ΠΑΤΕΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ.

[ΦΩΤΗΣ]

ΝΑ.
Ν` ΑΝΤΙΣΤΕΚΟΜΑΣΤΕ ΜΕ ΓΕΝΝΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΑΚΗΔΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΛΥΠΗ ΠΟΥ ΜΑΣ ΠΡΟΞΕΝΟΥΝ ΟΙ ΔΑΙΜΟΝΕΣ.

Από το βίο της αγίας Συγκλητικής
Η ΜΑΚΑΡΙΑ Συγκλητική είπε στις αδελφές, πού είχαν συγκεντρωθεί κοντά της:
Υπάρχει λύπη ωφέλιμη και λύπη βλαπτική. Και ωφέλιμη είναι η λύπη, όταν ο άνθρωπος θρηνεί για τις αμαρτίες του, όταν θλίβεται για την (πνευματική) άγνοια του πλησίον, όταν ανησυχεί μήπως ξεφύγει από το σκοπό του και όταν έχει αγωνία να κατακτήσει την τέλεια αρετή. Υπάρχει όμως και ή λύπη πού υποβάλλει ο εχθρός, κι αυτή είναι εντελώς παράλογη. Από μερικούς ονομάζεται και ακηδία. Τη λύπη αυτή πρέπει να την αποδιώχνουμε με την προσευχή κυρίως και την ψαλμωδία, κάνοντας τη σκέψη, ότι στην παρούσα ζωή κανένας ασύνετος δεν είναι χωρίς (τέτοιες) λύπες.

Του αββά Ησαΐα
Αν αγωνίζεσαι εναντίον κάποιου πάθους, μη λιποψυχήσεις. Ρίξε τον εαυτό σου μπροστά στο Θεό, λέγοντας Του: "Κύριε, δεν έχω τη δύναμη να νικήσω αυτό το πάθος, βοήθησε με τον ταλαίπωρο". Έτσι πες μ' όλη σου την καρδιά, και θα νιώσεις ανάπαυση.

Του αββά Μάρκου
Αν στεναχωρηθείς με διάφορους τρόπους από την κακία και πέσεις σε ακηδία, συλλογίσου το θάνατό σου και τις φοβερές τιμωρίες. Καλύτερα να προσκολλάσαι στό Θεό με προσευχή και ελπίδα (Ψαλμ. 72:28), παρά να έχεις εξωτερικές ενθυμήσεις, κι αν ακόμα είναι ωφέλιμες.

[ΦΩΤΗΣ]

Του αββά Κασσιανού
Το φοβερό πνεύμα της λύπης, Όταν κυριεύσει την ψυχή του ανθρώπου και τη σκοτίσει ολοκληρωτικά, την εμποδίζει από κάθε αγαθή εργασία και τη γεμίζει με κάθε κακία. Γιατί δεν της επιτρέπει νά προσεύχεται με προθυμία, δεν την αφήνει νά εγκαρτερεί στην ωφέλεια των ιερών αναγνωσμάτων, κάνει τον άνθρωπο οργίλο και επιθετικό προς τούς αδελφούς, γεννάει το μίσος και εναντίον ακόμα του μοναχικού σχήματος. και γενικά ή λύπη, αφού δημιουργήσει σύγχυση σ' όλες τις σωτήριες σκέψεις της ψυχής και παραλύσει τη δραστηριότητα και την καρτερία της, τη φέρνει σε σημείο νά είναι σαν ανόητη και μανιακή, δένοντάς την με το λογισμό της απελπισίας.
Όπως ο σκόρος τρώει το ρούχο και το σκουλήκι το ξύλο, έτσι και ή λύπη κατατρώει την ψυχή του ανθρώπου. Πείθει τον άνθρωπο ν' αποφεύγει κάθε καλή πνευματική συναναστροφή, και δεν του επιτρέπει ούτε από γνήσιους φίλους νά δέχεται συμβουλή ούτε καλή και ειρηνική απάντηση νά τούς δίνει, αλλ' αφού κυριαρχήσει σ' όλη την ψυχή, τη γεμίζει με δυσαρέσκεια και ακηδία. και τότε τη βάζει ν' αποφεύγει τούς ανθρώπους, γιατί γίνονται σ' αυτήν αίτιοι ταραχής. και δεν την αφήνει νά καταλάβει, πώς ή αρρώστια δεν οφείλεται σε εξωτερικά αίτια, αλλά την έχει από μέσα της και φανερώνεται τότε, πού θα έρθουν οι πειρασμοί και με τη δοκιμασία θα τη φέρουν στην επιφάνεια. Γιατί ποτέ δεν μπορεί νά υποστεί βλάβη ο άνθρωπος από άλλον, αν δεν έχει μέσα του αποθηκευμένες τις αφορμές των παθών.
Γι' αυτό και ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός, ο Γιατρός των ψυχών, ο μόνος πού γνωρίζει ακριβώς, ως Δημιουργός, τα ψυχικά τραύματα και καθορίζει γι' αυτά τις κατάλληλες θεραπείες, δεν παραγγέλλει ν' αποφεύγουμε τις συναναστροφές των ανθρώπων, αλλά να κόβουμε τις αιτίες της κακίας πού είναι μέσα μας. Γιατί γνωρίζει πώς ή υγεία της ψυχής δεν κατορθώνεται με το χωρισμό από τους ανθρώπους, αλλά με τη συναναστροφή των ενάρετων και τη συνεχή εξάσκηση. Εκείνος λοιπόν πού, για κάποιες εύλογες τάχα προφάσεις, εγκαταλείπει τους αδελφούς, ας είναι βέβαιος ότι δεν κόβει με την αναχώρηση του τις αφορμές της λύπης, αλλά μόνο έκανε μιαν εναλλαγή τους, γιατί ή αρρώστια πού έχει μέσα του θα τις ανακινήσει πάλι, εξαιτίας άλλων περιστατικών.
Γι' αυτό ας μη θεωρούμε κανέναν από τους άλλους σαν αίτιο των αναταραχών των παθών μας, αλλά μονάχα τον εαυτό μας. και όλος ο πόλεμος μας ας γίνεται εναντίον των παθών πού είναι μέσα μας. Γιατί αν αυτά, με τη βοήθεια του Θεού, βγουν από μέσα μας, όχι μόνο με ανθρώπους, αλλά και με άγρια θηρία εύκολα θα μπορούμε να ζήσουμε, όπως είπε ο μακάριος Ιώβ: «Θήρες άγριοι ειρηνεύσουσί σοι» (Ιώβ 5:23).
Πρώτα-πρώτα λοιπόν ας αγωνιστούμε εναντίον του πνεύμα¬τος της λύπης, πού μας φέρνει την απελπισία, απομακρύνοντας το από την καρδιά μας με την ελπίδα στο Θεό. Γιατί αυτό το πνεύμα δεν άφησε τον Κάιν να μετανοήσει μετά την αδελφοκτονία, ούτε τον Ιούδα μετά την προδοσία του Κυρίου. Εκείνη μόνο τη λύπη να καλλιεργήσουμε, πού συνίσταται στη μετάνοια για τις αμαρτίες μας ενωμένη με την αγαθή ελπίδα, και πού μας προετοιμάζει ν' αποκτήσουμε τα ουράνια αγαθά. Αυτή είναι πού μακαρίζεται και από το Χριστό με το λόγο, «μακάριοι οι πενθούντες, κ.λπ.» (Ματθ. 5:4). Αυτή είναι πού εγκωμιάζεται και από τον απόστολο με τη φράση, «ή κατά Θεόν λύπη μετάνοια εις σωτήρια αμεταμέλητων κατεργάζεται» (Β' Κορ. 7:10).
Αυτή λοιπόν ή σωτήρια λύπη, τρέφοντας την ψυχή με την ελπίδα πού ακολουθεί τη μετάνοια, είναι ανάμικτη με χαρά. Γι' αυτό και κάνει τον άνθρωπο πρόθυμο και υπάκουο για κάθε καλό έργο, εύκολοπλησίαστο, πράο, ανεξίκακο, υπομονετικό σε κάθε αγαθό
κόπο, αφού είναι λύπη κατά Θεόν. Και μ' αυτό γίνονται πια φανεροί οι καρποί του Αγίου Πνεύματος στον άνθρωπο, δηλαδή ή αγάπη, ή χαρά, ή ειρήνη, ή μακροθυμία, ή αγαθότητα, ή πίστη, ή εγκράτεια (βλ. Γαλ. 5:22).
Της αντίθετης πάλι λύπης οι καρποί είναι οι έξης: άκηδία, ανυπομονησία, θυμός, μίσος, αντιλογία, απελπισία, οκνηρία στην προσευχή και την ψαλμωδία. Αυτή τη λύπη πρέπει να την αποφεύγουμε όπως την πορνεία και τη φιλαργυρία Και το θυμό και τα υπόλοιπα πάθη. Αυτή ή λύπη θεραπεύεται με την προσευχή Και την ψαλμωδία, με την ελπίδα στο Θεό, με τη μελέτη των θείων λόγων Και με την υπομονή στους πειρασμούς.
Γιατί αν δεν βρει το μοναχό ασφαλισμένο μ' αυτά τα όπλα, τον κάνει άστατο Και ονειροπόλο Και ράθυμο Και άεργο Και τον οδηγεί να επισκέπτεται πολλά μοναστήρια Και να μη φροντίζει για τίποτε άλλο παρά που γίνονται τραπέζια Και συμπόσια. Γιατί ή διάνοια αυτού πού έπεσε σε άκηδία, τίποτε άλλο δεν φαντάζεται, παρά τις ονειροπολήσεις όσων αναφέραμε. Άπ' αυτά τον δεσμεύει Και σε κοσμικά πράγματα Και τον δελεάζει λίγο-λίγο σε επιβλαβείς ασχολίες, ώσπου να τον διώξει κι άπ' αυτή τη μοναχική ζωή.
Ό απόστολος, γνωρίζοντας πόσο βαρεία είναι τούτη ή αρρώστια Και θέλοντας να την ξεριζώσει από τις ψυχές μας, φανερώνει τις αιτίες από τις όποιες γεννιέται Και λέει: «Παραγγέλλομεν δε υμίν, αδελφοί, εν ονόματι του Κυρίου ημών Ιησού Χρίστου, στέλλεσθαι υμάς από παντός αδελφού ατάκτως περιπατούντος και μη κατά την παράδοσιν ην παρέλαβον παρ' ημών. Αυτοί γαρ οίδατε πώς δει μιμείσθαι ημάς, ότι ουκ ήτακτήσαμεν εν υμίν, ουδέ δωρεάν άρτον έφάγομεν παρά τίνος, άλλ' εν κοπώ και μοχθώ, νύκτα και ήμέραν εργαζόμενοι, προς το μη έπιβαρήσαί τίνα υμών ούχ ότι ουκ εχομεν έξουσίαν, άλλ' ίνα εαυτούς τύπον δώμεν υμίν εις το μιμείσθαι ημάς. Και γαρ οτε ήμεν προς υμάς, τούτο παρηγγέλλομεν υμίν, ότι τις ου θέλει έργάζεσθαί, μηδέ έσθίέτω. Άκούομεν γαρ τινας περιπατούντας εν υμίν ατάκτως, μηδέν εργαζομένους, άλλα περιεργαζομένους• τοις δε τοιούτοις παραγγέλλομεν Και παρακαλούμεν δια του Κυρίου ημών Ιησού Χρίστου, ίνα μετά ησυχίας εργαζόμενοι τον εαυτών άρτον εσθίωσιν» (Β' Θεσ. 3:6-12).
Ας ακούσουμε πόσο καθαρά μας αποκαλύπτει ο απόστολος τις αιτίες της ακηδίας. Εκείνους πού δεν εργάζονται, τους ονομάζει άτακτους, φανερώνοντας με μια λέξη πολλή κακία. Γιατί ο άτα¬κτος είναι και ανευλαβής και αυθάδης στα λόγια και πρόχειρος σε κατηγορίες, και γι' αυτό είναι ακατάλληλος για την ησυχία και δούλος της ακηδίας. Παραγγέλλει λοιπόν να τους αποφεύγουμε, δηλαδή να φεύγουμε μακριά τους, σαν να έχουν μεταδοτική αρρώστια. Κι έπειτα, με τη φράση «και μη κατά την παράδοσιν ην παρέλαβον παρ' ημών», φανερώνει πώς αυτοί είναι υπερήφανοι και καταφρονητές και ανατροπείς των αποστολικών παραδόσεων. και στη συνέχεια λέει: «ουδέ δωρεάν άρτον εφάγομεν παρά τίνος, άλλ' εν κοπώ και μοχθώ, νύκτα και ήμέραν εργαζόμενοι, προς το μη επιβαρήσαί τίνα υμών». Πω πω! Ό διδάσκαλος των εθνών, ο κήρυκας του Ευαγγελίου, πού ανέβηκε ως τον τρίτο ουρανό, αυτός πού λέει ότι ο Κύριος πρόσταξε τους κήρυκες του Ευαγγελίου να ζουν από το Ευαγγέλιο (Α' Κορ. 9:14), εργαζόταν ο ίδιος νύχτα και μέρα, με κόπο και μόχθο, για να μην επιβαρύνει κανέναν!
Τι λοιπόν θα κάνουμε εμείς, πού είμαστε στην εργασία οκνηροί και επιδιώκουμε τη σωματική ανάπαυση, εμείς, πού ούτε κήρυγμα του Ευαγγελίου μας έχει ανατεθεί ούτε ή μέριμνα για τις Εκκλησίες (αλλά μόνο ή φροντίδα για την ψυχή μας); Για να δείξει όμως πιο καθαρά τη βλάβη πού φέρνει ή αργία, καταλήγει: «μηδέν εργαζομένους, αλλά περιεργαζομένους». Γιατί από την αργία γεννιέται (ή περιέργεια, από την περιέργεια) ή αταξία και από την αταξία κάθε κακία. (και για να καθορίσει τη θεραπεία τους, συμπληρώνει: «τοις δε τοιούτοις παραγγέλλομεν..., Ίνα μετά ησυχίας εργαζόμενοι τον εαυτών άρτον εσθίωσιν». Κάνει μάλιστα και μια βαρύτερη επίπληξη: «ει τις ου θέλει εργάζεσθαι, μηδέ εσθιέτω»}.
Αυτές τις αποστολικές παραγγελίες έχοντας υπόψη οι άγιοι πατέρες της Αιγύπτου, δεν αφήνουν ποτέ να μένουν αργοί οι μοναχοί, και μάλιστα οι νεώτεροι, επειδή γνωρίζουν ότι, με την υπομονή στην εργασία, και την άκηδία διώχνουν και την τροφή τους προμηθεύονται και όσους έχουν ανάγκη βοηθούν. Γιατί δεν εργάζονται μόνο για τις δικές τους ανάγκες, αλλά και σε ξένους και σε φτωχούς και σε φυλακισμένους δίνουν από την εργασία τους, πιστεύοντας ότι ή αγαθοεργία αυτή είναι θυσία άγια και ευάρεστη στο Θεό, και λένε επίσης οι πατέρες, ότι ο εργαζόμενος πολεμάει μ' ένα δαίμονα πολλές φορές και στενοχωρείται άπ' αυτόν, ενώ ο αργός αιχμαλωτίζεται από χιλιάδες πονηρά πνεύματα.

[ΦΩΤΗΣ]

Από το Γεροντικό
Εκεί πού καθόταν στην έρημο ο αββάς Αντώνιος, έπεσε κάποτε σε άκηδία και σε μεγάλο σκοτισμό από τους λογισμούς. και έλεγε στο Θεό:
Κύριε, θέλω να σωθώ και δεν μ' αφήνουν οι λογισμοί. Δίδαξε με, τι να κάνω στη θλίψη μου; Πώς θα σωθώ;
Σηκώθηκε λοιπόν και απομακρύνθηκε λίγο από το κελί του. Βλέπει τότε κάποιον, πού του έμοιαζε, να κάθεται και να εργάζεται• έπειτα να σηκώνεται από το εργόχειρο του και να προσεύχεται• μετά πάλι να κάθεται και να πλέκει τη σειρά γιατί αυτό το εργόχειρο έκανε• και αφού πάλι εργάστηκε αρκετά, να σηκώνεται και να ξαναπροσεύχεται. Ήταν άγγελος Κυρίου, σταλμένος για να διορθώσει και να στηρίξει τον Αντώνιο. Στράφηκε μάλιστα και του
είπε:
Έτσι να κάνεις και θα σωθείς.
Μόλις το άκουσε αυτό ο Αντώνιος, ένιωσε πολλή χαρά και θάρρος. Απαλλάχθηκε από την άκηδία, έκανε έτσι (πού του είπε ο άγγελος) και προχωρούσε στο δρόμο της σωτηρίας.

Ένας αδελφός ρώτησε τον αββά Ποιμένα:
Τι να κάνω, πού, όταν κάθομαι στο κελί μου, πέφτω σε αμέλεια;
Και ο γέροντας του αποκρίθηκε:
Κανένα να μην περιφρονήσεις ούτε να κατακρίνεις ούτε να κατηγορήσεις. Τότε ο Θεός θα σου χαρίσει (ψυχική) ανάπαυση, και ή παραμονή σου στο κελί θα είναι απερίσπαστη.
Ρώτησαν ένα γέροντα: Γιατί ποτέ δεν έπεσες σε αμέλεια;
και αποκρίθηκε: Γιατί κάθε μέρα περιμένω το θάνατο.
Ένας αδελφός ρώτησε τον αββά Ποιμένα για την άκηδία, και ο γέροντας αποκρίθηκε:
Κάθε φορά πού ο άνθρωπος αρχίζει κάτι καλό, τον πολεμάει ή άκηδία. Δεν υπάρχει, πραγματικά, χειρότερο πάθος άπ' αυτήν. "Αν όμως τη συνειδητοποιήσει ο άνθρωπος και ενεργοποιήσει μέσα του την υπομονή και τη φιλοπονία, τότε βρίσκει ανάπαυση.
Του αββά Ισαάκ
Ένα μικρό σύννεφο σκεπάζει το δίσκο του ήλιου• όταν όμως περάσει το σύννεφο, ο ήλιος γίνεται πάλι πολύ θερμός. "Έτσι και ή άκηδία, καλύπτει για λίγο την ψυχή, στερώντας της το θείο φως• όταν όμως περάσει, ή χαρά (πού δοκιμάζει ή ψυχή) είναι μεγάλη.
Όταν αυξηθεί ή υπομονή στις ψυχές μας, είναι φανερό ότι πήραμε μυστικά τη χαρά της θείας παρηγοριάς. και ή δύναμη της υπομονής είναι ανώτερη άπ' όλες τις μορφές χαράς, πού μπορεί να δοκιμάσει ή καρδιά.

[ΦΩΤΗΣ]

ΟΤΑΝ ΕΙΜΑΣΤΕ ΑΡΡΩΣΤΟΙ ΝΑ ΜΗΝ ΚΑΤΑΡΓΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΙΣ ΑΠΟΛΑΥΣΕΙΣ. ΟΥΤΕ ΝΑ ΕΛΠΙΖΟΥΜΕ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΓΙΑΤΡΩΝ, ΑΛΛΑ ΣΤΟ ΘΕΟ. ΠΩΣ ΚΑΙ ΠΟΤΕ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ ΤΑ ΙΑΤΡΙΚΑ ΜΕΣΑ.

Από το βίο του αγίου Παχωμίου

Ο ΜΕΓΑΣ Παλαμών, ο δάσκαλος του οσίου Παχωμίου, γερασμένος ήδη και υποφέροντας από τη σπλήνα του, λόγω των υπερβολικών ασκήσεων, είχε καταβληθεί σωματικά. Γιατί άλλοτε έτρωγε χωρίς να πίνει νερό, και άλλοτε έπινε χωρίς να τρώει καθόλου.
Επειδή λοιπόν τον επισκέφθηκαν μερικοί αδελφοί και τον παρακάλεσαν να μην καταπονεί πολύ το σώμα του, αλλά να το φροντίζει λίγο, για να μην του προξενεί πόνους από τη μεγάλη ταλαιπωρία, μόλις πού πείστηκε να φάει για λίγες μέρες ότι ήταν κατάλληλο για την αρρώστια του. Όταν όμως διαπίστωσε ότι και έτσι ο πόνος δυνάμωνε, σταμάτησε να τρώει εκείνα τα φαγητά, λέγοντας: Αν οι μάρτυρες του Χρίστου, μολονότι τους ακρωτηρίαζαν, τους αποκεφάλιζαν και τους κατάκαιγαν, έδειχναν ως το θάνατο καρτερία και ελπίδα στο Θεό, πώς εγώ θα ζημιώσω τον εαυτό μου, δείχνοντας μικροψυχία σ' έναν τόσο ελαφρό πόνο; και πώς θα δει¬λιάσω, υποχωρώντας μπροστά στο φόβο μιας πρόσκαιρης δοκιμασίας; Αν και πείστηκα να δοκιμάσω τα φαγητά πού θεωρούνται δυναμωτικά για το σώμα, καθόλου δεν ωφελήθηκα. Θα ξαναγυρίσω λοιπόν στην προηγούμενη άσκηση μου, στην οποία, είμαι βέβαιος, υπάρχει κάθε ανάπαυση, κι έτσι θα γιατρευτώ. Για το Θεό άλλωστε αγωνίζομαι, δεν επιδίδομαι στην άσκηση από κίνητρα ανθρώπινα.
Αφού λοιπόν ξανάρχισε να ασκείται έτσι γενναία, μετά από ένα μήνα αρρώστησε (βαριά). Και σ αυτή την αρρώστια του τον επισκέφθηκε ο Κύριος. Αναπαύθηκε σε βαθιά γεράματα, αφού πήρε μόνος του μια σεμνοπρεπή στάση, με τον Παχώμιο να βρίσκεται δίπλα του.
Πήγαν κάποτε οι αδελφοί μαζί με τον μέγα Παχώμιο σ' ένα νησί για να κόψουν θρύα. Και ενώ ο Θεόδωρος τους ετοίμαζε το φαγητό, αρρώστησε ο όσιος και γύρισε πίσω. Επειδή μάλιστα είχε ρίγη, ο Θεόδωρος του έριξε ένα τρίχινο σκέπασμα. Εκείνος όμως στενοχωρήθηκε πολύ γι' αυτό και είπε:
Πάρ' το από πάνω μου, και ρίξε μου μια ψάθα, όπως είναι συνηθισμένο στους αδελφούς.
Μόλις έγινε αυτό, σαν να ξέχασε και πάλι ο Θεόδωρος τη μοναχική ακρίβεια του γέροντα. Πήρε λοιπόν μια χούφτα χουρμάδες και του τους έδωσε, παρακαλώντας τον να τους φάει. Μόλις τους είδε ο όσιος, δάκρυσε και του είπε:
Άραγε, αδελφέ, επειδή εμείς έχουμε στην εξουσία μας τους κόπους των αδελφών και φροντίζουμε για τις ανάγκες τους, πρέπει γι' αυτό να είμαστε απρόσεκτοι, και χωρίς σοβαρό λόγο να κάνουμε κάτι περιττό ή άκαιρο ή ασυνήθιστο; Που είναι λοιπόν ο φόβος του Θεού; Πες μου, αδελφέ, μήπως γύρισες όλες τις καλύβες (των
μοναχών) και διαπίστωσες ότι δεν υπάρχει σ' αυτές κανένας άρρωστος; Μη γελιέσαι, Θεόδωρε! Παρανομία είναι και ή μεγάλη, παρανομία είναι και ή μικρή. Αφού λοιπόν εκείνοι (πού είναι άρρωστοι στις καλύβες τους) υπομένουν αγόγγυστα τις θλίψεις τους για χάρη του Θεού, εμείς δεν θα υπομείνουμε;
Κατά το μέτρο της χάριτος πού του δόθηκε (από το Θεό) ο όσιος Παχώμιος είχε τη δυνατότητα να εξακριβώνει την αιτία και τη φύση των ασθενειών, γνωρίζοντας καλά πώς οι δαίμονες προσπαθούν με κάθε επινόηση να εμποδίζουν τους πιστούς (από τον αγώνα της αρετής).
Κάποτε λοιπόν, ενώ ήταν στη μονή, τον έπιασε πολύ ψηλός πυρετός, κι έμεινε νηστικός πέντε μέρες. Επειδή όμως κατάλαβε πώς αυτό ήταν τέχνασμα του πονηρού, πού πάντα επιδιώκει να δημιουργεί προβλήματα στους ανθρώπους του Θεού, δεν σταμάτησε να σηκώνεται κάθε μέρα πρωί-πρωί και ν' απευθύνει θερμές ικεσίες στο Θεό πού ποθούσε. Μετά από λίγο καιρό λοιπόν υποχώρησε ή ασθένεια, και τότε παρακάθισε στην τράπεζα των υγιών αδελφών, ευχαριστώντας τον Κύριο, πού του χάρισε την Ικανότητα να διακρίνει τις πανουργίες του διαβόλου. Και ενώ ο ίδιος αντιμετώπιζε έτσι τις αρρώστιες του, δεν αδιαφορούσε καθόλου για τους άλλους ασθενείς, αλλά ήταν πιο πολύ άπ' τον καθένα καλοσυνάτος και σπλαχνικός με τους αδελφούς.
Κάποτε παρουσιάστηκε στο κεφάλι του Θεόδωρου μια φλεγμονή, πού του προκαλούσε φοβερούς πόνους. Και ενώ εκείνος ζητούσε να γίνουν εξετάσεις και να υποβληθεί σε θεραπεία, ο Παχώμιος του είπε:
- Νομίζεις, αδελφέ, ότι μας βρίσκει αρρώστια ή τίποτε άλλο παρόμοιο χωρίς παραχώρηση του Θεού; Γι' αυτό, παιδί μου, κάνε υπομονή, και όταν θελήσει ο Θεός θα σε γιατρέψει. Πρόσεξε, όσο δοκιμάζεσαι, να ευχαριστείς (τον Κύριο) σαν άλλος Ιώβ, για να βρεις ανάπαυση. Καλή είναι βέβαια για τον ασκητή ή κατά Θεόν υπομονή στις προσευχές και στην εγκράτεια, μπορεί όμως, όταν αρρωστήσει, ν' απολαύσει μεγαλύτερο μισθό με την καρτερία Και τη μακροθυμία.

[ΦΩΤΗΣ]

Από το βίο της αγίας Συγκλητικής
Ή μακαριά Συγκλητική έλεγε:
Αν αποφάσισες να νηστεύεις, μη διακόψεις τη νηστεία με την πρόφαση κάποιας αρρώστιας. Και εκείνοι άλλωστε πού δεν νηστεύουν, πολλές φορές προσβάλλονται από τις ίδιες ή Και βαρύτερες ασθένειες. Αφού άρχισες το καλό, μην το σταματήσεις, αφήνοντας τον εχθρό να σε ανακόψει με την αρρώστια. Απεναντίας, εσύ μάλλον να τον εξουδετερώσεις με την υπομονή σου. Να, κι αυτοί πού ξεκινούν για θαλασσινό ταξίδι, μόλις φυσήξει ευνοϊκός άνεμος, απλώνουν τα πανιά. Αργότερα συναντούν Και αντίθετο άνεμο. Άλλα δεν ρίχνουν αμέσως οι ναύτες, εξαιτίας μιας μικρής τρικυμίας, το φορτίο στη θάλασσα. Αφού ησυχάσουν λίγο, έχοντας δώσει συχνά σκληρή μάχη με τα κύματα, μόλις γίνει γαλήνη, συνεχίζουν πάλι με ασφάλεια το ταξίδι. Έτσι λοιπόν κι εμείς, όταν μας 6ρεϊ αντίθετος άνεμος, ας απλώσουμε αντί για πανί τον τίμιο σταυρό, κι έτσι ας συνεχίσουμε το ταξίδι μας χωρίς φόβο.
Του αγίου Μαξίμου
Από τις αρετές, άλλες είναι σωματικές Και άλλες ψυχικές. Σωματικές είναι ή νηστεία, ή αγρυπνία, ή διακονία, το να κοιμάται κανείς καταγής χωρίς στρώμα, το εργόχειρο πού κάνουμε για να μην επιβαρύνουμε άλλους ή για να μπορούμε να ελεούμε, κ.λπ. (Ψυχικές αρετές είναι ή αγάπη, ή μακροθυμία, ή πραότητα, ή εγκράτεια, ή προσευχή, κ.λπ.). Αν λοιπόν από κάποια ανάγκη ή περίσταση σωματική, π.χ. αρρώστια ή κάτι παρόμοιο, μας συμβεί να μην μπορούμε να εκτελέσουμε τις παραπάνω σωματικές αρετές, μας συγχωρεί ο Κύριος, πού γνωρίζει Και τις αιτίες. "Αν όμως δεν εκτελούμε τις ψυχικές αρετές, δεν θα έχουμε καμιά απολογία, γιατί δεν υπάρχει κάποια ανάγκη πού να δικαιολογεί τη-μη εκτέλεση τους.

Από το Γεροντικό
Αρρώστησε κάποτε βαριά ο αββάς Ισαάκ, κι έμεινε σ' αυτή την κατάσταση πολύ καιρό. "Ένας αδελφός πού τον υπηρετούσε, του έφτιαξε λίγο χυλό με δαμάσκηνα και του τον πρόσφερε. Τον είδε ο γέροντας, μα ούτε πού τον άγγιξε. Τότε ο αδελφός τον παρακάλεσε:
Φάε λίγο, αββα Και ο γέροντας αποκρίθηκε: Στ' αλήθεια, αδελφέ, θα ήθελα να παραμείνω στην αρρώστια τριάντα χρόνια.
Μια φορά αρρώστησε ο αββάς Λογγίνος. Και έλεγε τότε στον εαυτό του:
Και να υποφέρεις και να πεθάνεις! "Αν μου ζητήσεις φαγητό πέρα από την καθορισμένη ώρα, δεν θα σου δώσω ούτε τη συνηθισμένη καθημερινή σου τροφή!
Του αγίου Διαδόχου
Τίποτα δεν εμποδίζει να καλούμε γιατρούς όταν αρρωσταίνουμε. Γιατί τα φαρμακευτικά βότανα προϋπήρχαν, επειδή ακριβώς έμελλε κάποτε, από την ανθρώπινη πείρα, να δημιουργηθεί ή ιατρική επιστήμη. Δεν πρέπει όμως να έχουμε στους γιατρούς την ελπίδα της θεραπείας μας, αλλά στον αληθινό Σωτήρα μας Και Γιατρό Ιησού Χριστό.
Αυτά τα λέω για κείνους πού έχουν επιδοθεί στον αγώνα της εγκράτειας είτε στα κοινόβια είτε στις πόλεις, επειδή, εξαιτίας των περιστάσεων πού τους συμβαίνουν, δεν έχουν ακατάπαυστη την ενέργεια της πίστεως μέσω της αγάπης, αλλά Και για να μην πέφτουν σε κενοδοξία Και πειρασμό του διαβόλου• γιατί μερικοί από αυτούς ισχυρίζονται ενώπιον πολλών ότι δεν έχουν ανάγκη από γιατρούς.
Αν όμως κανείς ζει τον άναχωρητικό βίο σε πιο ερημικά μέρη μαζί με δύο ή τρεις ομόφρονες αδελφούς, αυτός ας προσφέρει τον εαυτό του με πίστη μόνο στον Κύριο μας, πού θεραπεύει «πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν» (Ματθ. 4:23), από οποιαδήποτε ασθένεια κι αν προσβληθεί. Γιατί έχει αρκετή παρηγοριά στις αρρώστιες, μετά τον Κύριο, την έρημία. Γι' αυτό και ποτέ δεν του λείπει ή ενέργεια της πίστεως, αφού μάλιστα δεν έχει και που να δείξει την αρετή της υπομονής, διαθέτοντας την έρημία σαν καλό παραπέτασμα (από την κενοδοξία). Γι' αυτό και ο Κύριος «κατοικίζει μονοτρόπους» (Ψαλμ. 67:7), (δηλαδή προστατεύει όσους ζουν μόνοι και απροστάτευτοι).

[ΦΩΤΗΣ]

Του αγίου Έφραίμ
Να μην αδιαφορήσεις για κανέναν άρρωστο, γιατί είναι γραμμένο: «"Ος φράσσει τα ώτα αυτόν τον μη έπακουσαι ασθενούς, και αυτός έπικαλέσεται, και ουκ εσται ο είσακουων» (Παροιμ. 21:13).
Αν ο αδελφός σου πάθει κανένα κακό, να του συμπαρασταθείς, για ν' αξιωθείς ν' ακούσεις από τον Κύριο την ημέρα εκείνη: «Έφ' όσον έποιήσατε ένί τούτων των αδελφών μου των ελαχίστων, εμοί έποιήσατε» (Ματθ. 25:40).
Αγαπητέ, αν είσαι έμπειρος στην ιατρική επιστήμη και θεραπεύεις (τους ανθρώπους), να φυλάγεσαι με τη νίψη, μην τυχόν, επιδιώκοντας τη θεραπεία των άλλων, φανείς ο ίδιος εμπαθής• γιατί ο απόστολος λέει: «Μη βλασφημείσθω υμών το αγαθόν» (Ρωμ. 14:16).

[ΦΩΤΗΣ]

ΝΓ.
ΝΑ ΔΕΙΧΝΟΥΜΕ ΥΠΟΜΟΝΗ ΣΤΙΣ ΑΡΡΩΣΤΙΕΣ. ΣΕ ΜΕΡΙΚΟΥΣ ΕΝΑΡΕΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΠΑΡΑΧΩΡΟΥΝΤΑΙ, ΚΑΤΑ ΘΕΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΛΕΙΑ ΚΑΘΑΡΣΗ ΤΟΥΣ.
Του αγίου Διαδόχου

ΟΠΩΣ το κερί, αν δεν ζεσταθεί και μαλαχθει πολύ, δεν μπορεί νά δεχθεί τη σφραγίδα πού βάζουμε πάνω του, έτσι και ο άνθρωπος, αν δεν δοκιμαστεί με κόπους και ασθένειες, δεν μπορεί νά δεχθεί τη σφραγίδα της αρετής του Θεού. Γι' αυτό και ο Κύριος λέει στον θεσπέσιο Παύλο: «Αρκεί σοι ή χάρις μου ή γαρ δύναμίς μου εν ασθενεία τελειούται» (Β' Κορ. 12:9). Μα και ο ίδιος ο Παύλος καυχιέται με τα έξης λόγια: «Ήδιστα ούν μάλλον καυχήσομαι εν ταίς ασθενείαις μου, ινα επισκηνώση επ' εμέ ή δύναμις του Χριστού» (ο.π.).
και αυτός μεν, λέγοντας «ασθένειες», εννοεί τις επιθέσεις των εχθρών του Σταυρού του Χριστού, πού συνεχώς γίνονταν και σ' αυτόν και σ' όλους τούς τότε αγίους, για νά μην υπερηφανεύονται, όπως λέει ο ίδιος, εξαιτίας των υπερβολικών αποκαλύψεων (Β' Κορ. 12:7), αλλά μάλλον νά μένουν με την ταπείνωση στην κατάσταση της τελειότητος, και με τούς συχνούς εξευτελισμού ς νά διατηρούν τη δωρεά του Θεού με οσιότητα.
Εμείς όμως τώρα, όταν λέμε «ασθένειες», εννοούμε τούς πονηρούς λογισμούς και τις σωματικές αρρώστιες. Γιατί τότε, επειδή τα σώματα των αγίων πού αγωνίζονταν εναντίον της αμαρτίας, παραδίνονταν σε θανατηφόρα βασανιστήρια και σε διάφορες άλλες κακοπάθειες, ήταν πολύ ανώτερα από τα πάθη, πού μπήκαν λόγω της αμαρτίας στην ανθρώπινη φύση. Τώρα όμως, επειδή αυξάνεται με τη χάρη του Κυρίου ή ειρήνη των Εκκλησιών, πρέπει να δοκιμάζονται οι αγωνιστές της ευσέβειας στο σώμα με συνεχείς αρρώστιες και στην ψυχή με πονηρούς λογισμούς. και τούτο, για ν' απαλλάσσονται από κάθε κενοδοξία και υπερήφανη σκέψη, και να μπορέσουν, καθώς είπα, να δεχθούν μέσα στις καρδιές τους, με την πολλή ταπείνωση, τη σφραγίδα του θείου κάλλους, σύμφωνα με τον άγιο πού λέει: «Έσημειώθη έφ' ημάς το φως τον πρόσωπον σον, Κύριε» (Ψαλμ. 4:7).
Πρέπει λοιπόν με ευχαριστία να υπομένουμε το θέλημα του Κυρίου. Γιατί έτσι οι συνεχείς αρρώστιες και ο πόλεμος με τους δαιμονικούς λογισμούς θα μας λογαριαστούν σαν ένα δεύτερο μαρτύριο. Βλέπετε, αυτός πού έλεγε τότε στους άγιους εκείνους μάρτυρες, μέσω των άνομων αρχόντων, να αρνηθούν το Χριστό και να ποθήσουν την εγκόσμια δόξα, (δηλαδή ο διάβολος), ο ίδιος στέκεται και τώρα και λέει ακατάπαυστα στους δούλους του Θεού τα ίδια. Αυτός πού έκανε τότε να υποφέρουν τα σώματα των αγίων και κακοποιούσε υπερβολικά τους τιμημένους δασκάλους (του Ευαγγελίου), μέσω όσων υπηρετούσαν τα διαβολικά εκείνα φρονήματα, ο ίδιος φέρνει και τώρα στους ομολογητές της ευσέβειας τα διάφορα παθήματα, με πολλές ύβρεις και εξευτελισμούς. Γι' αυτό κι εμείς οφείλουμε ν' αντιμετωπίζουμε με σταθερότητα και υπομονή το μαρτύριο της συνειδήσεως μας ενώπιον του Θεού, όπως λέει (ο Δαβίδ): «Υπομένων υπέμεινα τον Κύριον, και προσέσχε μοι» (Ψαλμ. 39:2).

[ΦΩΤΗΣ]

Από το βίο της αγίας Συγκλητικής

Η μακαριά Συγκλητική έλεγε, πώς οι παγίδες του διαβόλου είναι πολλές. Δεν κατόρθωσε να κλονίσει μια ψυχή με τη φτώχεια; Παρουσιάζει σαν δόλωμα τον πλούτο. Δεν είχε αποτέλεσμα με τις ύβρεις και τους χλευασμούς; Προβάλλει τους επαίνους και τη δόξα. Νικήθηκε μέσω της υγείας; Κάνει το σώμα ν' αρρωστήσει. Γιατί, αφού δεν μπόρεσε ν' απατήσει την ψυχή με τις ηδονές, δοκιμάζει να την παραπλανήσει με τους ακούσιους πόνους.
Επίμονα λοιπόν μας προξενεί πολύ βαρείες αρρώστιες, ώστε, με τη λιποψυχία, να θολώσει την αγάπη μας στο Θεό.
Εσύ όμως, όταν το κορμί σου σφάζεται (από τους πόνους) και κατακαίγεται από τον υψηλό πυρετό και ξεραίνεται από την ακατάσχετη δίψα, - αφού αυτά τα παθαίνεις οντάς αμαρτωλός -, θυμήσου την αιώνια κόλαση και την αιώνια φωτιά και τις αφάνταστες τιμωρίες, κι έτσι δεν θα λιποψυχήσεις μπροστά στα τωρινά (βάσανα).
Να χαίρεσαι μάλιστα, γιατί σ' επισκέφθηκε ο Θεός, και να έχεις πάντα στο στόμα σου το ιερό εκείνο ρητό: «Παιδεύων επαίδευσε με ο Κύριος και τω θανάτω ου παρέδωκέ με της αμαρτίας» (πρβλ. Ψαλμ. 117:18).
Σιδερένιος ήσουνα; Άλλα με τη φωτιά (της αρρώστιας) αποβάλλεις τη σκουριά. Ενάρετος ήσουνα; Άλλ' από τα μεγάλα προκόβεις στα μεγαλύτερα.
Χρυσάφι ήσουνα; Άλλα με τη φωτιά θα γίνεις καθαρότερος και λαμπρότερος.
Σου δόθηκε «σκόλοψ τη σαρκί, άγγελος σατάν» (Β' Κορ. 12:7); Νιώσε αγαλλίαση, βλέποντας σε ποιόν έμοιασες: στον Παύλο, τον μεγάλο φωστήρα της οικουμένης!
Δοκιμάζεσαι με πυρετό; Παιδεύεσαι με ρίγη; αφού θα περάσεις κι εσύ «δια πυρός και ύδατος», θα βρεις έπειτα έτοιμη και την αναψυχή (Ψαλμ. 65:12). αφού σε βρήκαν τα πρώτα, να περιμένεις και τα κατοπινά.
Μη λυπηθείς, πού, λόγω της ασθένειας του σώματος, δεν μπορείς να σταθείς όρθιος την ώρα της προσευχής ή να ψάλλεις με δυνατή φωνή. Γιατί όλ’ αυτά και τα συνακόλουθα τους μας δόθηκαν για την εξουδετέρωση των σαρκικών επιθυμιών. και το να νηστεύουμε και το να κοιμόμαστε καταγής έχουν νομοθετηθεί (ως όπλα) εναντίον των αισχρών ηδονών. Αν όμως ή αρρώστια ταπείνωσε αυτές τις επιθυμίες, είναι περιττά εκείνα (τα όπλα). και γιατί λέω
μόνο) περιττά; Ας πω καλύτερα, πώς ή αρρώστια είναι το καλύτερο και αποτελεσματικότερο φάρμακο για την ολοκληρωτική εξάλειψη του σαρκικού φρονήματος. και ή μεγαλύτερη άσκηση είναι τούτη, το να έχει κανείς εγκαρτέρηση στις αρρώστιες και να ευχαριστεί το Θεό.
Χάσαμε από την αρρώστια τα μάτια μας; Ας μην το πάρουμε βαριά. Τα όργανα της απληστίας χάσαμε, τη δόξα όμως του Κυρίου τη βλέπουμε με τα μάτια της ψυχής.
Χάσαμε την ακοή μας; Ας ευχαριστήσουμε (το Θεό), γιατί δεν θ' ακούμε πια μάταια λόγια. Το λόγο όμως του Κυρίου θα τον ακούμε παντοτινά με τ' αυτιά του νου.
Έπαθαν τα χέρια ή τα πόδια μας; Αχρηστεύθηκαν για το καλό μας τα μέλη πού κάνουν την αμαρτία. Έχουμε όμως τα χέρια και τα πόδια της ψυχής, με τα όποια και τον εχθρό θα νικήσουμε και το δρόμο πού οδηγεί στον ουρανό με ασφάλεια θα βαδίσουμε.
Ολόκληρο το σώμα καταβάλλεται από την αρρώστια; Ό εσωτερικός όμως άνθρωπος αποκτά την τέλεια υγεία.
Ας μην αδημονούμε λοιπόν όταν αρρωσταίνουμε, άλλ' ας ευχαριστούμε το Θεό πού όλα τα οικονομεί για το συμφέρον μας, και πολλές φορές, με την πρόσκαιρη αρρώστια του φθαρτού σώματος, χαρίζει στην αθάνατη ψυχή υγεία και σωτηρία αιώνια.

[ΦΩΤΗΣ]

Από το Γεροντικό
Όταν κάποτε ο άββάς Ησαΐας ήταν άρρωστος, τον επισκέφθηκε ο μαθητής του άββάς Πέτρος. και βλέποντας τον να υποφέρει πολύ, λυπήθηκε. Ό γέροντας όμως τον παρηγόρησε, λέγοντας: - Μόλις με βρουν κάτι τέτοιες αρρώστιες, τότε μόνο μπορώ να θυμηθώ την πικρή ώρα του θανάτου και της Κρίσεως. Γιατί ή υγεία του σώματος δεν ωφελεί (την ψυχή). Το σώμα, βλέπεις, ζητάει την υγεία του για να εναντιωθεί στο Θεό. Είναι όπως το δέντρο, πού, αν ποτίζεται καθημερινά, δεν στεγνώνει για να καρποφορήσει.
Ήταν ένας γέροντας πού συνεχώς κακοπαθούσε και αρρώσταινε. Κάποτε λοιπόν πέρασε έναν ολόκληρο χρόνο χωρίς να πάθει κακό, και γι' αυτό στενοχωριόταν υπερβολικά και έκλαιγε, λέγοντας:
- Μ' εγκατέλειψε ο Θεός και δεν μ' επισκέφθηκε!
Ό άββάς Ποιμήν είπε:
Αν ασκητεύουν τρεις μαζί, και άπ' αυτούς ο ένας κάνει την πρέπουσα ησυχαστική ζωή, ο άλλος είναι άρρωστος και ευχαριστεί (το Θεό), ενώ ο τρίτος υπηρετεί (τους δύο πρώτους) με καθαρό λογισμό, είναι και οι τρεις ισάξιοι στην (πνευματική) εργασία.

Ένας γέροντας είπε:
-Αν σε βρει σωματική αρρώστια, μη λιποψυχήσεις. Γιατί αν Κύριος θέλει να κακοπαθήσεις σωματικά, ποιος εισαι εσύ πού δυσφορείς; Δεν σε φροντίζει Αυτός σε όλα; Μήπως ζεις χωρίς Αυτόν; Να σηκώνεις λοιπόν κάθε κακό και να Τον παρακαλείς να σου δίνει ότι σε συμφέρει. Αυτό είναι το θέλημα Του: Να υπομένεις με μακροθυμία και να χορταίνεις με την αγάπη Του.
Του αγίου Έφραίμ
Αγαπητέ, αν πέσεις σε αρρώστια, θυμήσου αυτόν πού είπε: «Υιέ, μη ολιγωρεί παιδείας Κυρίου, μηδέ έκλύου ύπ' αυτού ελεγχόμενος• ον γαρ αγαπά Κύριος παιδεύει, μαστιγοί δέ πάντα υίόν ον παραδέχεται» (Παροιμ. 3:11-12).
Εκείνος πού είναι κλεισμένος σε φυλακή από κάποιον βασιλιά και αποφασίζει να τα βάλει μαζί του, σε τι θα ωφεληθεί; Εκείνος όμως πού πέφτει στα πόδια του και τον παρακαλεί, αυτός ασφαλώς θα προκαλέσει τη συμπάθεια (του βασιλιά και θ' αποφυλακιστεί).

[ΦΩΤΗΣ]

Ο ΦΟΒΟΣ
ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ
Του Αρχιμ. Γρηγορίου Κωνσταντίνου
***
Όταν ο Θεός αποφάσισε να δώσει ζωή στον άνθρωπο και να τον καταστήσει κορωνίδα της δημιουργίας, σίγουρα είχε μεγάλα σχέδια γι΄ αυτόν. Απόδειξη ότι δεν χρησιμοποίησε απλά και μόνο ένα υλικό στοιχείο για τη δημιουργία του αλλά κι ένα «κομμάτι του εαυτού Του». Η Γένεσις μας δίνει πολύ παραστατικά την εικόνα αυτή: «και έπλασεν ο Θεός τον Άνθρωπον χουν από της γης, και ενεφύσησεν εις τον πρόσωπον αυτού πνοήν ζωής, και εγένετο ο άνθρωπος εις ψυχήν ζώσαν» (Γεν. Β΄,7)
Το δώρο της ζωής δόθηκε στον άνθρωπο ακέραιο χωρίς μικρότητες και υπολογισμούς. Ο Θεός που δημιούργησε τέλεια όλα τα πλάσματά του, έδωσε στον άνθρωπο την αθανασία και την αιωνιότητα. Και όσο ο άνθρωπος εκπληρούσε το σκοπό για τον οποίο τάχτηκε απ΄ τον Δημιουργό του, μπορούσε ν΄ απολαμβάνει όλα τ΄ αγαθά που είχαν φτιαχτεί γι΄ αυτόν.
Ήταν λοιπόν τέλεια κάτοχος όλων των αγαθών και της ζωής. Άλλωστε η προειδοποιητική εντολή του Θεού «ή δ΄ αν ημέρα φάγητε απ΄ αυτού, θανάτω αποθανείσθε» (Γεν. Β΄, 17), δεν είναι παρά η επιβεβαίωση ότι ο άνθρωπος μεταίχε της Αθανασίας και η τυχόν παρέκκλισή του από τις εντολές του Θεού, θα τιμωρούνταν με τη στέρησή της.
Πράγματι η παρακοή των πρωτοπλάστων στο θέλημα του Θεού άλλαξε την πορεία της ζωής τους. Πρώτη και άμεση συνέπεια αυτής της ηθικής παρεκτροπής υπήρξε ο φόβος και η γνώση. Πολύ χαρακτηριστικά η Π.Δ. μας παρουσιάζει τη σκηνή: οι Πρωτόπλαστοι κρυμμένοι και η βροντερή φωνή του Θεού που τους καταδιώκει. Η απάντηση του Αδάμ βγαίνει μετά από πολλούς φόβους και δισταγμούς: «της φωνής σου ήκουσα και εφοβήθην, ότι γυμνός ειμι και εκρύβην» (Γεν. Γ΄, 10).
Την ίδια ατμόσφαιρα φόβου δημιουργεί και το απόσπασμα από την Υμνολογία της Μεγάλης Τρίτης «...ων, εν τω παραδείσω Ευα το δειλινόν, κρότος τοις ωσίν ηχηθείσα, τω φόβω εκρύβη».
Ο άνθρωπος φοβάται. Φοβάται και ντρέπεται. Και τα δύο αυτά συναισθήματα είναι πρωτόγνωρα γι΄ αυτόν. Ποτέ πριν δεν είχε αισθανθεί έτσι. Για πρώτη φορά συναισθάνεται τη γύμνια του μπροστά στο κριτικό βλέμμα του Πλάστη του. Αυτή τη γύμνια δεν την γνώριζε πρώτα. Η Γένεσις αναφέρει σαφώς ότι: «και ήσαν οι δύο γυμνοί, ότε Αδάμ και η γυνή αυτού και ουκ ησχύνοντο» (Γεν. Β΄, 25).
Για να φτάσει ο άνθρωπος στη γνώση της ψυχικής του γύμνιας, της ηθικής του κατάπτωσης και την επίγνωση της αμαρτωλότητάς του, μεσολάβησε η αμαρτία. Από τη στιγμή εκείνη ο άνθρωπος νεκρώθηκε. Έχασε τη γνησιότητα της ανθρωπιάς του, την αθωότητα και τη μοναδικότητά του μέσα στη δημιουργία.
Η γεμάτη δίκαιη οργή, φωνή του Θεού του΄ δωσε τη στερνή πικρή εντολή «εν ιδρώτι του προσώπου σου φαγείν τον άρτον σου, έως του αποστρέψαι σε εις την γην, εξ ης ελήφθης, ότι γη ει και εις γην απελεύση» (Γεν. Γ΄, 19)
Η σπουδαιότερη λοιπόν συνέπεια της ηθικής κατάπτωσης του ανθρώπου, ήταν η απώλεια της αθανασίας του. Από δω και πέρα αρχίζει η τραγωδία του ανθρώπου. Ο πρώτος εκείνος φόβος που διαδέχτηκε την αμαρτία του, τον ακολουθεί παντού. Και ο άνθρωπος αγωνίζεται μόνος τραγικά και αδύναμα για ν΄ αποφύγει το θάνατο, την εξαφάνιση της προσωπικότητάς του. Αιώνες ολόκληρους τρέμει τον εκμηδενισμό και την αφάνεια που επιφέρει ο θάνατος που νεκρώνει μόνο το σώμα σαν βιολογικό γεγονός και καταρρίπτει την ανθρώπινη προσωπικότητα στη γενικότερη έννοιά της.
Την ίδια αγωνία και τον ίδιο προβληματισμό συναντούμε και στις φιλοσοφικές αντιλήψεις όλων των αρχαίων λαών και ιδιαίτερα των αρχαίων Ελλήνων. Η θρησκευτική αίρεση των Ορφικών για πρώτη φορά στην αρχαία σκέψη προσεγγίζει βαθύτερα το πρόβλημα του θανάτου. Οι Ορφικοί πιστεύουν ότι ο θάνατος δεν είναι παρά μία προσέγγιση του ανθρώπου προς το θείο και η θεωρία τους δεν είναι απαλλαγμένη από τάσεις προς τον ασκητισμό. Βέβαια βασική ιδέα στη θεωρία τους είναι η πίστη για τη μετεμψύχωση.
Στην πρώιμη αρχαιότητα ο θάνατος είναι η βέβαιη μοίρα του ανθρώπου, το κανονικό του μερίδιο στη ζωή. Αν παραδεχθούμε δε ότι είναι ορθή η άποψη «αρχή σοφίας ονομάτων επίστασις», τότε καταλαβαίνουμε γιατί σύντομα οι έννοιες θάνατος και μοίρα έγιναν συνώνυμες (μοίρα – μορία, μείρομαι – μοιράζω). Η μοιρολατρία παίρνει ολόκληρη την ανθρώπινη ζωή κάτω από την εξουσία της. Ο Όμηρος ακολουθώντας αυτό το μονοπάτι, πήγε τόσο μακριά, ώστε πολλές φορές οι άνθρωποι απαλλάσσονται από την ευθύνη των πράξεών τους (N. P. NILSON: Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Θρησκείας).
Αιώνες αργότερα, όταν η φιλοσοφική σκέψη προχώρησε πολύ, ο θάνατος έμεινε το πρώτο θέμα στην κορυφή της πυραμίδας των ανθρώπινων προβλημάτων. Στον πολυσυζητημένο «Φαίδωνα» ο Σωκράτης ονομάζει το θάνατο σαν «την απαλλαγή της ψυχής από του σώματος» η δε πίστη του στην αθανασία είναι προφανής όταν την αποδεικνύει με τα επιχειρήματα της ανάμνησης, των εναντίων και τα αντικείμενα της νοήσεως και των αισθήσεων που τον δικαιώνουν απόλυτα.
Στα «Μικρά Φυσικά» του ο Αριστοτέλης κάνει διάκριση ανάμεσα στο θάνατο των ζώων και των ανθρώπων, δηλαδή στο βιολογικό φαινόμενο και στο πνευματικό. «Έστι μεν ουν πάσι τοις ζώοις κοινόν γένεσις και θάνατος, οι δε τρόποι διαφέρουσι τω είδει. Ου γαρ αδιάφορος η φθορά, αλλ΄ έχει τι κοινόν».
Ο θάνατος είναι άλλοτε βίαιος και άλλοτε φυσικός. Βίαιος είναι όταν η αρχική αιτία είναι εξωτερική και φυσικός όταν είναι εσωτερική. Κατά τον Αριστοτέλη «τελευτή και φθορά βίαιος μεν η του θερμού σβέσις και μάρανσις, η δε κατά φύσιν του αυτού τούτου μάρανσις διά χρόνου μήκος γινομένη και τελειοτάτη».
Κάπως έτσι η θύραθεν παιδεία πραγματεύεται το θέμα του θανάτου. Όπως και νάχει το πράγμα, εύκολα μπορεί να διακρίνει κανείς την εναγώνια προσπάθεια του ανθρώπου να εξηγήσει και να δικαιολογήσει το μυστήριο της ζωής και του θανάτου. Κι αυτή του η προσπάθεια περιστρεφόταν πάντα σχεδόν γύρω από τον ίδιο κεντρικό άξονα: τη σχέση του ανθρώπου και του Θείου. Όλη τους η σκέψη όμως έδωσε στο πρόβλημα «ζωή θάνατος» μια κυκλική διάσταση. Ο θάνατος διαδέχεται τη ζωή και αντίστροφα.
Ένα πάντως είναι γεγονός αναμφισβήτητο: η πίστη του ανθρώπου κάθε εποχής στην αθανασία της ψυχής. Μικρή απόδειξη της πίστης αυτής είναι και οι λαϊκές αντιλήψεις γύρω από την ποικιλία των ταφικών εθίμων. Το πιο αποκαλυπτικό απ΄ όλα είναι η χρησιμοποίηση αρχαίων κτερισμάτων που έμπαιναν στους τάφους για να χρησιμοποιήσει ο νεκρός στην άλλη ζωή, την «επέκεινα».
Πολύ πιο βαθιά και ουσιαστική φυσικά είναι η θεώρηση του θέματος κάτω απ΄ το πρίσμα της χριστιανικής θρησκείας. Ο χριστιανισμός δεν ασχολείται με το θάνατο τόσο σαν βιολογικό φαινόμενο όσο σαν ψυχικό και πνευματικό γεγονός. Γι΄ αυτό η ασθένεια «ουκ έστι προς θάνατο». Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι ο σωματικός θάνατος ο πραγματικός θάνατος, αλλά ο ψυχικός, η απονέκρωση του αιωνίου πνευματικού μας «εγώ» θεωρουμένη είτε σαν απόγνωση εκούσια μέσα στη διάσταση του κακού, του αμαρτωλού, του δαιμονικού, είτε σαν απελπισία ακούσια μπροστά στην αιωνιότητα. Η απελπισία, η απόγνωση υπό την υψηλή της έννοια καλούν τον άνθρωπο στον προορισμό του. Οι βαριά ασθενείς είναι όσοι δεν ασκούν αυτή τη φωνή της ανησυχίας και έχουν νεκρωθεί εφησυχάζοντας στον κόσμο τούτο με τα γήινα αγαθά του. Ποιο άλλο νόημα μπορεί να έχουν τα λόγια του ιερού Αυγουστίνου: «ανήσυχη είναι η ψυχή μου, μέχρις όταν επιστρέψει εις Σε, Κύριε»;
Είναι φυσικό οπωσδήποτε ο άνθρωπος ν΄ ανησυχεί για το θάνατο μια που γι΄ αυτόν είναι μια άγνωστη περιοχή. Η παράδοση λέει για τον τετραήμερο φίλο του Χριστού, το Λάζαρο πως μετά την ανάστασή του δε γέλασε ποτέ. Γιατί άραγε; Ποιες άφατες εμπειρίες απέκτησε ο Λάζαρος στο σύντομο διάστημα που πέρασε στην άλλη ζωή, που τον άλλαξαν εντελώς; Κανείς δεν μπορεί να δώσει απάντηση στο αιώνιο πρόβλημα του ανθρώπου. Η απάντηση βρίσκεται μόνο στα λόγια του Ιησού «εγώ ειμι η Ανάστασις και η ζωή».
Ο φόβος για το βιολογικό φαινόμενο του ανθρώπου δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο ανθρώπινο αλλά και γενικότερα ζωικό. Ποτέ όμως τα ζώα δεν βλέπουν με τόσο δέος το θάνατο σαν πνευματικό γεγονός. Κι αυτό γιατί μόνο η ανθρώπινη προσωπικότητα μπορεί να καταρριφθεί από παρόμοιο ενδεχόμενο κίνδυνο. Γι αυτό οι πνευματικά καλλιεργημένοι άνθρωποι έχουν σαν κύριο μέλημά τους το Σωκρατικό «ου το ζην περί πλείστου ποιητέον, αλλά το ευ ζην». Αναρίθμητα τα παραδείγματα που επιβεβαιώνουν την παραπάνω άποψη. Άπειρες φορές σαν έτυχε να συγκρούονται μεγάλα καθήκοντα, ο άνθρωπος βρήκε σαν ιδανική λύση το θάνατο, το βιολογικό βεβαίως θάνατο για να μην υποκύψει στον πνευματικό. Το χρέος του ανθρώπου είναι κατά πολύ μεγαλύτερο και ιερότερο απέναντι στην πνευματική του υπόσταση εν σχέσει προς το υλικό στοιχείο, απ΄ το οποίο συναποτελείται, το σώμα. Ο βιολογικός θάνατος άλλωστε δεν εμποδίζει την ανέλιξη, ωρίμανση και τελείωση του ανθρώπινου πνεύματος, αντίθετα από τα ζώα που ο θάνατος σταματά πράγματι κάθε τους δραστηριότητα.
Έτσι ο άνθρωπος έχοντας ν΄ αντιμετωπίσει συχνά μια οδυνηρή μάχη με τον πνευματικό θάνατο για την προάσπιση της προσωπικότητάς του, γίνεται ένα πρόσωπο τραγικό γεμάτο ερωτηματικά αναπάντητα. Κι επειδή σπάνια καταφέρνει να συμφιλιωθεί με τη φυσική νομοτέλεια, η τραγωδία του γίνεται φωνή διαμαρτυρίας κατά του Δημιουργού και έντονης κριτικής αποδοκιμασίας για το έργο Του. Φυσικά η στάση του αυτή είναι τόσο φαιδρή όπως κι εκείνη του Ξέρξη όταν έβαλε να μαστιγώσουν τον Ελλήσποντο για να εκδικηθεί την αποτυχία της προηγούμενης εκστρατείας του, γιατί όσο κι αν ο θάνατος είναι ένας τρομερός εχθρός για τον άνθρωπο, περιλαμβάνεται εν τούτοις μέσα στο σχέδιο για τη σωτηρία του, όπως το θέσπισε ο Θεός. Ο ρόλος του συνίσταται στο να βοηθήσει τον άνθρωπο να αμυνθεί στον κίνδυνο του εκμηδενισμού του, να γευτεί τη ζωή και να τον οδηγήσει με τη γνώση και την ελευθερία στην αιωνιότητα.
Απ΄ τη φύση του ο θάνατος είναι συνώνυμος με τον πόνο και το φόβο που συνήθως τον ακολουθούν. Η πορεία του ανθρώπου είναι πάντοτε ανασφαλής κι αυτό του δημιουργεί διαρκώς ένεν φόβο και συνάμα υποψιάζεται παντού κινδύνους, ακόμη κι όταν δεν υπάρχουν. Εντείνει την προσοχή του, προσπαθεί να εντοπίσει κάθε ύποπτο κίνδυνο κι αυτή η δράση του γεμίζει τη ζωή του με αγώνα και ταυτόχρονα τον εφοδιάζει με μια ακατάσχετη διάθεση δημιουργικότητας.
Ο πόνος διαφορετικά εκδηλώνεται στους ανθρώπους και διαφορετικά στα ζώα. Στα τελευταία που δεν έχουν τη δυνατότητα να προσποιηθούν, ο πόνος αφήνει έντονα τα ίχνη του και γι΄ αυτό κατά τη στιγμή αυτή τα ζώα μας είναι ιδιαίτερα συμπαθή. Αντίθετα στον άνθρωπο, ο τρόπος με τον οποίο εκδηλώνεται ο πόνος είναι συνάρτηση δύο παραγόντων: της άσκησης και της αγωγής. Έτσι δημιουργούνται υπό την επήρεια του φόβου οι διάφοροι ανθρώπινοι χαρακτήρες που αντιδρούν με διάφορο τρόπο και ένταση στον πόνο. Αυτοί είναι καρτερικοί και εύψυχοι, εγωκεντρικοί αυτοαμυνόμενοι, και «πενθούντες και κλαίοντες» των Μακαρισμών. Οι πρώτοι αποδεχόμενοι τον πόνο γίνονται ειδωλολάτρες της δράσης και της δύναμης σε αντίθεση με τους τελευταίους που κάνουν τον πόνο ζωή και δράση και κατευθύνονται σε ψηλά δημιουργικά έργα. Η απάθεια που δέχονται οι Στωϊκοί ή η Νιρβάνα που υιοθετούν οι Βουδιστές, δεν είναι δυνατόν να γίνουν δεκτές από τη χριστιανική θρησκεία.
Ο Ιησούς τη μαρτυρική νύχτα του πόνου Του καλεί τους τρεις μαθητές Του ν΄ αγρυπνήσουν μαζί Του. Και ενώ Εκείνος «γενόμενος εν αγωνία εκτενέστερον προσηύχετο», οι μαθητές αντέδρασαν σ΄ αυτό τον πόνο με την πιο παθητική τους στάση, την κατάσταση του ύπνου. Γι΄ αυτό ο Δάσκαλος τους επιπλήττει με πικρία. Διότι κατά την φοβερή αγωνία Του (η λέξη αγωνία επίταση της λέξεως αγών) εκείνοι έχουν μείνει αμέτοχοι. Όποιος όμως δεν συμμετέχει στον πόνο, αναγκαστικά δεν συμμετέχει και στη ζωή. «Εμείς οι άνθρωποι» λέει ο Μπετόβεν, «όντα περιορισμένα με απεριόριστο πνεύμα, γεννηθήκαμε μόνο για τον πόνο και τη χαρά και θα μπορούσε κανείς να πει ότι οι σπουδαιότεροι άνθρωποι βρίσκουν τη χαρά μέσα στον πόνο». Ο πόνος είναι ευεργέτημα για τον άνθρωπο, όσο κι αν αυτό φαίνεται απίθανο. Σ΄ αυτό στηρίζεται ο Γκαίτε όταν λέει: «Όποιος δεν ξαγρύπνησε με τον πόνο και δεν γεύτηκε με δάκρυα το ψωμί του, αυτός δεν σας γνώρισε, ω ουρανοί...»
Ο φόβος, όταν έχει σχέση με το βιολογικό θάνατο, κάνει τον άνθρωπο να φαντάζεται φοβερούς δαίμονες και τελώνεια που προσπαθούν να τον κατασπαράξουν. Το συναίσθημα αυτό βασανίζει περισσότερο τους θρησκευτικά αδιάφορους, που στην προσπάθειά τους να σωθούν απ΄ το φόβο και το θάνατο, προσπαθούν να περιβληθούν με δύναμη και να εκμηδενίσουν τους συνανθρώπους τους. Την περιοχή του φόβου διαδέχεται λοιπόν το βασίλειο του φθόνου που βυθίζει ακόμη περισσότερο τον άνθρωπο στη δυστυχία. Όλα αυτά όμως δεν καταφέρνουν ν΄ απαλλάξουν τον άνθρωπο από το φόβο. Το μόνο που μπορεί να τον υπερνικήσει είναι η αγάπη, η εντολή του Θεού που αντανακλά την αιωνιότητά Του. Όποιος δεν έχει να φοβηθεί τίποτε, αγαπά τα πάντα και αντίστροφα επειδή «η αγάπη έξω βάλλει τον φόβο». (Ιωαν. 4, 18). Η αγάπη είναι η συνισταμένη όλων των αρετών και γι΄ αυτό η πηγή κάθε καλού, ωραίου και υψηλού.
Κάθε φορά που ο χριστιανός πιστός θα αναφερθεί στο θάνατο, αυτόματα θα αναφερθεί και στην ανάσταση. Ο ίδιος ο Ιησούς δίδαξε τη μεγάλη αυτή αλήθεια και η δική του Ανάσταση που ακολούθησε την πορεία Του στο Γολγοθά. Ήταν η επαλήθευση των λόγων Του. Αφού, όπως είπαμε, ο βιολογικός θάνατος δεν επηρεάζει το πνευματικό μέρος του ανθρώπου, την ψυχή, η ψυχή πρέπει να συνεχίζει τη ζωή με την έννοια ότι πορεύεται να συναντήσει το όμοιό της. Κι αφού η ψυχή είναι εκείνο που δόθηκε από τον Θεό, η ψυχή μετά την απαλλαγή την απ΄ το σώμα, πορεύεται προς συνάντησή Του. Το κατά πόσο θα επιτύχει αυτή τη συνάντηση εξαρτάται από την προετοιμασία του ανθρώπου, τον αγώνα του, την καλλιέργειά του και την πάλη του για εξύψωση, τελείωση και αγιότητα. Εκεί όμως που δε συμμετέχει ο άνθρωπος καθόλου είναι στην Ανάσταση του σώματος, της φθαρτής ουσίας.
Το έργο του Θεού δεν μπορεί να το ελέγξει ο άνθρωπος ούτε να το τροποποιήσει. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να επιδιώξει το «καθ΄ ομοίωσιν» με τη μετάνοια απ΄ τη δική του πλευρά και δεχόμενος τη χάρη του Θεού για την πορεία του.
Η αθανασία της ψυχής είναι η κατάσταση της υγείας της. Κάθε ενέργεια που τείνει να της στερήσει αυτήν την αθανασία, ισοδυναμεί με ψυχική ασθένεια, που απομακρύνει την ψυχή απ΄ τον κύριο προορισμό της που είναι η αγωνιστική πορεία και η συνάντηση με Εκείνον.
Η ουσία όλη της χριστιανικής πίστεως βρίσκεται στο δόγμα «προσδοκώ ανάστασι νεκρών και ζωή του μέλλοντος αιώνος». Η καθημερινή μας πορεία έχει αυτό το σκοπό και εδώ και δύο χιλιάδες χρόνια περίπου η πορεία αυτή έγινε εύκολη, γνωστή κι αγαπημένη γιατί προχωρούμε στα ίχνη Εκείνου, πλάι Του, με συγκεκριμένο σκοπό και στόχο: Να επιστρέψουμε στην Πατρίδα μας, απ΄ την οποία λείπαμε χρόνια πολλά εξόριστοι, όσο το δυνατόν αλώβητοι, ακέραιοι και αγνοί...