως ἴδωμεν τὸν Θεόν”, καὶ περιπτυχθῶμεν Αὐτὸν διὰ τῆς σκέψεως ἡμῶν, ὡς νὰ ἠθέλομεν νὰ διεισδύσωμεν μετὰ δυνάμεως εἰς τὰ μυστήρια καὶ εἰς τὰ ἔγκατα τοῦ Θείου Εἶναι καὶ νὰ δεσπόσωμεν Αὐτοῦ διὰ τοῦ νοός, ὡς νὰ ἐπρόκειτο περὶ ἀντικειμένου τῆς γνώσεως ἡμῶν. Εἶναι δύσκολον νὰ εὕρωμεν λέξεις πρὸς χαρακτηρισμὸν τῆς πνευματικῆς οὐσίας αὐτῆς τῆς ὑπερηφάνου ἀξιώσεως τοῦ νοὸς ἡμῶν, ἀλλ᾿ εἶναι σπουδαῖον δι᾿ ἡμᾶς νὰ γνωρίσωμεν ὅτι εἰς παρομοίας περιπτώσεις συναντῶμεν οὐχὶ “φωτεινὴν νεφέλην”, ἀλλὰ γνόφον καὶ σκότος, ἀποκρύπτοντα τὸν Θεόν.

Μέρος 4ο.

ΛΟΓΟΣ ΠΑ΄: ΠΕΡΙ ΔΙΑΦΟΡΑΣ ΑΡΕΤΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙ ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΟΣ ΠΑΝΤΟΣ ΔΡΟΜΟΥ
Τελειότης παντός δρόμου εν τοις τρισί τούτοις εστίν. Εν τη μετανοία, εν τη καθαρότητι, και τη τελειότητι.
Τι δε εστίν η μετάνοια; Καταλείψαι τα πρότερα και λυπείσθαι υπέρ αυτών.
Και τι εστίν η καθαρότης; Συντόμως καρδία ελεήμων υπέρ πάσης της κτιστής φυσεως.
Και τι εστί τελειότης; Βάθος ταπεινώσεως, όπερ εστί κατάλειψις πάντων των ορατών τε και αοράτων (ορατών μεν, πάντων των αισθητών, αοράτων δε, των νοητών), και εκτός μερίμνης της υπέρ αυτών.
Ηρωτήθη πάλιν εν άλλω καιρώ, τι εστί μετάνοια; Και εί¬πε Καρδία συντετριμμένη και ταπεινωμένη.
Και τι εστί ταπείνωσις; Και είπε: Διπλή νέκρωσις εκουσία εκ πάντων.
Και τί εστί καρδία ελεήμων; Και είπε Καύσις καρδίας υπέρ πάσης της κτίσεως, υπέρ των ανθρώπων και των ορνέων και των ζώων και των δαιμόνων, και υπέρ παντός κτί¬σματος, και εκ της μνήμης αυτών και της θεωρίας αυτών ρέουσιν οι οφθαλμοί αυτού δάκρυα. Εκ της πολλής καρτερίας σμι¬κρύνεται η καρδία αυτού και ου δύναται βαστάξαι ή άκουσαι ή ιδείν βλάβην τινά ή λύπην μικράν εν τη κτίσει γινομένην. Και δια τούτο και υπέρ των έχθρων της αληθείας και υπέρ των βλαπτόντων αυτόν εν πάση ώρα ευχήν μετά δακρύων προσφέρει, του φυλαχθήναι αυτούς και ιλασθήναι αυτοίς ομοίως και υπέρ της φύσεως των ερπετών εκ της πολλής αυτού ελεημοσύ¬νης της κινουμένης εν τη καρδία αυτού αμέτρως καθ' ομοιότη¬τα του Θεού.
Και ηρωτήθη πάλιν, τί εστίν ευχή; Και είπεν Ευκαιρία και σχολή της διανοίας εκ πάντων των ενταύθα και καρδία επιστρέψασα τελείως την εαυτής όρασιν εις την επιπόθησιν εκείνης της ελπίδος των μελλόντων. Ο δε αφωρισμένος εκ τούτων σύμμικτον σπόρον σπείρει εν τω εαυτού σπόρω, κατά τον ζευγνύοντα ζεύγος εν βοΐ και όνω ομού.
Και πάλιν ηρωτήθη, πώς δύναται τις κτήσασθαι την ταπείνωσιν; Και είπεν Εν τη αδιαλείπτω μνήμη των παρα¬πτωμάτων και εν ελπίδι προσεγγιζούση θανάτω και εν εσθήτι ευτελεί και εν παντί καιρώ προκρίνειν τον εσχατον τόπον και εν παντί πράγματι επιτρέχειν τοις έργοις τοις ελαχίστοις καικαθυβρισμένοις και τω μη είναι ανήκοον, και εν τη αδιαλείπτωσιωπή και τω μη αγαπάν συναντήσαι ταίς συνάξεσι, και τω θέλειν εαυτόν αγνώριστον και αψήφιστον, και εν τω μη κατέχειν τινά των πραγμάτων εν ιδιορρυθμία παντελεί, και τω μισείν την ομιλίαν των πολλών προσώπων και τω μη αγαπάν τα κέρ¬δη.
Και μετά ταύτα, τω υπεραίρειν την εαυτού διάνοιαν εκ πάσης μέμψεως και εγκλήσεως παντός ανθρώπου και της ζηλοτυπίας- και τω μη είναι την χείρα αυτού κατά πάντων και η χειρ των πάντων κατ' αυτού, αλλ' εν τοις εαυτού μόνος μεμονωμένος και τω μη λαβείν μέριμναν τίνος εν τω κόσμω, πλην εαυτού, και το σύντομον, η ξενιτεία και η πτώχεια και η της μονώσεως διαγωγή, ταύτα τίκτουσι την ταπείνωσιν και καθαρίζουσι την καρδίαν.
Των δε φθασάντων την τελειότητα τούτο εστί το τεκμήριον. Εάν καθ' ημέραν δεκάκις εις καύσιν παραδοθώσιν υπέρ της αγάπης των ανθρώπων, ου κορέννυνται εκ τούτων. Καθάπερ είπεν ο Μωϋσής τω Θεώ' «ει μεν αφής αυτοίς την αμαρτίαν, άφες ει δε μη, εξάλειψον κάμε εκ της βίβλου, ης έγραψας» και καθώς ο μακάριος Παύλος, «ηυχόμην», λέγων, «ανάθεμα είναι από Χριστού υπέρ των αδελφών μου», και τα εξής. Και πάλιν, «νυν χαίρω εν ταίς θλϊψεσιν υπέρ υμών των εθνών». Και οι λοιποί δε Απόστολοι αντί του πόθου της ζωής των ανθρώπων εδέξαντο θάνατον εν παντοίοις τρόποις.
Τέλος δέ τούτων πάντων ομού ο Θεός και Κύριος, δια πόθον της κτίσεως τον εαυτού Υιόν δια σταυρού εις θάνατον παρέδωκεν «ούτω γαρ ηγάπησεν ο Θεός τον κόσμον, ώστε τον μονογενή εαυτού Υιόν δούναι εις θάνατον υπέρ αυτού». Ουχ ότι ουκ ηδύνατο εν άλλω τρόπω λυτρώσασθαι ημάς, αλλά την αγάπην εαυτού την υπερβάλλουσαν εν τούτω ευρέθη διδάσκων ημάς. Και εν τω θανάτω του μονογενούς εαυτού Υιού προσήγγισεν ημάς προς εαυτόν. Και ει είχε τιμιώτερον αυτού, έδωκεν αν ημίν, όπως εν αυτώ ευρέθη αυτώ το γένος ημών. Και δια την αγάπην αυτού την πολλήν ουκ ευδόκησε την ελευθερίαν ημών βιάσασθαι, καν δυνατός η ποιήσαι, αλλά τη αγάπη του φρονήμα¬τος ημών πλησιάσαι αυτώ. Και αυτός ο Χριστός υπήκουσε τω Πατρί αυτού, δια την αγάπην αυτού την προς ημάς, του δέξασθαι καθ εαυτού την ύβριν και την λύπην εν χαρά, καθώς λέγει η Γραφή «αντί της χαράς ης είχεν, υπέμεινε σταυρόν, αισχύνης καταφρονήσας». Δια τούτο είπεν ο Κύριος εν τη νυκτί η παρεδίδοτο' «τούτο το σώμα μου το υπέρ του κόσμου διδόμενον εις ζωήν, και τούτο αίμα μου το υπέρ πολλών εκχυνόμενον εις άφεσιν αμαρτιών». Και υπέρ ημών φησι πάλιν «εγώ αγιάζω εμαυτόν».
Ούτω και πάντες οι άγιοι ταυτήν την τελειότητα φθάνουσιν, όταν τέλειοι γένωνται, και τω Θεώ αφομοιώνται εν τω υπερεκβλύζειν την αγάπην αυτών και την φιλανθρωπίαν εις πάντας. Και τούτο το σημείον ζητούσιν εαυτοίς οι άγιοι αφομοιωθήναι τω Θεώ, εν τω τελειωθήναι τω ποθώ του πλησίον. Ούτω και οι πατέρες ημών οι μονασταί εποίουν, όταν προς εκείνην την τελειότητα και ομοίωσιν, την πλήρη ζωής του Κυ¬ρίου Ιησού Χριστού, εν εαυτοίς ελάμβανον πάντοτε.
Μακάριος, φασίν, Αντώνιος, ουδέποτε έκρινε καθ εαυ¬τόν ποιήσαι τι ωφελούν αυτόν πλέον του πλησίον αυτού, ότι είχε την ελπίδα ταυτήν, ότι το κέρδος του πλησίον αυτού, εστίν αυτώ εργασία αρίστη.
Και πάλιν ερρέθη περί του αββά Αγάθωνος, ως έλεγεν ότι Ήθελον ευρείν λωβόν και λαβείν το σώμα αυτού και δούναι αυτώ το εμόν. Είδες αγάπην τελείαν; Και έως πάλιν είς όπερ έξωθεν αυτού ην, ουκ έφερε μη αναπαύσαι τον πλησίον αυτού. Και πάλιν είχε σμιλίον και εισελθών αδελφός προς αυ¬τόν και επιθυμήσας αυτού, ουκ αφήκεν αυτόν εξελθείν εκ του κελλίου αυτού χωρίς αυτού. Και τα λοιπά τα γραφέντα περί των τοιούτων.
Και τί λέγω ταύτα; Πολλοί εξ αυτών τοις θηρίοις και τω ξίφει και τω πυρί παρέδωκαν τα σώματα εαυτών δια τον πλησίον. Ουδείς δύναται ελθείν εις την τάξιν ταύτης της αγά¬πης, ει μη τις αισθηθή κρυπτώς της εαυτού ελπίδος, και ου δύνανται κτήσασθαι την αγάπην των ανθρώπων οι αγαπώντες τούτον τον κόσμον. Όταν τις κτήσηται την αγάπην, αυτόν τον Θεόν ενδύεται μετ' αυτής. Ανάγκη δε τον κτησάμενον τον Θεόν μη πεισθήναι κτήσασθαι μετ' αυτού τι, αλλά και το σώμα εαυτού αποδύσασθαι. Εάν δε τον κόσμον τούτον ενδύσηται και την ζωήν ταυτήν εν τω πόθω αυτού, ου μη ενδύσηται τον Θεόν, έως ουκ αφή αυτά. Αυτός γαρ ταύτα εμαρτύρησεν «ει τις», λέ¬γων, «ουκ αφίησι πάντα και μισεί την εαυτού ψυχήν, μαθητής εμοί γενέσθαι ου δύναται». Και ουχί μόνον το αφείναι, αλλά και μισήσαι αυτά. Και ει τις ου δύναται μαθητής αυτού γενέσθαι, πώς οικήσει εν αυτώ;.
Ερώτησις. Διατί η ελπίς ούτως ηδεία και η διαγωγή αυτής και τα έργα αυτής ελαφρά και ταχέως τα έργα αυτής τη ψυχή γίνεται;
Απόκρισις. Δια το την επιπόθησιν την φυσικήν εξυπνισθήναι εν τη ψυχή και ποτίσαι αυτούς το ποτήριον τούτο και μεθύσαι αυτούς. Και παρά τούτο εκ της ώρας εκείνης ουκ έτι του κόπου αισθάνονται, αλλά αναίσθητοι των θλίψεων γίνονται και εν παντί δρόμω της πορείας αυτών ούτω νομίζουσιν, ως είναι αυτους ποιούντας την πορείαν εν τω αέρι, και ουχί εν τω βαδίσματι τω ανθρωπίνω, εν τω μη οράσθαι υπ' αυτών την σκληρότητα της οδού και μη γενέσθαι κατ' ενώπιον αυτών βουνούς και χειμάρρους, και έσται αυτοίς τα τραχέα εις οδούς λείας, και τα εξής, και δια το εν πάση ώρα προσέχειν τω κόλπω του Πατρός αυτών.
Και αύτη η ελπίς ως εν δακτύλω δεικνύει αυτοίς εν πάση ροπή τα μακράν όντα και αόρατα, ωσανεί εν αυτοίς καθορώσι παραβολικώς εν τω οφθαλμώ τω κρυπτώ της πιστέως. Και δια το πυρωθήναι τα μέρη της ψυχής, ως εν πυρί, εν τω ποθώ των μακράν όντων και τα απόντα ως παρόντα αυτοίς λογισθήναι. Εκείσε ουν εκτείνεται πάν διάστημα των λογι¬σμών αυτών, και το πότε φθάσωσιν αεί επείγονται.
Και ότε προσεγγίζουσι προς εκάστην αρετήν του ενεργήσαι αυτήν, ουχί μερικώς ενεργούσιν αυτήν, αλλά περιεκτικώς όλας εξ όλου εφάπαξ ενεργούσι. Διότι την πορείαν αυτών ουχί εν τη βασιλική οδώ ποιούνται, καθώς πάντες, αλλά τρίβους συντόμους εκλέγονται ούτοι οι γίγαντες εαυτοίς, εν αίς έκδηλοι τίνες πορεύονται συντόμως προς τάς μονάς. Διότι αύτη η ελπίς πυροί αυτούς ως εν πυρί, και ου δύνανται ηρεμήσαι εκ του σφο¬δρού δρόμου του διηνεκούς εν τη χαρά αυτών. Και γίνεται αυτοίς καθώς και εν τω μακαρίω Ιερεμία• «είπα γαρ φησίν ου μη μνησθώ αυτού, ουδ' ου μη λαλήσω τω ονόματι αυτού. Και εγένετο εν τη καρδία μου ως πυρ φλογίζον και εισδύνον εν τοις οστέοις μου». Ούτω γίνεται εν ταίς καρδίαις αυτών η μνήμη του Θεού, των εν τη ελπίδι των επαγγελιών αυτού μεθυόντων.
Αι τρίβοι αι σύντομοι των αρετών αι περιεκτικαί είσιν αρεταί, δια το μη έχειν αυτάς μακρόν διάστημα εν ταίς τρίβοις ταίς πολλαίς της πολιτείας εξ εκείνης προς ταυτήν, ουδέ τόπον και καιρόν και σκορπισμόν εκδέχονται, αλλ' ευθέως ίστανται και πληρούσιν αυτά.
Ερώτησις. Τι εστίν απάθεια η ανθρωπίνη;
Απόκρισις. Απάθεια, ουχί το μη αισθηθήναι των παθών εστίν, αλλά το μη δέξασθαι αυτά, εκ των πολλών και ποικίλων αρετών, ων εκτήσαντο, των φανερών και κρυπτών, και ησθένησαν εν αυτοίς τα πάθη και ου δύνανται ευχερώς επαναστήναι κατά της ψυχής. Και η διάνοια ου χρήζει πάντοτε προσέχειν αυτοίς* διότι εν παντί καιρώ πεπληρωμένη εστίν εν τοις νοήμασιν αυτής εκ της μελέτης και της ομιλίας των αρίστων τρόπων, των εν τη συνέσει κινουμένων εν τω νοΐ. Και όταν άρξωνται τα πάθη κινείσθαι, εξαίφνης αρπάζεται η διάνοια εκ της εγγύττητος αυ¬τών εν συνέσει τινι παρακυψάση εν τω νοΐ και απολιμπάνονται αυτώ τα πάθη ως αργά.
Καθάπερ είπεν ο μακάριος Μάρκος, νους υπό της χάριτος του Θεού τάς πράξεις των αρετών πληρών και τη γνώσει πλησιάσας ολίγον αισθάνεται εκ του μέρους του κακού και ανοήτου της ψυχής. Η γνώσις γαρ αυτού αρπάζεται εις το ύψος και απαλλοτριοί αυτόν από πάντων των εν τω κόσμω. Και δια την εν αυτοίς αγνείαν και την λεπτότητα και ελαφρότητα και οξύτητα του νοός αυτών και δια την άσκησιν πάλιν αυτών, κα¬θαρίζεται αυτών ο νους και διαυγής αποδείκνυται, δια το την σάρκα αυτών ξηρανθήναι, και εκ της σχολής της ησυχίας και της πολλής διαμονής της εν αυτή ευκόλως και ταχέως επιτίθε¬ται εκάστω και οδηγεί αυτούς η θεωρία η εν αυτοίς προς έκπληξιν την παρ' αυτή. Και εν τούτω πολλοστόν πληθύνονται ταίς θεωρίαις και ουδέποτε υστερεί ύλης συνέσεως η διάνοια αυτών και ουδέ εκτός εκείνων ποτέ, ων του Πνεύματος ο καρπός εμποιεί αυτοίς, διαγίνονται.
Και εν τη συνηθεία τη πολυχρονίω εξαλείφονται αι μνήμαι εκ της καρδίας αυτών, αίτινες κινούσι τα πάθη εν τη ψυχή, και η ισχύς της εξουσίας του διαβόλου. Όταν γαρ η ψυχή μη εταιρειάση μετά των παθών εν τη μελέτη εν αυτοίς, δια το είναι αυτήν εξ άλλης φροντίδας κεκρατημένην αδιαλεί¬πτως, ου δύναται η ισχύς των ονύχων των παθών κατακρατήσαι των αισθήσεων αυτής των πνευματικών.
Ερώτησις. Τίνα είσι τα εξαίρετα της ταπεινώσεως;
Απόκρισις. Καθάπερ η οίησις διασκορπισμός εστί της ψυχής εν τη φαντασία αυτής τη μετεωριζούση αυτήν, και ουκ αναχαιτιζούση αυτήν πτερωθήναι εν νεφέλαις των λογισμών αυτής, ώστε κυκλώσαι εν πάση τη κτίσει, ούτω και η ταπείνωσις συνάγει αυτήν εν ησυχία και συνάπτεται εντός εαυτής η ψυχή. Και καθάπερ ψυχή ουκ εστί γνωστή ουδέ τοις σωματικοίς οφθαλμοίς ορατή, ούτως ο ταπεινόφρων ου γινώσκεται μεταξύ των ανθρώπων. Και ώσπερ ψυχή εντός του σώματος κεκρυμμένη εστίν εκ της θεωρίας και της μίξεως της μετά πάν¬των ανθρώπων, ούτως ο αληθινός ταπεινόφρων ουχί μόνον ου θέλει βλέπεσθαι και γνωρίζεσθαι υπό των ανθρώπων, δια τον αφορισμόν αυτού και την εκ πάντων απορίαν, αλλά τούτο εστί το θέλημα αυτού ει δυνατόν, και αυτόν άφ' εαυτού βαπτίζειν εαυτόν εντός εαυτού και εισοικίζειν και εισέρχεσθαι εν ησυχία και καταλείψαι τα νοήματα αυτού τα πρώτα μετά των αισθήσε¬ων αυτού όλα εξ όλου και γενέσθαι ως τίνα ουκ όντα εν τη κτί¬σει και ουκ ελθόντα είς το είναι και μηδέ τη εαυτού ψυχή όντα παντελώς γινωσκόμενον. Και όσον εστίν ο τοιούτος κεκρυμμένος και τεθησαυρισμένος και κεχωρισμένος εκ του κόσμου, όλος προς τον εαυτού Δεσπότην γίνεται.
Ο ταπεινόφρων ουκ αναπαύεται ποτέ ιδείν τα συναθροίσματα και την συγχύσιν των όχλων και τον σεισμόν και τάς φωνάς και τον πλατυσμόν και την μέριμναν και την τρυφήν, εξ ης η ακρασία' ουδέ είς τους λόγους και εις τάς συντυχίας και φωνάς και είς τον διασκορπισμόν των αισθήσεων, αλλά πλέον πάντων προκρίνει το αφειδιάσαι εαυτόν εν ησυχία μεμονωμένον και κεχωρισμένον από πάσης κτίσεως, φροντίζοντα εαυτού εν χώρα ησύχω. Και εν πάσιν η σμικρότης και η ακτημοσύνη και η χρεία και η πτωχεία ποθητά εισί προς αυτόν, ήπερ εν πράγμασι πολλοίς και έργοις είναι έπ' αλλήλοις, αλλ' εν παντί καιρώ εν ευκαιρία και αμεριμνία στήναι, χωρίς συγχύσεως των ενταύθα, ίνα μη εξέλθωσιν οι λογισμοί αυτού έξωθεν αυτού. Ότι πεπεισμένος εστίν, ότι, εάν είς τα πολλά πέση, εκτός συγ¬χύσεως των λογισμών γενέσθαι ου δύναται ότι τα πολλά πράγματα πολλαί μέριμναι εισί, και συναγωγή εστί λογισμών ποι¬κίλων και συνθέτων.
Και εξέρχεται εκ του είναι αυτόν υψηλότερον των μεριμνών των γηίνων εν τη ειρήνη των εαυτού λογισμών, χωρίς των μικρών χρειών των εν ανάγκη ουσών, και της δια¬νοίας της λαβούσης φροντίδα μονογενή εν τοις λογισμοίς εαυτής τοις αρίστοις. Εάν δε κωλυθήναι αυτόν εκ των λογισμών των αρίστων μη αφώσιν αι χρείαι, έρχεται είς το βλάπτεσθαι και βλάπτειν. Εντεύθεν ανοίγεται θύρα τοις πάθεσι και απέρχε¬ται η γαλήνη της διακρίσεως και φεύγει η ταπείνωσις και κλείεται η θύρα της ειρήνης. Δια ταύτα ουν πάντα λοιπόν αδιαλείπτως εαυτόν φυλάττει εκ των πολλών, και εν παντί καιρώ ευρίσκει εαυτόν εν γαλήνη και αναπαύσει και εν ειρήνη και επιεικεία και ευλαβεία.
Εν ταπεινόφρονι ποτέ ουκ εστί κατέπειξις και ταχύτης και σύγχυσις, ουδέ νοήματα θερμά και κούφα, άλλ' εν παντί καιρώ εν αναπαύσει εστί καταλύων. Εάν κολληθή ο ουρανός τη γη, ο ταπεινόφρων ου θροείται. Ουχί πας ησύχιος ταπεινόφρων, έκαστος δε ταπεινόφρων, και ησύχιος. Ταπεινόφρων μη ων, συνεσταλμένος ουκ έστι συνεσταλμένους δε, μη όντας ταπεινόφρονας, πολλούς ευρήσεις. Τούτο εστίν όπερ είπεν ο Κυ¬ριος, ο πραΰς και ταπεινός* «μάθετε απ' εμού ότι πράος ειμί και ταπεινός τη καρδία, και ευρήσετε ανάπαυσιν ταίς ψυχαίς υμών». Ο ταπεινόφρων εν παντί καιρώ εν αναπαύσει εστίν, ότι ουκ εστί τι κινούν ή θροούν την διάνοιαν αυτού. Και ώσπερ ου δύναται τις πτοήσαι όρος, ούτως ου πτοείται η διάνοια αυτού. Και ει δυνατόν ρηθήναι, και ίσως ουκ άτοπον εστί τούτο ειπείν, ότι ο ταπεινόφρων εκ του κόσμου τούτου ουκ εστίν ότι ούτε εν ταίς λύπαις θροείται και αλλοιούται, ούτε εν ευφροσύναις θαυμάζεται και εξαπλούται, αλλ' όλη η ευφροσύνη αυτού και η αγαλλίασις η αληθινή εν τοις του Δεσπότου αυτού εστίν.
Ακολουθεί δε τη ταπεινοφροσύνη η επιείκεια και το συνάξαι εαυτόν, όπερ εστίν η σωφροσύνη των αιθήσεων, φωνή σύμμετρος, σμικρολογία, εαυτού καταφρόνησις, εσθής ευτελής, βάδισμα ου σεσοβημένον, το προσέχειν κάτω, το υπερέχειν εν ελεημοσύνη, ταχύτης δακρύων, μεμονωμένη ψυχή, καρδία συντετριμμένη, ακινησία θυμου, αισθήσεις ασκόρπιστοι, σμικρότης πραγμάτων, σμικρότης εν πάση χρεία, το βαστάξαι, η υπομονή, το μη πτοείσθαι, η ισχυρότης της καρδίας η τικτομένη εκ του μίσους της χρονικής ζωής, η υπομονή των πειρασμών, έννοιαι βαρείαι και ουκ ελαφραί, σβέσις λογισμών, φυ¬λακή των μυστηρίων της σωφροσύνης, η αιδώς, η ευλάβεια, και υπέρ πάντα ταύτα, το ησυχάσαι πάντοτε, το την αγνωσίαν αεί προσκαλείσθαι.
Τω ταπεινόφρονι ποτέ ουκ ανάγκη απαντά ποιούσα αυτόν ταραχθήναι ή συγχυθήναι. Ο ταπεινόφρων όταν ποτέ μό¬νος γένηται, αιδείται εξ αυτού. Εγώ θαυμάζω, ότι εάν η τις ταπεινόφρων εν αληθεία, ου τολμήσει του προεύξασθαι τω Θεώ, οπόταν προσέγγιση τη ευχή, ή του αξιωθήναι αυτής ή αιτήσασθαι τι άλλο, ή γινώσκει τι εύχεται, αλλά μόνον σιωπά εν ταίς πάσαις ταίς εαυτού ευνοίας, προσδοκών μόνον το έλεος. Και ποίον άρα θέλημα εξέλθη περί αυτού εκ προσώπου της μεγαλωσύνης της προκυνητής, ηνίκα το πρόσωπον κλίνει αυτού εις την γην και η θεωρία η έσω της καρδίας αυτού επηρμένη επί την πύλην την αγίαν των αγίων την υψηλήν, ένθα εστίν εκείνος, ούτινος ο γνόφος σκήνωμα, ο αμβλύνων τα όμματα των Σεραφίμ, και η αρετή αυτού κατεπείγει τους λεγεώνας της χοροστασίας αυτών και σιωπήν επιχέων επί πάσι τοις τάγμασιν αυτών;
Και έως τούτου μόνου τολμά ειπείν και προσεύξασθαί 'Κατά το θέλημα σου Κύριε, ούτω γενέσθω εν εμοί'.
Και ημείς τούτο λέγωμεν εις ημάς. Αμήν.