ΠΑΤΕΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ.

[ΦΩΤΗΣ]

31. Μέγαν δὲ καὶ καθ᾿ ἑαυτῶν τὸν ἔλεγχον οἱ ἀπιστοῦντες τῇ
Όσοι απιστούν στην ανάσταση αντιμετωπίζουν έντονο έλεγχο· διότι
ἀναστάσει προβάλλονται, εἰ τὸν Χριστὸν τὸν λεγόμενον παρ᾿ αὐτῶν
όλοι οι δαίμονες και οι θεοί τους οποίους προσκυνούν δεν μπορούν να
νεκρὸν οἱ πάντες δαίμονες καὶ οἱ προσκυνούμενοι παρ᾿ αὐτῶν θεοὶ οὐ
καταδιώξουν τον Χριστό, τον οποίο οι ίδιοι θεωρούν νεκρό. Το αντίθετο
διώκουσιν· ἀλλὰ μᾶλλον ὁ Χριστὸς τοὺς πάντας ἐλέγχει νεκρούς. Εἰ
μάλιστα· ο Χριστός περισσότερο φανερώνει ότι όλοι αυτοί είναι νεκροί. Διότι,
γὰρ ἀληθὲς τὸν νεκρὸν μηδὲν ἐνεργεῖν, ἐργάζεται δὲ τοσαῦτα καθ᾿
εάν είναι αλήθεια ότι ο νεκρός δεν μπορεί να κάνει τίποτε, και από την άλλη
ἡμέραν ὁ Σωτήρ, ἕλκων εἰς εὐσέβειαν, πείθων εἰς ἀρετήν, διδάσκων
ο Σωτήρας κάνει τόσα κάθε μέρα, όπως: ελκύει σε ευσέβεια, πείθει για αρετή,
περὶ ἀθανασίας, εἰς πόθον τῶν οὐρανίων ἀνάγων, ἀποκαλύπτων τὴν
διδάσκει την αθανασία, σπρώχνει σε πόθο των θείων, αποκαλύπτει τη γνώση
περὶ Πατρὸς γνῶσιν, τὴν κατὰ τοῦ θανάτου δύναμιν ἐμπνέων, ἑκάστῳ
για τον Πατέρα, εμπνέει δύναμη ενάντια στο θάνατο, δείχνει στον καθένα
δεικνύων ἑαυτόν, καὶ τὴν εἰδώλων ἀθεότητα καθαιρῶν·
τον εαυτό του και γκρεμίζει την αθεΐα των ειδώλων.

τούτων δὲ οὐδὲν δύνανται οἱ παρὰ τοῖς ἀπίστοις θεοὶ καὶ δαίμονες,
Απ’ αυτά, κανένα δεν μπορούν να κάνουν οι θεοί και οι δαίμονες των απίστων·
ἀλλὰ μᾶλλον τῇ Χριστοῦ παρουσίᾳ νεκροὶ γίνονται, ἀργὴν ἔχοντες
αλλά μάλλον νεκρώνονται με την παρουσία του Χριστού, διότι η εμφάνισή
καὶ κενὴν τὴν φαντασίαν· τῷ δὲ σημείῳ τοῦ σταυροῦ πᾶσα μὲν μαγεία
τους είναι χωρίς περιεχόμενο. Με το σημείο του σταυρού λύνεται κάθε μορφής
παύεται, πᾶσα δὲ φαρμακεία καταργεῖται, καὶ πάντα μὲν τὰ εἴδωλα
μαγεία· όποια μαγική πράξη καταργείται και όλα τα είδωλα μένουν έρημα και
ἐρημοῦται καὶ καταλιμπάνεται, πᾶσα δὲ ἄλογος ἡδονὴ παύεται, καὶ
εγκαταλειμένα· σταματά κάθε παράλογη ηδονή και ο καθένας στρέφει το
πᾶς τις ἀπὸ γῆς εἰς οὐρανὸν ἀναβλέπει· τίνα ἄν τις εἴποι νεκρόν; τὸν
βλέμα από τη γη στον ουρανό. Ποιόν, λοιπόν, θα ονομάσει κάποιος νεκρό;
τοσαῦτα ἐργαζόμενον Χριστόν; ἀλλ᾿ οὐκ ἴδιον νεκροῦ τὸ ἐργάζεσθαι·
Μήπως το Χριστό, που κάνει τόσα έργα; Αλλά δεν είναι ίδιο του νεκρού να
ἢ τὸν μηδ᾿ ὅλως ἐνεργοῦντα, ἀλλ᾿ ὡς ἄψυχον κείμενον, ὅπερ ἴδιον τῶν
εργάζεται. Ή θα πει νεκρό αυτόν που δεν κάνει τίποτε αλλά στέκεται σαν
δαιμόνων καὶ εἰδώλων ὡς νεκρῶν ὑπάρχει;
άψυχος, κάτι χαρακτηρίζει τους δαίμονες και τα είδωλα ως νεκρά όντα;

῾Ο μὲν γὰρ τοῦ Θεοῦ Υἱὸς ζῶν καὶ ἐνεργὴς ὢν καθ᾿ ἡμέραν ἐργάζεται,
Διότι, ο Υιός του Θεού είναι ζωντανός και καθημερινά ενεργεί και εργάζεται·
καὶ ἐνεργεῖ τὴν πάντων σωτηρίαν. ῾Ο δὲ θάνατος ἐλέγχεται καθ᾿
κατεργάζεται τη σωτηρία όλων. Ο θάνατος πάλι καθημερινά αποδείχνεται ότι
ἡμέραν αὐτὸς ἐξασθενήσας, καὶ τὰ εἴδωλα καὶ οἱ δαίμονες μᾶλλον
εξασθενεί· το ίδιο και τα είδωλα και οι δαίμονες δείχνονται ότι είναι νεκροί.
νεκροὶ τυγχάνοντες, ὡς ἐκ τούτου μηδένα διστάζειν ἔτι περὶ τῆς τοῦ
Σαν συμπέρασμα λοιπόν όλων αυτών, κανένας δεν αμφιβάλλει πλέον για την
σώματος ἀναστάσεως αὐτοῦ.
ανάσταση του σώματός του.

῎Εοικε δὲ ὁ περὶ τῆς ἀναστάσεως τοῦ κυριακοῦ σώματος ἀπιστῶν
Αυτός που δεν πιστεύει στην ανάσταση του σώματος του Κυρίου φαίνεται ότι
ἀγνοεῖν δύναμιν Θεοῦ Λόγου καὶ Σοφίας. Εἰ γὰρ ὅλως ἔλαβεν ἑαυτῷ
αγνοεί τη δύναμη του Λόγου και της Σοφίας του Θεού. Διότι, εφόσον έλαβε
σῶμα, καὶ τοῦτο ἰδιοποιήσατο κατὰ τὴν εὔλογον ἀκολουθίαν, ὡς ὁ
σώμα και σαν φυσική συνέπεια το έκανε δικό του, όπως το αποδείξαμε με το
λόγος ἔδειξε, τί ἔδει τὸν Κύριον ποιεῖν περὶ τούτου; ἢ ποῖον ἔδει τέλος
λόγο μας, τί έπρεπε να το κάνει ο Κύριος; Ή, ποιό έπρεπε να είναι το τέλος
γενέσθαι τοῦ σώματος, ἅπαξ ἐπιβάντος αὐτῷ τοῦ Λόγου;
του σώματος, στο οποίο ενοικούσε ο ίδιος ο Λόγος;

Μὴ ἀποθανεῖν μὲν γὰρ οὐκ ἠδύνατο, ἅτε δὴ θνητὸν ὄν, καὶ ὑπὲρ
Δεν ήταν δυνατό να μην πεθάνει, επειδή ήταν θνητό και προσφερόταν για χάρη
πάντων προσφερόμενον εἰς τὸν θάνατον· οὗ χάριν καὶ ὁ Σωτὴρ αὐτὸ
όλων στο θάνατο· για το γεγονός αυτό ο Σωτήρας προσέλαβε το σώμα για
κατεσκεύασεν ἑαυτῷ. Μεῖναι δὲ νεκρὸν οὐχ οἷόν τε ἦν, διὰ τὸ Ζωῆς
τον εαυτό του. Να παραμείνει πάλι νεκρό δεν ήταν δυνατό, γιατί είχε γίνει
αὐτὸ ναὸν γεγενῆσθαι. ῞Οθεν ἀπέθανε μὲν ὡς θνητόν· ἀνέζησε δὲ διὰ
κατοικητήριο της όντως Ζωής. Γι’ αυτό πέθανε σαν θνητό που ήταν· ξανάζησε
τὴν ἐν αὐτῷ ζωήν, καὶ τῆς ἀναστάσεως ἐστὶ γνώρισμα τὰ ἔργα.
όμως γιατί είχε μέσα του τη ζωή· αυτά τα κατορθώματα αποδεικνύουν την
ανάσταση.

[ΦΩΤΗΣ]

32. Εἰ δ᾿ ὅτι μὴ ὁρᾶται, ἀπιστεῖται καὶ ἐγηγέρθαι, ὥρα καὶ τὸ κατὰ
Εάν όμως δεν πιστεύουν ότι αναστήθηκε, γιατί δεν τον βλέπουν, είναι ώρα οι
φύσιν ἀρνεῖσθαι τοὺς ἀπιστοῦντας. Θεοῦ γὰρ ἴδιον μὴ ὁρᾶσθαι μέν,
άπιστοι ν’αρνηθούν και τα φυσικά πράγματα. Διότι χαρακτηριστική ιδιότητα
ἐκ δὲ τῶν ἔργων γινώσκεσθαι, καθάπερ καὶ ἐπάνω λέλεκται.
του Θεού είναι να μην τον βλέπουν αλλά να τον γνωρίζουν από τα έργα του,
όπως παραπάνω το είπαμε.

Εἰ μὲν οὖν τὰ ἔργα μή ἐστι, καλῶς τῷ μὴ φαινομένῳ ἀπιστοῦσιν· εἰ δὲ
Εάν λοιπόν δεν υπάρχουν έργα, καλά κάνουν και δεν πιστεύουν σ’ αυτόν που
τὰ ἔργα βοᾷ καὶ δείκνυσιν ἐναργῶς, διὰ τί ἑκόντες ἀρνοῦνται τὴν τῆς
δεν φαίνεται· εάν όμως τα έργα "κράζουν" και δείχνουν ολοφάνερα, γιατί
ἀναστάσεως οὕτως φανερῶς ζωήν; Εἰ γὰρ καὶ τὴν διάνοιαν
αρνούνται θεληματικά την τόσο φανερή ζωή της αναστάσεως; Ακόμη κι αν
ἐπηρώθησαν, ἀλλὰ κἂν ταῖς ἔξωθεν αἰσθήσεσιν ὁρᾶν ἐστὶ τὴν
έχει υποστεί βλάβη ο νους τους, μπορούν με τις εξωτερικές τους αισθήσεις να
ἀναντίρρητον τοῦ Χριστοῦ δύναμιν καὶ θεότητα.
βλέπουν την αναντίρρητη δύναμη και θεότητα του Χριστού.

᾿Επεὶ καὶ τυφλὸς ἐὰν μὴ βλέπῃ τὸν ἥλιον, ἀλλὰ κἂν τῆς ὑπ᾿ αὐτοῦ
Επειδή κι ένας τυφλός που δεν βλέπει τον ήλιο, αντιλαμβάνεται όμως τη
γενομένης θέρμης ἀντιλαμβανόμενος, οἶδεν ὅτι ἥλιος ὑπὲρ γῆς ἐστίν.
θερμότητα που εκπέμπει, και πιστεύει ότι υπάρχει ο ήλιος πάνω από τη γη.
Οὕτως καὶ οἱ ἀντιλέγοντες εἰ καὶ μήπω πιστεύουσιν, ἀκμὴν
Έτσι, και όσοι έχουν αντιρρήσεις –ακόμη κι αν δεν πιστεύουν και παραμένουν
τυφλώττοντες περὶ τὴν ἀλήθειαν, ἀλλὰ κἂν ἑτέρων πιστευόντων
τυφλοί μπροστά στην αλήθεια– αναγνωρίζοντας τη δύναμη
γινώσκοντες τὴν δύναμιν, μὴ ἀρνείσθωσαν τὴν τοῦ Χριστοῦ θεότητα
όσων πιστεύουν,ας μην αρνούνται τη θεότητα του Χριστού
καὶ τὴν ὑπ᾿ αὐτοῦ γενομένην ἀνάστασιν.
και την ανάστασή του.

Δῆλον γὰρ ὅτι εἰ νεκρός ἐστιν ὁ Χριστός, οὐκ ἂν τοὺς δαίμονας ἐδίωκε,
Διότι είναι ολοφάνερο: εάν ο Χριστός είναι νεκρός, δεν θα έδιωχνε τους
καὶ τὰ εἴδωλα ἐσκύλευε· νεκρῷ γὰρ οὐκ ἂν ὑπήκουσαν οἱ δαίμονες.
δαίμονες ούτε θα λαφυραγωγούσε τα είδωλα· διότι οι δαίμονες δεν θα άκουγαν
Εἰ δὲ διώκονται φανερῶς τῇ τούτου ὀνομασίᾳ, δῆλον ἂν εἴη μὴ εἶναι
ένα νεκρό. Εφόσον όμως φεύγουν μακριά από την επίκληση του ονόματός του,
τοῦτον νεκρόν, μάλιστα ὅτι δαίμονες, καὶ τὰ μὴ βλεπόμενα τοῖς
είναι βέβαιο ότι αυτός δεν είναι νεκρός· μάλιστα οι δαίμονες βλέπουν κι αυτά
ἀνθρώποις ὁρῶντες, ἠδύναντο γινώσκειν εἰ νεκρός ἐστιν ὁ Χριστός,
που δεν βλέπουν οι άνθρωποι και μπορούν να γνωρίζουν αν είναι νεκρός ο
καὶ μηδόλως ὑπακούειν αὐτῷ.
Χριστός, ώστε καθόλου να μην τον υπακούν.

Νῦν δὲ ὃ μὴ πιστεύουσιν ἀσεβεῖς ὁρῶσιν οἱ δαίμονες, ὅτι Θεός ἐστι, καὶ
Τώρα, όμως, αυτό που δεν πιστεύουν οι ασεβείς, οι δαίμονες το βλέπουν, ότι
διὰ τοῦτο φεύγουσι καὶ προσπίπτουσιν αὐτῷ, λέγοντες ἃ καὶ ὅτε ἦν ἐν
δηλαδή υπάρχει Θεός· γι’ αυτό φεύγουν μακριά του και τον ικετεύουν λέγοντας
σώματι ἐφθέγξαντο· "Οἴδαμέν σε τίς εἶ· ὁ ἅγιος τοῦ Θεοῦ"· καὶ· "῎Εα,
όσα του έλεγαν και στην επίγεια ζωή του: «Γνωρίζουμε ποιός είσαι· ο εκλεκτός
τί σοι καὶ ἡμῖν, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ; δέομαί σου, μή με βασανίσῃς."
του Θεού»· και αλλού: «Εμπρός, τί θέλεις με μένα, Υιέ του Θεού; Σε παρακαλώ,
μη με βασανίσεις».

Δαιμόνων τοίνυν ὁμολογούντων καὶ τῶν ἔργων ὁσημέραι
Ενώ λοιπόν οι δαίμονες ομολογούν και τα έργα καθημερινά μαρτυρούν,
μαρτυρούντων, φανερὸν ἂν εἴη, καὶ μηδεὶς ἀναιδευέσθω πρὸς τὴν
είναι φανερό –και κανείς ας μην είναι αναιδής απέναντι στην αλήθεια–,
ἀλήθειαν, ὅτι τε ἀνέστησε τὸ ἑαυτοῦ σῶμα ὁ Σωτήρ, καὶ ὅτι Θεοῦ
ότι ο Σωτήρας ανάστησε το σώμα του· ότι είναι, επίσης, αληθινός Υιός
Υἱός ἐστιν ἀληθινός, ἐξ αὐτοῦ οἷα δὴ ἐκ Πατρὸς ἴδιος Λόγος καὶ Σοφία
του Θεού· ότι προέρχεται από τον Πατέρα και είναι ο δικός του Λόγος,
καὶ Δύναμις ὑπάρχων, ὃς χρόνοις ὕστερον ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν πάντων
Σοφία και Δύναμη. Αυτός στα κατοπινά χρόνια, για τη σωτηρία όλων,
ἔλαβε σῶμα, καὶ τὴν μὲν οἰκουμένην περὶ Πατρὸς ἐδίδαξε, τὸν δὲ
προσέλαβε ανθρώπινο σώμα και δίδαξε σ’ όλο τον κόσμο για τον Πατέρα του·
θάνατον κατήργησε, πᾶσι δὲ τὴν ἀφθαρσίαν ἐχαρίσατο διὰ τῆς
κατάργησε το θάνατο και χάρισε σε όλους την αφθαρσία με την υπόσχεση
ἐπαγγελίας τῆς ἀναστάσεως, ἀπαρχὴν ταύτης τὸ ἴδιον ἐγείρας σῶμα,
της αναστάσεως. Έκανε την αρχή της αναστάσεως με την έγερση του δικού του
καὶ τρόπαιον αὐτὸ κατὰ τοῦ θανάτου καὶ τῆς τούτου φθορᾶς
σώματος. Και ανέδειξε το σώμα του με τα σημάδια του σταυρού (σταύρωση)
ἐπιδειξάμενος τῷ σημείῳ τοῦ σταυροῦ.
τρόπαιο νίκης ενάντια στο θάνατο και τη φθορά.

[ΦΩΤΗΣ]

33. Τούτων δὲ οὕτως ἐχόντων καὶ φανερᾶς οὔσης τῆς ἀποδείξεως
Εφόσον, λοιπόν, αυτά έχουν έτσι και είναι ολοφάνερη η απόδειξη για την
περὶ τῆς ἀναστάσεως τοῦ σώματος καὶ τῆς κατὰ τοῦ θανάτου
σωματική ανάσταση του Σωτήρα και τη νίκη που έκανε σε βάρος
γενομένης ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος νίκης, φέρε, καὶ τὴν ἀπιστίαν τῶν
του θανάτου, εμπρός, ας εξετάσουμε ελεγκτικά την απιστία των
᾿Ιουδαίων καὶ τὴν τῶν ῾Ελλήνων χλεύην διελέγξωμεν.
Ιουδαίων και τους χλευασμούς των ειδωλολατρών.

᾿Επὶ τούτοις γὰρ ἴσως ᾿Ιουδαῖοι μὲν ἀπιστοῦσιν, ῞Ελληνες δὲ γελῶσι,
Διότι, σχετικά μ’ αυτά, οι Ιουδαίοι δείχνουν απιστία ενώ οι ειδωλολάτρες
τὸ ἀπρεπὲς τοῦ σταυροῦ καὶ τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου
κοροϊδεύουν· εμπαίζουν το ατιμωτικό γεγονός της σταυρώσεως και της
διασύροντες· ἀλλὰ κατ᾿ ἀμφοτέρων ὁ λόγος οὐκ ὀκνήσει χωρῆσαι,
ενανθρωπήσεως του Λόγου του Θεού. Ο λόγος μας όμως δεν θα διστάσει να
μάλιστα κατ᾿ αὐτῶν τὰς ἀποδείξεις ἐναργεῖς ἔχων.
ελέγξει και τις δύο απόψεις, καθώς έχει σε βάρος τους ξεκάθαρες αποδείξεις.

᾿Ιουδαῖοι μὲν ἀπιστοῦντες ἔχουσιν ἀφ᾿ ὧν ἀναγινώσκουσι καὶ αὐτοὶ
Η απιστία των Ιουδαίων καταδικάζεται από την Αγία Γραφή, την οποία και
γραφῶν τὸν ἔλεγχον· ἄνω καὶ κάτω, καὶ πάσης ἁπλῶς θεοπνεύστου
αυτοί μελετούν. Διότι παντού και όλη γενικά η θεόπνευστη Βίβλος γι’ αυτά
βίβλου περὶ τούτων βοώσης, ὡς καὶ αὐτὰ τὰ ῥήματα πρόδηλα.
τα γεγονότα βροντοφωνάζει· τα λόγια της είναι ξεκάθαρα.
Προφῆται μὲν γὰρ ἄνωθεν περὶ τοῦ κατὰ τὴν παρθένον θαύματος
Οι Προφήτες πρώτα, από την παλαιά εποχή, προανήγγειλαν για το θαύμα της
καὶ τῆς ἐξ αὐτῆς γενομένης γεννήσεως προεμήνυον, λέγοντες· "᾿Ιδοὺ ἡ
παρθενίας και της γεννήσεως (της Θεοτόκου), λέγοντας: «Να, η παρθένος
παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσουσι τὸ ὄνομα
θα συλλάβει και θα γενήσει υιό, και θα του δώσουν το όνομα
αὐτοῦ ᾿Εμμανουήλ, ὅ ἐστι μεθερμηνευόμενον, μεθ᾿ ἡμῶν ὁ Θεός."
Εμμανουήλ, που σημαίνει, ο Θεός είναι μαζί μας».

Μωσῆς δὲ ὁ τῷ ὄντι μέγας, καὶ παρ᾿ αὐτοῖς πιστευόμενος ἀληθής, περὶ
Ο Μωϋσής πάλι, ο όντως πολύ μεγάλος και αξιόπιστος για τους Ιουδαίους,
τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Σωτῆρος ἀντὶ μεγάλου τὸ ῥητὸν δοκιμάσας
θεώρησε ότι είναι σπουδαίο αυτό που ειπώθηκε για την ενανθρώπηση του
καὶ ἀληθὲς ἐπιγνοὺς ἔθηκε λέγων· "᾿Ανατελεῖ ἄστρον ἐξ ᾿Ιακώβ, καὶ
Σωτήρα και το συμπεριέλαβε στο βιβλίο του, λέγοντας: «Θ’ ανατείλει άστρο
ἄνθρωπος ἐξ ᾿Ισραήλ, καὶ θραύσει τοὺς ἀρχηγοὺς Μωάβ." Καὶ πάλιν·
από τη γενιά του Ιακώβ και άνθρωπος από τον Ισραήλ, ο οποίος θα συντρίψει
"῾Ως καλοί σου οἱ οἶκοι, ᾿Ιακώβ, αἱ σκηναί σου, ᾿Ισραήλ, ὡσεὶ νάπαι
τους αρχηγούς των Μωαβιτών». Καί πάλι λέει :«Πόσο ωραίες είναι οι κατοικίες
σκιάζουσαι, καὶ ὡσεὶ παράδεισοι ἐπὶ ποταμῶν, καὶ ὡσεὶ σκηναὶ ἃς
σου, Ιακώβ, οι σκηνές σου, Ισραήλ! Είναι απλωμένες σαν κοιλάδες και σαν
ἔπηξεν ὁ Κύριος, ὡσεὶ κέδροι παρ᾿ ὕδατα. ᾿Εξελεύσεται ἄνθρωπος ἐκ
παράδεισοι σε όχθες ποταμού· σαν σκηνές που έστησε ο Κύριος, σαν κέδροι
τοῦ σπέρματος αὐτοῦ, καὶ κυριεύσει ἐθνῶν πολλῶν." Καὶ πάλιν
κοντά στα νερά. Από τη γενιά του θα προέλθει άνθρωπος που θα κυριαρχήσει
῾Ησαΐας· "Πρὶν ἢ γνῶναι τὸ παιδίον καλεῖν πατέρα ἢ μητέρα, λήψεται
σε πολλά έθνη». Και πάλι λέει ο Ησαΐας: «Προτού το παιδί μάθει να λέει
δύναμιν Δαμασκοῦ καὶ τὰ σκύλα Σαμαρείας ἔναντι βασιλέως
πατέρα ή μητέρα, θ’ αποκτήσει την εξουσία στη Δαμασκό και τα λάφυρα της
᾿Ασσυρίων."
Σαμάρειας μπροστά στο βασιλιά των Ασσυρίων».

῞Οτι μὲν οὖν ἄνθρωπος φανήσεται, διὰ τούτων προκαταγγέλλεται.
Απ’ αυτά, λοιπόν, προαναγγέλλεται ότι θα γίνει άνθρωπος. Και πάλι
῞Οτι δὲ Κύριος πάντων ἐστὶν ὁ ἐρχόμενος, πάλιν προμηνύουσι
προμηνύουν ότι αυτός που έρχεται είναι ο Κύριος όλων· λένε:
λέγοντες· "᾿Ιδοὺ Κύριος κάθηται ἐπὶ νεφέλης κούφης, καὶ ἥξει εἰς
«Να, ο Κύριος είναι πάνω σ’ ένα γρήγορο σύννεφο και θα έλθει στην
Αἴγυπτον, καὶ σεισθήσεται τὰ χειροποίητα Αἰγύπτου." Καὶ γὰρ
Αίγυπτο, όπου με σεισμό θα γκρεμιστούν τα χειροποίητα είδωλά της». Και
κἀκεῖθεν αὐτὸν ὁ Πατὴρ ἀνακαλεῖ λέγων· "᾿Εξ Αἰγύπτου ἐκάλεσα
από κει πάλι ο Πατέρας τον καλεί πίσω, λέγοντας: «Από την Αίγυπτο κάλεσα
τὸν υἱόν μου."
πίσω τον υιό μου».

[ΦΩΤΗΣ]

34. Οὐ σεσιώπηται δὲ οὐδὲ ὁ τούτου θάνατος· ἀλλὰ καὶ λίαν
Επίσης, δεν αποσιωπάται ο θάνατός του· αντίθετα, τον περιγράφει
τηλαυγῶς ἐν ταῖς θείαις σημαίνεται γραφαῖς. Καὶ γὰρ καὶ τὴν αἰτίαν
η Αγία Γραφή πολύ καθαρά. Δεν φοβήθηκε να πει ούτε την αιτία του θανάτου
τοῦ θανάτου, ὅτι μὴ δι᾿ ἑαυτόν, ἀλλ᾿ ὑπὲρ τῆς πάντων ἀθανασίας καὶ
του, ότι δηλαδή δεν υπομένει φυσιολογικό θάνατο, αλλά πεθαίνει για την
σωτηρίας ὑπομένει, καὶ τὴν ᾿Ιουδαίων ἐπιβουλήν, καὶ τὰς εἰς αὐτὸν
αθανασία και σωτηρία όλων των ανθρώπων· δεν κρύβει επίσης (η Αγία Γραφή)
γινομένας παρ᾿ αὐτῶν ὕβρεις, οὐκ ἐφοβήθησαν εἰπεῖν, πρὸς τὸ μηδένα
την επιβουλή των Ιουδαίων και τις ύβρεις που εκτόξευσαν εναντίον του. Έτσι,
αὐτῶν τῶν γινομένων ἀνήκοον εἶναι καὶ πλανηθῆναι.
κανείς δεν μπορεί να πει ότι δεν τα άκουσε και να οδηγηθεί στην πλάνη.

Φασὶ τοίνυν· "῎Ανθρωπος ἐν πληγῇ ὤν, καὶ εἰδὼς φέρειν μαλακίαν,
Λέει, λοιπόν, σχετικά η Αγία Γραφή: «Άνθρωπος πονεμένος, δόκιμος ασθένειας
ὅτι ἀπέστραπται τὸ πρόσωπον αὐτοῦ· ἠτιμάσθη καὶ οὐκ ἐλογίσθη.
και περιφρονημένος· καταφρονήθηκε και θεωρήθηκε ένα τίποτα. Παρ’ όλ’
Αὐτὸς τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν φέρει, καὶ περὶ ἡμῶν ὀδυνᾶται· καὶ ἡμεῖς
αυτά, αυτός βάσταξε τις αμαρτίες μας και επιφορτίστηκε τις θλίψεις μας·
ἐλογισάμεθα αὐτὸν εἶναι ἐν πόνῳ, καὶ ἐν πληγῇ, καὶ ἐν κακώσει. Αὐτὸς
ενώ εμείς τον θεωρήσαμε τραυματισμένο από το Θεό, πληγωμένο και
δὲ ἐτραυματίσθη διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν, καὶ μεμαλάκισται διὰ τὰς
μωλωπισμένο. Αυτός όμως για τις παραβάσεις μας τραυματίστηκε και
ἀνομίας ἡμῶν· παιδεία εἰρήνης ἡμῶν ἐπ᾿ αὐτόν, τῷ μώλωπι αὐτοῦ
ταλαιπωρήθηκε για τις ανομίες μας· η τιμωρία, που έφερε την ειρήνη μας με το
ἡμεῖς ἰάθημεν."
Θεό, έγινε πάνω του· θεραπευθήκαμε με τίς δικές του πληγές».

Θαύμαζε τὴν τοῦ Λόγου φιλανθρωπίαν, ὅτι δι᾿ ἡμᾶς ἀτιμάζεται, ἵνα
Θαύμαζε τη φιλανθρωπία του Θεού· για μας ατιμάζεται, για ν’ αποδειχθούμε
ἡμεῖς ἔντιμοι γενώμεθα. "Πάντες γάρ, φησίν, ὡς πρόβατα ἐπλανήθημεν·
εμείς έντιμοι. Διότι, λέει: «Όλοι οι άνθρωποι πλανηθήκαμε σαν τα πρόβατα και
ἄνθρωπος τῇ ὁδῷ αὐτοῦ ἐπλανήθη· καὶ Κύριος παρέδωκεν αὐτὸν ταῖς
ξεφύγαμε από το δρόμο μας· ο Θεός όμως παρέδωσε αυτόν (τον Υιό του) για
ἁμαρτίαις ἡμῶν· καὶ αὐτὸς διὰ τὸ κεκακῶσθαι οὐκ ἀνοίγει τὸ στόμα.
τις αμαρτίες μας. Και αυτός από τα βασανιστήρια δεν άνοιγε το στόμα του.
῾Ως πρόβατον ἐπὶ σφαγὴν ἤχθη, καὶ ὡς ἀμνὸς ἐναντίον τοῦ κείροντος
Οδηγήθηκε στη σφαγή σαν πρόβατο, και σαν αρνί άφωνο μπροστά σ’ εκείνον
αὐτὸν ἄφωνος, οὕτως οὐκ ἀνοίγει τὸ στόμα αὐτοῦ· ἐν τῇ ταπεινώσει
που το κουρεύει· έτσι κι αυτός δεν άνοιξε το στόμα του· με την ταπείνωσή του
αὐτοῦ ἡ κρίσις αὐτοῦ ἤρθη."
αρπάχτηκε από τη γενιά του».

Εἶτα, ἵνα μή τις αὐτὸν κοινὸν ἄνθρωπον ἐκ τοῦ πάθους ὑπολάβοι,
Έπειτα, για να μην τον θεωρήσει κανείς κοινό θνητό, λόγω του πάθους του,
προλαμβάνει τὰς ὑπονοίας τῶν ἀνθρώπων, καὶ τὴν ὑπὲρ αὐτοῦ
προλαβαίνει η Αγία Γραφή τις υποψίες των ανθρώπων και μας διηγείται
δύναμιν, καὶ τὸ πρὸς ἡμᾶς ἀνόμοιον τῆς φύσεως διηγεῖται ἡ γραφὴ
τη δύναμή του και την ανομοιότητα της φύσεώς του με μας:
λέγουσα· "Τὴν δὲ γενεὰν αὐτοῦ τίς διηγήσεται; ῞Οτι αἴρεται ἀπὸ τῆς
«Ποιός θα διηγηθεί τη γενιά του; Η ζωή του αποκόπηκε από τη γη.
γῆς ἡ ζωὴ αὐτοῦ. ᾿Απὸ τῶν ἀνομιῶν τοῦ λαοῦ ἤχθη εἰς θάνατον.
Εξαιτίας των ανομιών του λαού οδηγήθηκε στο θάνατο.
Καὶ δώσω τοὺς πονηροὺς ἀντὶ τῆς ταφῆς αὐτοῦ, καὶ τοὺς πλουσίους
Ο τάφος του δόθηκε μαζί με τους κακούργους και ο θάνατός του ορίστηκε
ἀντὶ τοῦ θανάτου αὐτοῦ· ὅτι ἀνομίαν οὐκ ἐποίησεν, οὐδὲ εὑρέθη
με τους πλούσιους. Διότι δεν διέπραξε ανομία, ούτε το στόμα του εκστόμισε
δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ. Καὶ Κύριος βούλεται καθαρίσαι αὐτὸν
δόλο. Ο Θεός θέλησε να τον καθαρίσει με το πάθος και τις πληγές του».
ἀπὸ τῆς πληγῆς".

[ΦΩΤΗΣ]

35. ᾿Αλλ᾿ ἴσως περὶ μὲν τῆς τοῦ θανάτου προφητείας ἀκούσας, ζητεῖς
Ίσως όμως, αφού άκουσες για τις προφητείες σχετικά με το θάνατό του, να
καὶ τὰ περὶ τοῦ σταυροῦ σημαινόμενα μαθεῖν. Οὐδὲ γὰρ οὐδὲ τοῦτο
να ζητείς να μάθεις και όσα λέγονται για το σταυρό. Διότι, ούτε κι αυτό το
σεσιώπηται· δεδήλωται δὲ καὶ λίαν τηλαυγῶς ἀπὸ τῶν ἁγίων.
γεγονός μένει στη σιωπή. Το έχουν δηλώσει οι προφήτες, και μάλιστα πολύ
καθαρά.

Μωϋσῆς γὰρ πρῶτος μεγάλῃ τῇ φωνῇ προαπαγγέλλει λέγων·
Πρώτος ο Μωϋσής το προαναγγέλλει με δυνατή φωνή λέγοντας:
"῎Οψεσθε τὴν ζωὴν ὑμῶν κρεμαμένην ἀπέναντι τῶν ὀφθαλμῶν ὑμῶν,
«Θα δείτε αυτόν που είναι η ζωή σας να είναι κρεμασμένος μπροστά στα μάτια
καὶ οὐ μὴ πιστεύσητε."
σας, και δεν θα το πιστέψετε».

Καὶ οἱ μετ᾿ αὐτὸν δὲ προφῆται πάλιν περὶ τούτου μαρτυροῦσι
Και οι μετέπειτα προφήτες πάλι γι’ αυτόν (το σταυρό) δίνουν μαρτυρία,
λέγοντες· "᾿Εγὼ δὲ ὡς ἀρνίον ἄκακον ἀγόμενον τοῦ θύεσθαι, οὐκ
λέγοντας: «Εγώ ήμουν σαν άκακο αρνί που το οδηγούν στη σφαγή και δεν το
ἔγνων· ἐπ᾿ ἐμὲ ἐλογίσαντο πονηρὸν λέγοντες· δεῦτε, καὶ ἐμβάλωμεν
γνώριζα·σκέφτηκαν σε βάρος μου άσχημα και είπαν: εμπρός, ας καταστρέψουμε
ξύλον εἰς τὸν ἄρτον αὐτοῦ, καὶ ἐκτρίψωμεν αὐτὸν ἀπὸ γῆς ζώντων."
το δέντρο μαζί με τον καρπό του, και ας τον εξαφανίσουμε από τους ζωντανούς».

Καὶ πάλιν· "῎Ωρυξαν χεῖράς μου καὶ πόδας μου· ἐξηρίθμησαν πάντα
Και αλλού λέει: «Τρύπησαν τα χέρια και τα πόδια μου· μπορούν να μετρήσουν
τὰ ὀστᾶ μου, διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς, καὶ ἐπὶ τὸν
όλα τα κόκαλά μου· μοίρασαν μεταξύ τους τα ρούχα μου και στο πανωφόρι
ἱματισμόν μου ἔβαλον κλῆρον."
μου έριξαν κλήρο».

Θάνατος δὲ μετέωρος, καὶ ἐν ξύλῳ γινόμενος, οὐκ ἄλλος ἂν εἴη, εἰ μὴ ὁ
Και δεν υπάρχει άλλος θάνατος στον αέρα και πάνω σε ξύλο παρά μόνον ο
σταυρός· καὶ ἐν οὐδενὶ πάλιν θανάτῳ διορύσσονται χεῖρες καὶ πόδες, εἰ
σταυρικός. Και σε κανέναν άλλο θάνατο επίσης δεν τρυπιούνται χέρια και
μὴ ἐν μόνῳ τῷ σταυρῷ.
πόδια παρά μόνον στο σταυρικό.

᾿Επειδὴ δὲ τῇ τοῦ Σωτῆρος ἐπιδημίᾳ καὶ πάντα τὰ ἔθνη πανταχόθεν
Και το ότι με την ενανθρώπηση του Χριστού άρχισαν όλα τα έθνη από παντού
ἐπιγινώσκειν τὸν Θεὸν ἤρξαντο, οὐδὲ τοῦτο ἀπαρασήμαντον
να γνωρίζουν τον αληθινό Θεό, κι αυτό οι προφήτες δεν το άφησαν χωρίς να το
κατέλειψαν· ἀλλ᾿ ἔστι καὶ περὶ τούτων μνήμη ἐν τοῖς ἁγίοις γράμμασιν.
πουν· το μνημονεύει η Αγία Γραφή· λέει συγκεκριμμένα: «Αυτός θα είναι η
"῎Εσται γάρ, φησίν, ἡ ῥίζα τοῦ ᾿Ιεσσαί, καὶ ὁ ἀνιστάμενος ἄρχειν ἐθνῶν,
ρίζα του Ιεσσαί και η σημαία που θα εξουσιάζει τα έθνη· σ’ αυτόν θα
ἐπ᾿ αὐτῷ ἔθνη ἐλπιοῦσι." Ταῦτα μὲν ὀλίγα πρὸς ἀπόδειξιν τῶν
προστρέξουν όλα τα έθνη». Αυτά τα λίγα αρκούν, για ν’ αποδείξουν τα
γενομένων.
γεγονότα.

Πᾶσα δὲ γραφὴ πεπλήρωται διελέγχουσα τὴν ᾿Ιουδαίων ἀπιστίαν.
Κάθε προφητεία της Αγίας Γραφής έχει εκπληρωθεί και ελέγχει την απιστία
Τίς γὰρ πώποτε τῶν ἐν ταῖς θείαις γραφαῖς ἱστορηθέντων δικαίων,
των Ιουδαίων. Διότι, ποιός ποτέ από τους δικαίους, προφήτες και πατριάρχες,
καὶ ἁγίων προφητῶν, καὶ πατριαρχῶν, ἐκ παρθένου μόνης ἔσχε τὴν
που διηγείται η Αγία Γραφή, γεννήθηκε σωματικά μόνον από μία παρθένο;
τοῦ σώματος γένεσιν; ἢ τίς γυνὴ χωρὶς ἀνδρὸς αὐτάρκης γέγονε πρὸς
Ή, ποιά γυναίκα, χωρίς άνδρα, κατάφερε μόνη της να φέρει στη ζωή (γεννήσει)
σύστασιν ἀνθρώπων; οὐκ ῎Αβελ μὲν ἐξ ᾿Αδὰμ γέγονεν, ᾿Ενὼχ δὲ ἐκ τοῦ
ανθρώπους; Δεν γεννήθηκε ο Άβελ από τον Αδάμ, ο Ενώχ από τον Ιάρεδ,
᾿Ιάρεδ, Νῶε ἐκ Λαμέχ, καὶ ᾿Αβραὰμ μὲν ἐκ Θάρρα, ᾿Ισαὰκ δὲ ἐξ ᾿Αβραάμ,
ο Νώε από τον Λάμεχ, ο Αβραάμ από τον Θάρρα, ο Ισαάκ από τον Αβραάμ και
καὶ ᾿Ιακὼβ ἐξ ᾿Ισαάκ; οὐχὶ ᾿Ιούδας ἐξ ᾿Ιακώβ, καὶ Μωϋσῆς καὶ ᾿Ααρὼν
ο Ιακώβ από τον Ισαάκ; Δεν γεννήθηκε ο Ιούδας από τον Ιακώβ, ο Μωϋσής και
ἐξ ᾿Αμεράμ; οὐ Σαμουὴλ τοῦ ῾Ελκανᾶ γέγονεν, οὐ Δαβὶδ τοῦ ᾿Ιεσσαί,
ο Ααρών από τον Αμεράμ; Δεν είναι ο Σαμουήλ του Ελκανά, ο Δαβίδ του
οὐ Σολομὼν τοῦ Δαβίδ, οὐκ ᾿Εζεκίας τοῦ ῎Αχαζ, οὐκ ᾿Ιωσίας τοῦ
Ιεσσαί, ο Σολομών του Δαβίδ, ο Εζεκίας του Άχαζ, ο Ιωσίας του Αμώς,
᾿Αμώς, οὐχ ῾Ησαΐας τοῦ ᾿Αμώς, οὐχ ῾Ιερεμίας τοῦ Χελκίου, οὐκ
ο Ησαΐας του Αμώς, ο Ιερεμίας του Χελκία, ο Ιεζεκιήλ του Βουζί;
᾿Ιεζεκιὴλ τοῦ Βουζί; οὐχ ἕκαστος ἔσχε τὸν πατέρα τῆς γενέσεως
Δεν έχει ο καθένας αίτιο της γεννήσεώς του τον πατέρα του;
ἀρχηγόν; τίς οὖν ὁ ἐκ παρθένου μόνης γεγονώς; ὅτι καὶ λίαν ἐμέλησε
Ποιός, λοιπόν, γεννήθηκε μόνον από παρθένο κόρη; Διότι πολύ ενδιαφέρθηκε
τῷ προφήτῃ περὶ τῆς τούτου σημασίας.
ο προφήτης να τονίσει τη σημασία αυτού του γεγονότος.

Τίνος δὲ τῆς γενέσεως προέδραμεν ἀστὴρ ἐν οὐρανοῖς, καὶ τὸν
Σε τίνος γέννηση πάλι φάνηκε προηγουμένως να τρέχει στον ουρανό αστέρι,
γεννηθέντα ἐσήμανε τῇ οἰκουμένῃ; Μωϋσῆς μὲν γὰρ γεννώμενος
και ν’ αναγγέλλει σ’ όλη την οικουμένη αυτόν που γεννήθηκε; Τον Μωϋσή π.χ.,
ἐκρύπτετο ὑπὸ τῶν γονέων· Δαβὶδ δὲ οὐδὲ τοῖς ἐκ γειτόνων ἠκούσθη,
όταν γεννιόταν, οι γονείς του τον έκρυβαν. Τον Δαβίδ δεν τον άκουσαν ούτε οι
ὅπουγε οὐδὲ ὁ μέγας Σαμουὴλ αὐτὸν ἐγίνωσκεν, ἀλλ᾿ ἐπυνθάνετο,
γείτονες, ούτε ακόμη ο μεγάλος προφήτης Σαμουήλ· ρωτούσε μάλιστα να μάθει,
εἰ ἔστιν ἔτι υἱὸς τῷ ᾿Ιεσσαί· ᾿Αβραὰμ δὲ λοιπὸν γεγονὼς μέγας ἐγνώσθη
αν έχει άλλο παιδί ο Ιεσσαί. Ο Αβραάμ πάλι, μόνον όταν μεγάλωσε, έγινε
τοῖς ἐγγύς. Τῆς δὲ τοῦ Χριστοῦ γενέσεως μάρτυς οὐκ ἄνθρωπος, ἀλλ᾿
γνωστός στους γείτονές του. Για τη γέννηση όμως του Χριστού δεν έχουμε για
ἀστὴρ φαινόμενος ἦν ἐν οὐρανῷ, ὅθεν καὶ κατέβαινεν.
μάρτυρα άνθρωπο, αλλά αστέρι που έλαμψε στον ουρανό· από κει που εκείνος
κατέβηκε στη γη.

[ΦΩΤΗΣ]

36. Τίς δὲ πώποτε τῶν γενομένων βασιλέων "πρὶν ἰσχῦσαι καλεῖν
Ποιός πάλι απ’ όσους έγιναν βασιλείς, προτού «μπορέσει να πει το όνομα του
πατέρα ἢ μητέρα" ἐβασίλευσε καὶ τρόπαια κατὰ τῶν ἐχθρῶν εἴληφεν;
πατέρα ή της μητέρας του», βασίλεψε και πέτυχε νίκες εναντίον των εχθρών;
οὐ Δαβὶδ τριακονταετὴς ἐβασίλευσε, καὶ Σαλομὼν νέος γεγονὼς
Ο Δαβίδ δεν βασίλεψε όταν έγινε τριάντα χρονών; Και ο Σολομών νέος δεν
ἐβασίλευσεν; Οὐκ ᾿Ιωὰς ἐτῶν ἑπτὰ γενόμενος ἐπὶ τὴν βασιλείαν
έγινε βασιλιάς; Και ο Ιωάς δεν ανέβηκε στο βασιλικό θρόνο σε ηλικία επτά
παρῆλθε, καὶ ὁ ἔτι κατωτέρω ᾿Ιωσίας περὶ ἔτη γεγονὼς ἑπτὰ τῆς
ετών; Και ο μετέπειτα Ιωσίας δεν ανέλαβε τη βασιλεία σε ηλικία επτά ετών;
ἀρχῆς ἀντελάβετο; ᾿Αλλὰ καὶ ὅμως οὗτοι ταύτην ἄγοντες τὴν ἡλικίαν,
Κι αυτοί όμως, παρόλο που βρίσκονταν σε τόσο μικρή ηλικία, μπορούσαν να
ἴσχυον καλεῖν πατέρα ἢ μητέρα.
προφέρουν το όνομα του πατέρα ή της μητέρας τους.


Τίς οὖν ἄρα ἐστὶν ὁ σχεδὸν πρὶν γενέσεως βασιλεύων, καὶ σκυλεύων
Ποιός, λοιπόν, είναι άραγε αυτός που προτού γεννηθεί είναι βασιλιάς και
τοὺς ἐχθρούς; Τίς δὲ τοιοῦτος γέγονε βασιλεὺς ἐν τῷ ᾿Ισραήλ, καὶ ἐν
εξολοθρεύει τους εχθρούς; Ας μας πουν οι Ιουδαίοι ιστορικοί: ποιός βασιλιάς
τῷ ᾿Ιούδᾳ, λεγέτωσαν οἱ ᾿Ιουδαῖοι διερευνήσαντες, ἐφ᾿ ὃν τὰ ἔθνη
στο βασίλειο του Ισραήλ και του Ιούδα υπήρξε τέτοιος, στον οποίο να ελπίζουν
πάντα τὴν ἐλπίδα τέθεινται καὶ εἰρήνην ἔσχε;
όλα τα έθνη και έκαμε την ειρήνη;

Καὶ οὐ μᾶλλον ἠναντιοῦντο πανταχόθεν αὐτοῖς; ῞Εως γὰρ συνειστήκει
Και από παντού δεν επιτίθενταν εναντίον τους; Από τότε που κτίσθηκε
ἡ ᾿Ιερουσαλήμ, πόλεμος ἦν ἄσπονδος αὐτοῖς, καὶ ἐμάχοντο πάντες
η Ιερουσαλήμ είχαν αδιάκοπο πόλεμο και πολεμούσαν όλοι εναντίον του
πρὸς τὸν ᾿Ισραήλ, ᾿Ασσύριοι μὲν θλίβοντες, Αἰγύπτιοι δὲ διώκοντες,
Ισραήλ: οι Ασσύριοι τους πίεζαν, οι Αιγύπτιοι τους καταδίωκαν και οι
Βαβυλώνιοι δὲ ἐπιβαίνοντες· καὶ τό γε θαυμαστόν, ὅτι καὶ Σύρους τοὺς
Βαβυλώνιοι τους κατακτούσαν· και το πιο παράξενο, ακόμη και οι γείτονές
ἐκ γειτόνων ἀντιπολεμοῦντας εἶχον αὐτοῖς.
τους, οι Σύριοι, πολεμούσαν εναντίον τους.

῍Η οὐχὶ Δαβὶδ τοὺς ἐν Μωὰβ ἐπολέμει, καὶ τοὺς Σύρους ἐξέκοπτεν,
Ή μήπως δεν πολεμούσε ο Δαβίδ τους Μωαβίτες και δεν εξολόθρευε τους
᾿Ιωσίας τοὺς πλησίον ἐφυλάττετο, καὶ ᾿Εζεκίας ἐδειλία τὴν ἀλαζονείαν
Σύριους; Ο Ιωσίας δεν πρόσεχε από τους γείτονές του και ο Εζεκίας δεν
τοῦ Σεναχηρείμ, καὶ Μωϋσεῖ ὁ ᾿Αμαλὴκ ἐστρατεύετο, καὶ οἱ ᾿Αμορραῖοι
φοβόταν τη φιλοδοξία του Σεναχηρείμ; Οι Αμαληκίτες δεν πολεμούσαν τον
ἠναντιοῦντο ᾿Ιησοῦ τῷ τοῦ Ναυὴ, οἱ τὴν ῾Ιεριχὼ κατοικοῦντες
Μωϋσή και οι Αμορραίοι, όπως και οι κάτοικοι της Ιεριχώ, δεν
ἀντιπαρετάσσοντο; Καὶ ὅλως ἄσπονδα ἦν τοῖς ἔθνεσι πρὸς τὸν
αντιπαρατάσσονταν στον Ιησού του Ναυή; Και γενικά δεν ήταν τελείως
᾿Ισραὴλ τὰ τῆς φιλίας; Τίς οὖν ἐστὶν εἰς ὃν τὰ ἔθνη τὴν ἐλπίδα τίθεται,
εχθρικά τα έθνη προς τον Ισραήλ; Αξίζει, λοιπόν, να δούμε ποιός είναι αυτός
ἄξιον ἰδεῖν· εἶναι γὰρ δεῖ, ἐπεὶ καὶ τὸν προφήτην ἀδύνατον ψεύσασθαι.
στον οποίο ελπίζουν τα έθνη· διότι πρέπει να υπάρχει, αφού ο προφήτης είναι
αδύνατον να λέει ψέμματα.

Τίνος δὲ τῶν ἁγίων προφητῶν ἢ τῶν ἄνωθεν πατριαρχῶν ὁ θάνατος
Ποιός από τους άγιους προφήτες η τους αρχαίους πατριάρχες πέθανε πάνω στο
ἐν σταυρῷ γέγονεν ὑπὲρ τῆς πάντων σωτηρίας; ῍Η τίς ἐτραυματίσθη
σταυρό, για να σωθούν όλοι οι άνθρωποι; Ή ποιός πληγώθηκε και σκοτώθηκε,
καὶ ἀνῃρέθη ὑπὲρ τῆς πάντων ὑγείας; Τίς δὲ τῶν δικαίων ἢ τῶν
για να έχουν όλοι την υγεία τους; Ποιός από τους δίκαιους ή τους βασιλείς
βασιλέων κατῆλθεν εἰς Αἴγυπτον, καὶ τῇ τούτου καθόδῳ τὰ τῶν
κατέβηκε στην Αίγυπτο, και με την κάθοδό του συνέβηκε να γκρεμιστούν τα
Αἰγυπτίων εἴδωλα πέπαυται; ᾿Αβραὰμ μὲν γὰρ κατῆλθε, καὶ πάλιν ἡ
είδωλα των Αιγυπτίων; Κατέβηκε ο Αβραάμ στην Αίγυπτο, αλλά πάλι η
εἰδωλολατρία κατὰ πάντων. Μωϋσῆς ἐκεῖ γεγέννηται, καὶ οὐδὲν
ειδωλολατρία ήταν κυρίαρχη. Ο Μωϋσής εκεί γεννήθηκε, αλλά καθόλου δεν
ἧττον ἦν ἐκεῖ ἡ τῶν πεπλανημένων θρησκεία.
μειώθηκε η θρησκεία της πλάνης.

[ΦΩΤΗΣ]

37. Τίς δὲ τῶν ἐν τῇ γραφῇ μαρτυρουμένων διωρύχθη τὰς χεῖρας καὶ
Απ’ όσους μας διηγείται η Αγία Γραφή, ποιού του τρύπησαν τα χέρια και τα
τοὺς πόδας, ἢ ὅλως ἐπὶ ξύλου κεκρέμασται, καὶ σταυρῷ τετελείωται
πόδια; Ή γενικά ποιόν κρέμασαν στο ξύλο και πέθανε πάνω στο σταυρό για
ὑπὲρ τῆς πάντων σωτηρίας; ᾿Αβραὰμ μὲν γὰρ ἐπὶ κλίνης ἐκλείπων
τη σωτηρία όλων; Διότι ο Αβραάμ στο τέλος της ζωής του πέθανε στο κρεβάτι·
ἀπέθανεν· ᾿Ισαὰκ δὲ καὶ ᾿Ιακὼβ καὶ αὐτοὶ ἐξάραντες τοὺς πόδας ἐπὶ
ο Ισαάκ και ο Ιακώβ κι αυτοί άπλωσαν τα πόδια τους στο κρεβάτι και πέθαναν.
κλίνης ἀπέθανον. Μωϋσῆς καὶ ᾿Ααρὼν ἐν τῷ ὄρει, Δαβὶδ ἐν τῷ οἴκῳ
Ο Μωϋσής και ο Ααρών πέθαναν στο όρος, ο Δαβίδ στο σπίτι του, χωρίς να
τετελεύτηκεν, οὐδεμίαν ἐπιβουλὴν ὑπὸ τῶν λαῶν παθών. Εἰ δὲ καὶ
υποστεί καμιά επιβουλή από το λαό. Αν και τον καταδίωξε ο Σαούλ,
ἐζητήθη ὑπὸ τοῦ Σαούλ, ἀλλὰ ἀβλαβὴς ἐσῴζετο. ῾Ησαΐας ἐπρίσθη μέν,
σώθηκε όμως χωρίς να πάθει τίποτε. Ο Ησαΐας πάλι πριονίστηκε, αλλά δεν
ἀλλ᾿ οὐκ ἐπὶ ξύλου κεκρέμασται· ῾Ιερεμίας ὑβρίσθη, ἀλλ᾿ οὐ κατακριθεὶς
κρεμάστηκε στο ξύλο. Τον Ιερεμία τον έβρισαν, αλλά δεν πέθανε
ἀπέθανεν· ᾿Ιεζεκιὴλ ἔπασχεν, ἀλλ᾿ οὐχ ὑπὲρ τοῦ λαοῦ, ἀλλὰ τὰ ἐσόμενα
καταδικασμένος. Ο Ιεζεκιήλ υπέφερε πάθη, όχι όμως για χάρη του λαού, αλλά
κατὰ τοῦ λαοῦ σημαίνων.
για να επισημάνει ποιά δεινά θα συμβούν στο μέλλον στο λαό.

῎Επειτα οὗτοι, καὶ πάσχοντες, ἄνθρωποι ἦσαν, ὁποῖοι καὶ πάντες
Έπειτα αυτοί, αν και έπασχαν, ήταν άνθρωποι, όμοιοι στη φύση με όλους.
κατὰ τὴν τῆς φύσεως ὁμοιότητα· ὁ δὲ σημαινόμενος ἐκ τῶν γραφῶν
Αυτός όμως, για τον οποίο προφητεύουν οι Γραφές ότι θα θυσιαστεί για χάρη
ὑπὲρ πάντων πάσχειν, οὐκ ἁπλῶς ἄνθρωπος, ἀλλὰ ζωὴ πάντων
όλων, δεν ήταν απλός άνθρωπος, αλλά η ζωή όλων, αν και στη φύση είναι
λέγεται, κἂν ὅμοιος κατὰ τὴν φύσιν τοῖς ἀνθρώποις. "῎Οψεσθε γάρ,
όμοιος με τους ανθρώπους. Διότι λέει η Γραφή: «Θα δείτε αυτόν που είναι η
φησί, τὴν ζωὴν ὑμῶν κρεμαμένην ἀπέναντι τῶν ὀφθαλμῶν ὑμῶν", καὶ·
ζωή σας να είναι κρεμασμένος μπροστά στα μάτια σας»· και αλλού λέει:
"Τὴν γενεὰν αὐτοῦ τίς διηγήσεται;"
«Ποιός θα διηγηθεί για τη γενιά του;».

Πάντων μὲν γὰρ τῶν ἁγίων τὴν γενεάν τις δύναται μαθὼν ἄνωθεν
Διότι, την καταγωγή όλων των αγίων, αφού την πληροφορηθεί κάποιος, μπορεί
διηγήσασθαι τίς καὶ πόθεν ἕκαστος γέγονε· τοῦ δὲ τυγχάνοντος ζωῆς
να την πει, ποιός είναι ο καθένας και από που κατάγεται· αυτός όμως που είναι
ἀδιήγητον τὴν γενεὰν οἱ θεῖοι σημαίνουσι λόγοι. Τίς οὖν ἐστι, περὶ οὗ
η ζωή,η καταγωγή του είναι ανεκδιήγητη, όπως λέει η Αγία Γραφή. Ποιός είναι,
ταῦτα λέγουσιν αἱ θεῖαι γραφαί; ἢ τίς τηλικοῦτος, ὡς καὶ τοὺς
λοιπόν, αυτός για τον οποίο λέει αυτά η Αγία Γραφή; Ή ποιός είναι τόσο
προφήτας περὶ αὐτοῦ τοσαῦτα προκαταγγέλλειν;
σπουδαίος, ώστε και οι προφήτες να προαναγγέλλουν τόσα πολλά γι’ αυτόν;

᾿Αλλὰ γὰρ οὐδεὶς ἄλλος ἐν ταῖς γραφαῖς εὑρίσκεται, πλὴν τοῦ κοινοῦ
Διότι, κανένας άλλος δεν βρίσκεται τόσο μεγάλος μέσα στην Αγία Γραφή,
πάντων Σωτῆρος τοῦ Θεοῦ Λόγου τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ.
εκτός από τον κοινό Σωτήρα όλων, τον Κύριό μας Ιησού Χριστό, το Λόγο του
Οὗτος γάρ ἐστιν ὁ ἐκ παρθένου προελθὼν καὶ ἄνθρωπος ἐπὶ γῆς
Θεού. Διότι αυτός είναι που γεννήθηκε από παρθένο κόρη και ενανθρώπησε
φανεὶς καὶ ἀδιήγητον ἔχων τὴν κατὰ σάρκα γενεάν. Οὐ γάρ ἐστιν ὃς
και έχει άγνωστη την ανθρώπινη ρίζα της γενιάς του. Δεν υπάρχει κανείς που
δύναται τὸν κατὰ σάρκα πατέρα τούτου λέγειν, οὐκ ὄντος τοῦ
να μπορεί να ονομάσει τον σαρκικό πατέρα του, διότι το σώμα του δεν
σώματος αὐτοῦ ἐξ ἀνδρὸς ἀλλ᾿ ἐκ παρθένου μόνης.
προήλθε από άνδρα αλλά μόνον από παρθένο κόρη.

῞Ωσπερ οὖν τοῦ Δαβὶδ καὶ Μωϋσέως καὶ πάντων τῶν πατριαρχῶν
Όπως λοιπόν μπορεί ν’ αναζητήσει κάποιος το γενεαλογικό δέντρο του Δαβίδ,
τοὺς πατέρας τις γενεαλογεῖν δύναται, οὕτως οὐδεὶς δύναται τὴν
του Μωϋσή και όλων των πατριαρχών, έτσι δεν μπορεί ν’ απαριθμήσει την
κατὰ σάρκα γενεὰν τοῦ Σωτῆρος ἐξ ἀνδρὸς διηγήσασθαι. Οὗτός ἐστιν
ανθρώπινη ρίζα του Σωτήρα από την πλευρά του πατέρα. Αυτός είναι που
ὁ καὶ τὸν ἀστέρα σημαίνειν τὴν τοῦ σώματος γένεσιν ποιήσας. ῎Εδει
δημιούργησε το αστέρι, για να δηλώσει τη σωματική του γέννηση. Διότι
γὰρ ἀπ᾿ οὐρανοῦ κατερχόμενον τὸν Λόγον, ἐξ οὐρανοῦ καὶ τὴν
έπρεπε, αφού από τον ουρανό κατέβηκε ο Λόγος, και από τον ουρανό να δοθεί
σημασίαν ἔχειν· καὶ ἔδει τὸν τῆς κτίσεως βασιλέα προερχόμενον,
το μήνυμα της γεννήσεώς του. Και έπρεπε, εφόσον ο ερχόμενος ήταν ο
ἐμφανῶς ὑπὸ πάσης τῆς οἰκουμένης γινώσκεσθαι.
βασιλιάς της κτίσεως, να τον γνωρίζει ξεκάθαρα όλη η οικουμένη.

᾿Αμέλει ἐν ᾿Ιουδαίᾳ ἐγεννᾶτο, καὶ οἱ ἀπὸ Περσίδος ἤρχοντο
Αν και γεννήθηκε στην Ιουδαία, έρχονταν να τον προσκυνήσουν
προσκυνῆσαι αὐτῷ. Οὗτός ἐστιν ὁ καὶ πρὶν τῆς σωματικῆς ἐπιφανείας
οι Πέρσες. Αυτός είναι που και πριν από την ενανθρώπησή του
λαβὼν τὴν κατὰ τῶν ἀντικειμένων δαιμόνων νίκην, καὶ κατὰ τῆς
πήρε τη νίκη ενάντια στους αντίπαλους δαίμονες και τα τρόπαια ενάντια
εἰδωλολατρίας τρόπαια.
στην ειδωλολατρία.

Πάντες γοῦν πανταχόθεν οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν, ἐξομνύμενοι τὴν πάτριον
Όλοι, λοιπόν, οι ειδωλολάτρες απ’ όλα τα έθνη απαρνήθηκαν τις
συνήθειαν καὶ τὴν εἰδώλων ἀθεότητα, πρὸς τὸν Χριστὸν λοιπὸν τὴν
πατροπαράδοτες συνήθειές τους και την αθεΐα των ειδώλων· εναποθέτουν
ἐλπίδα τίθενται, καὶ αὐτῷ καταγράφουσιν ἑαυτούς, ὡς καὶ τοῖς
λοιπόν την ελπίδα τους στο Χριστό και γίνονται στρατιώτες του, πράγμα που
ὀφθαλμοῖς ἔξεστιν ἰδεῖν τὸ τοιοῦτον. Οὐδὲ γὰρ ἄλλοτε ἡ τῶν
είναι δυνατόν να το δούμε με τα μάτια μας. Διότι ποτέ άλλοτε δεν είχε παύσει
Αἰγυπτίων ἀθεότης πέπαυται, εἰ μὴ ὅτε ὁ Κύριος τοῦ παντός, ὡς ἐπὶ
η αθεΐα των Αιγυπτίων, παρά μόνον όταν ο Παντοκράτωρ Κύριος κατέβηκε
νεφέλης ἐποχούμενος, τῷ σώματι κατῆλθεν ἐκεῖ, καὶ τὴν τῶν εἰδώλων
εκεί σωματικά, σαν να ήταν πάνω σε σύννεφο· κατάργησε εκεί την πλάνη
κατήργησε πλάνην, πάντας δὲ εἰς ἑαυτὸν καὶ δι᾿ ἑαυτοῦ πρὸς τὸν
των ειδώλων και όλους τους τράβηξε κοντά του και τους οδήγησε στη
Πατέρα μετήνεγκεν.
συνέχεια προς τον Πατέρα του.

Οὗτός ἐστιν ὁ σταυρωθεὶς ἐπὶ μάρτυρι τῷ ἡλίῳ καὶ τῇ κτίσει καὶ τοῖς
Αυτός είναι εκείνος που σταυρώθηκε με μάρτυρα τον ήλιο και την κτίση και
αὐτῷ τὸν θάνατον προσαγαγοῦσι· καὶ τῷ τούτου θανάτῳ ἡ σωτηρία
αυτούς που τον θανάτωσαν. Και με το θάνατό του συντελέστηκε η σωτηρία
πᾶσι γέγονε, καὶ ἡ κτίσις πᾶσα λελύτρωται. Οὗτός ἐστιν ἡ πάντων
όλων και λυτρώθηκε όλη η κτίση. Αυτός είναι η ζωή όλων, και εκείνος που
ζωή, καὶ ὁ ὡς πρόβατον ὑπὲρ τῆς πάντων σωτηρίας ἀντίψυχον τὸ
παράδωσε σαν πρόβατο το σώμα του σε θάνατο για τη σωτηρία όλων,
ἑαυτοῦ σῶμα εἰς θάνατον παραδούς, κἂν ᾿Ιουδαῖοι μὴ πιστεύωσιν.
αν και οι Ιουδαίοι δεν τον πιστεύουν.

[ΦΩΤΗΣ]

38. Εἰ γὰρ μὴ αὐτάρκη νομίζουσι ταῦτα, κἂν ἐξ ἑτέρων πειθέσθωσαν
Εάν βέβαια δεν τα θεωρούν αυτά αρκετά για να τους πείσουν, ας πεισθούν
ἀφ᾿ ὧν αὐτοὶ πάλιν ἔχουσι λογίων. Περὶ τίνος γὰρ λέγουσιν οἱ
τουλάχιστον από άλλες προφητείες που αυτοί πάλι έχουν. Διότι, για ποιόν λένε
προφῆται· "᾿Εμφανὴς ἐγενόμην τοῖς ἐμὲ μὴ ζητοῦσιν, εὑρέθην τοῖς ἐμὲ
οι προφήτες: «Φανερώθηκα σ’ αυτούς που δεν με αναζητούσαν· βρέθηκα απ’
μὴ ἐπερωτῶσιν· εἶπα ἰδού εἰμι τῷ ἔθνει οἳ οὐκ ἐκάλεσάν μου τὸ ὄνομα·
αυτούς που δεν ρωτούσαν για μένα· είπα, να εγώ είμαι σε έθνος που δεν
ἐξεπέτασα τὰς χεῖράς μου πρὸς λαὸν ἀπειθοῦντα καὶ ἀντιλέγοντα;"
αποκαλεί το όνομά μου· άπλωσα τα χέρια μου σ’ έναν απειθή λαό που αντιδρά»;

Τίς οὖν ἐστιν ὁ ἐμφανὴς γενόμενος; Εἴποι τις πρὸς ᾿Ιουδαίους· εἰ μὲν
Θα μπορούσε να ρωτήσει κάποιος τους Ιουδαίους: ποιός είναι λοιπόν αυτός
γὰρ ὁ προφήτης ἐστί, λεγέτωσαν πότε ἐκρύπτετο, ἵνα καὶ ὕστερον
που εμφανίστηκε; Εάν είναι προφήτης, ας μας πουν πότε κρυβόταν, για να
φανῇ· Ποῖος δὲ οὗτός ἐστιν ὁ προφήτης ὁ καὶ ἐμφανὴς ἐξ ἀφανῶν
εμφανιστεί έπειτα. Και ποιός είναι αυτός ο προφήτης που κρυβόταν κι
γενόμενος, καὶ τὰς χεῖρας ἐκπετάσας ἐπὶ σταυροῦ; Τῶν μὲν οὖν
εμφανίστηκε έπειτα, και άπλωσε τα χέρια του πάνω στο σταυρό; Δεν είναι
δικαίων οὐδείς, μόνος δὲ ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὁ ἀσώματος ὢν τὴν φύσιν
κανείς από τους δίκαιους· είναι μόνον ο Λόγος του Θεού, που είναι ασώματος
καὶ δι᾿ ἡμᾶς σώματι φανεὶς καὶ ὑπὲρ ἡμῶν παθών.
στη φύση του, αλλά για χάρη μας πήρε σώμα και έπαθε για τη σωτηρία μας.

῍Η εἰ μηδὲ τοῦτο αὔταρκες αὐτοῖς, κἂν ἐξ ἑτέρων δυσωπείσθωσαν,
Εάν και αυτό δεν τους ικανοποιεί, τουλάχιστον ας ντραπούν από τα υπόλοιπα,
οὕτως ἐναργῆ τὸν ἔλεγχον ὁρῶντες· φησὶ γὰρ ἡ γραφή· "᾿Ισχύσατε
διότι θα δουν σ’ αυτά φανερή την απόδειξη. Διότι λέει η Αγία Γραφή: «Πάρτε
χεῖρες ἀνειμέναι καὶ γόνατα παραλελυμένα· παρακαλέσατε οἱ
δύναμη τα αποκαμωμένα χέρια και τα παράλυτα πόδια· να πείτε σ’ όσους
ὀλιγόψυχοι τῇ διανοίᾳ· ἰσχύσατε, μὴ φοβεῖσθε· ἰδοὺ ὁ Θεὸς ἡμῶν
φοβούνται: να είστε δυνατοί, μη φοβόσαστε· διότι, να, ο Θεός μας θά ρθει να
κρίσιν ἀνταποδίδωσιν, αὐτὸς ἥξει καὶ σώσει ἡμᾶς· τότε ἀνοιχθήσονται
εκδικηθεί, αυτός θα έρθει και θα μας σώσει. Τότε τα μάτια των τυφλών θ’
ὀφθαλμοὶ τυφλῶν, καὶ ὦτα κωφῶν ἀκούσονται· τότε ἁλεῖται ὡς
ανοιχτούν και τ’ αυτιά των κουφών θ’ ακούσουν· τότε θα πηδάει σαν ελάφι
ἔλαφος ὁ χωλός, καὶ τρανὴ ἔσται γλῶσσα μογγιλάλων."
ο κουτσός και η γλώσσα των μουγγών θα λέει πολλά».

Τί τοίνυν καὶ περὶ τούτου δύνανται λέγειν, ἢ πῶς ὅλως καὶ πρὸς
Τί λοιπόν μπορούν να πουν και γι’ αυτή την προφητεία, ή πώς τολμούν να τη
τοῦτο τολμῶσιν ἀντιβλέπειν; ῾Η μὲν γὰρ προφητεία Θεὸν ἐπιδημεῖν
βλέπουν μπροστά τους; Διότι η προφητεία δηλώνει ότι ο Θεός θα ενανθρωπίσει
σημαίνει, τὰ δὲ σημεῖα καὶ τὸν χρόνον τῆς παρουσίας γνωρίζει· τό τε
και κάνει γνωστά τα σημάδια και το χρόνο της παρουσίας του. Το ότι οι τυφλοί
γὰρ τυφλοὺς ἀναβλέπειν, καὶ χωλοὺς περιπατεῖν, καὶ κωφοὺς ἀκούειν,
βλέπουν, οι κουτσοί περπατούν, οι κουφοί ακούν και η γλώσσα των μουγγών
καὶ τρανοῦσθαι μογγιλάλων τὴν γλῶσσαν, ἐπὶ τῇ γενομένῃ θείᾳ
λέει πολλά, όλα αυτά (τα θαυμαστά σημεία) τα λέει για το γεγονός της
παρουσίᾳ λέγουσι. Πότε τοίνυν γέγονε τοιαῦτα σημεῖα ἐν τῷ ᾿Ισραὴλ
σαρκώσεως του Θεού. Ας πουν, πότε συνέβησαν τέτοια μεγάλα σημεία στο
ἢ ποῦ τοιοῦτόν τι γέγονεν ἐν τῇ ᾿Ιουδαίᾳ, λεγέτωσαν.
(βασίλειο του) Ισραήλ ή σε κάποιο μέρος (του βασιλείου) της Ιουδαίας;

Λεπρὸς ἐκαθαρίσθη Ναιμάν, ἀλλ᾿ οὐ κωφὸς ἤκουσεν, οὐδὲ χωλὸς
Καθαρίστηκε βέβαια από τη λέπρα ο Ναιμάν, αλλά κανείς κουφός δεν άκουσε
περιεπάτησε. Νεκρὸν ἤγειρεν ᾿Ηλίας καὶ ᾿Ελισσαῖος, ἀλλ᾿ οὐκ ἐκ γενετῆς
ούτε κουτσός περπάτησε. Ανάστησαν νεκρό ο Ηλίας και ο Ελισσαίος, αλλά δεν
ἀνέβλεψε τυφλός. Μέγα μὲν γὰρ καὶ τὸ ἐγεῖραι νεκρὸν ἀληθῶς, ἀλλ᾿ οὐ
είδε το φως τυφλός από γεννησιμιού του. Είναι σπουδαίο πράγματι ν’
τοιοῦτον, ὁποῖον τὸ παρὰ τοῦ Σωτῆρος θαῦμα. Πλὴν εἰ τὸ περὶ τοῦ
αναστηθεί νεκρός, αλλ’ όχι τόσο σπουδαίο σαν τα θαύματα του Σωτήρα.
λεπροῦ καὶ τοῦ νεκροῦ τῆς χήρας οὐ σεσιώπηκεν ἡ γραφή, πάντως εἰ
Μάλιστα,εφόσον η Γραφή δεν αποσιώπησε το θαύμα του λεπρού και του
ἐγεγόνει καὶ χωλὸν περιπατεῖν καὶ τυφλὸν ἀναβλέπειν, οὐκ ἂν παρῆκε
νεκρού παιδιού της χήρας, σίγουρα δεν θα παρέλειπε να πει κι αν συνέβαινε
τοῦ δηλῶσαι καὶ ταῦτα ὁ λόγος. ᾿Επειδὴ δὲ σεσιώπηται ἐν ταῖς
κουτσός να περπατήσει και τυφλός να δει. Επειδή όμως δεν τα αναφέρει η Αγία
γραφαῖς, δῆλόν ἐστι μὴ γεγενῆσθαι ταῦτα πρότερον.
Γραφή, είναι φανερό ότι δεν είχαν συμβεί αυτά προηγουμένως.

Πότε οὖν γέγονε ταῦτα, εἰ μὴ ὅτε αὐτὸς ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος ἐν σώματι
Πότε λοιπόν συνέβησαν αυτά, παρά μόνον όταν ενανθρώπισε ο Λόγος του
παραγέγονε; Πότε δὲ παραγέγονεν, εἰ μὴ ὅτε χωλοὶ περιεπάτησαν,
Θεού; Και πότε ήρθε, παρά όταν οι κουτσοί περπάτησαν, οι μουγγοί
καὶ μογγιλάλοι ἐτρανώθησαν, καὶ κωφοὶ ἤκουσαν, καὶ τυφλοὶ ἐκ
μίλησαν, οι κουφοί άκουσαν και οι τυφλοί από τη γέννα τους είδαν το φως;
γενετῆς ἀνέβλεψαν; Διὰ τοῦτο γὰρ καὶ οἱ τότε θεωροῦντες ᾿Ιουδαῖοι
Γι’ αυτό το λόγο και οι Ιουδαίοι που τα έβλεπαν αυτά τότε έλεγαν, ότι δεν
ἔλεγον, ὡς οὐκ ἄλλοτε ταῦτα γενόμενα ἀκούσαντες· "᾿Εκ τοῦ αἰῶνος
έχουν ακούσει να γίνονται τέτοια θαυμαστά γεγονότα παλαιότερα: «Ποτέ δεν
οὐκ ἠκούσθη, ὅτι ἀνέῳξέ τις ὀφθαλμοὺς τυφλοῦ γεγεννημένου· εἰ μὴ ἦν
ακούστηκε ότι άνοιξε κάποιος τα μάτια εκ γενετής τυφλού· εάν αυτός που το
οὗτος παρὰ Θεοῦ, οὐκ ἠδύνατο ποιεῖν οὐδέν."
έκανε δεν ήταν από το Θεό, δεν θα μπορούσε να κάνει τίποτε».

[ΦΩΤΗΣ]

39. ᾿Αλλ᾿ ἴσως καὶ αὐτοὶ μὴ δυνάμενοι πρὸς τὰ φανερὰ διαμάχεσθαι,
Ίσως όμως κι αυτοί, επειδή δεν μπορούν φανερά ν’ αντιμάχονται, δεν θ’
οὐκ ἀρνήσονται μὲν τὰ γεγραμμένα, προσδοκᾶν δὲ ταῦτα καὶ μηδέπω
αρνηθούν όσα λέει η Αγία Γραφή· θα υποστηρίξουν όμως ότι αυτά ακόμη τα
παραγεγενῆσθαι τὸν Θεὸν Λόγον διαβεβαιώσονται. Τοῦτο γὰρ ἄνω
περιμένουν να γίνουν, και θα βεβαιώσουν ότι δεν ήλθε ακόμη ο Λόγος του
καὶ κάτω θρυλλοῦντες, οὐκ ἐρυθριῶσιν ἀναιδευόμενοι πρὸς τὰ
Θεού. Αυτά τα διαδίδουν δεξιά κι αριστερά και δεν ντρέπονται που
φαινόμενα.
αμφισβητούν τα γεγονότα.

᾿Αλλὰ περὶ τούτου καὶ πρὸ πάντων μᾶλλον ἐλεγχθήσονται, οὐ παρ᾿
Γι’ αυτό όμως θα δεχθούν πάνω απ’ όλα σφοδρό έλεγχο, όχι από μας, αλλά
ἡμῶν, ἀλλὰ παρὰ τοῦ σοφωτάτου Δανιὴλ σημαίνοντος καὶ τὸν
από τον σοφότατο προφήτη Δανιήλ, ο οποίος καθορίζει και τον ακριβή
παρόντα καιρόν, καὶ τὴν θείαν τοῦ Σωτῆρος ἐπιδημίαν, λέγοντος·
χρόνο της θείας ενανθρωπήσεως του Σωτήρα· λέει συγκεκριμμένα:
"῾Εβδομήκοντα ἑβδομάδες συνετμήθησαν ἐπὶ τὸν λαόν σου, καὶ ἐπὶ τὴν
«Εβδομήντα εβδομάδες ορίστηκαν για το λαό σου και για την αγία πόλη σου,
πόλιν τὴν ἁγίαν, τοῦ συντελεσθῆναι ἁμαρτίαν, καὶ τοῦ σφραγισθῆναι
ώστε να συντελεστεί η παράβαση και να τελειώσουν όλες οι αμαρτίες·
ἁμαρτίας, καὶ ἀπαλεῖψαι τὰς ἀδικίας, καὶ τοῦ ἐξιλάσασθαι τὰς ἀδικίας,
ν’ απαλειφτούν οι αδικίες και να γίνει εξιλέωση για την ανομία·
καὶ τοῦ ἀγαγεῖν δικαιοσύνην αἰώνιον, καὶ τοῦ σφραγίσαι ὅρασιν καὶ
να εισαχθεί αιώνια δικαιοσύνη, να σφραγιστεί η όραση και η προφητεία και
προφήτην, καὶ τοῦ χρίσαι ἅγιον ἁγίων· καὶ γνώσῃ καὶ συνήσεις ἀπὸ
να χριστεί ο Άγιος των αγίων. Γνώρισε λοιπόν και εννόησε ότι από την έκδοση
ἐξόδου λόγου τοῦ ἀποκριθῆναι, καὶ τοῦ οἰκοδομῆσαι ᾿Ιερουσαλήμ, ἕως
του διατάγματος, για ν’ ανοικοδομηθεί πάλι η Ιερουσαλήμ, έως που θα έρθει
Χριστοῦ ἡγουμένου."
ο Χριστός Ηγήτορας…».

῎Ισως ἐπὶ τοῖς ἄλλοις κἂν προφάσεις εὑρίσκειν δύνανται, καὶ εἰς
Ίσως για τα άλλα να μπορούν να βρουν προφάσεις και ν’ αναβάλλουν για
μέλλοντα χρόνον ἀναβάλλεσθαι τὰ γεγραμμένα. Τί δὲ πρὸς ταῦτα
μελλοντικό χρόνο την εκπλήρωση των προφητειών. Γι’ αυτά όμως τί μπορεί να
λέγειν ἢ ὅλως ἀντωπῆσαι δύνανται; ὅπουγε καὶ ὁ Χριστὸς σημαίνεται,
πουν ή πώς να τ’ αντιμετωπίσουν; Εδώ ολοφάνερα προφητεύεται ο Χριστός,
καὶ ὁ χριόμενος οὐκ ἄνθρωπος ἁπλῶς ἀλλ᾿ ῞Αγιος ἁγίων εἶναι
και ο χριόμενος δεν ομολογείται απλός άνθρωπος αλλά Άγιος των αγίων·
καταγγέλλεται, καὶ ἕως τῆς παρουσίας αὐτοῦ ᾿Ιερουσαλὴμ συνίσταται,
η Ιερουσαλήμ υπάρχει έως την παρουσία του, και στο εξής σταματούν να
καὶ λοιπὸν παύεται προφήτης καὶ ὅρασις ἐν τῷ ᾿Ισραήλ.
υπάρχουν προφήτες και (μελλοντικά) οράματα στον Ισραήλ.

᾿Εχρίσθη πάλαι Δαβίδ, καὶ Σολομών, καὶ ᾿Εζεκίας, ἀλλὰ καὶ πάλιν
Χρίστηκε παλαιότερα ο Δαβίδ, ο Σολομών, ο Εζεκίας, αλλά και πάλι η
᾿Ιερουσαλὴμ καὶ ὁ τόπος συνειστήκει, καὶ προφῆται προεφήτευον, Γάδ,
Ιερουσαλήμ και ο τόπος της εξακολουθούσαν να υπάρχουν· οι προφήτες
καὶ ᾿Ασάφ, καὶ Νάθαν, καὶ μετ᾿ αὐτοὺς ῾Ησαΐας, καὶ ᾿Ωσῆε, καὶ ᾿Αμώς,
συνέχιζαν να προφητεύουν, όπως ο Γάδ, ο Ασάφ, ο Νάθαν, μετέπειτα ο Ησαΐας,
καὶ ἄλλοι. ῎Επειτα καὶ αὐτοὶ οἱ χρισθέντες ἄνθρωποι ἅγιοι ἐκλήθησαν,
ο Ωσηέ, ο Αμώς και άλλοι. Έπειτα κι αυτοί που χρίστηκαν ονομάστηκαν άγιοι
καὶ οὐχ ἅγιοι ἁγίων.
άνθρωποι, όχι όμως άγιοι των αγίων.

᾿Αλλ᾿ ἐὰν τὴν αἰχμαλωσίαν προβάλλωνται, καὶ δι᾿ αὐτὴν μὴ εἶναι
Αλλά, εάν προβάλλουν ως επιχείρημα την αιχμαλωσία και ισχυρίζονται ότι
λέγωσι τὴν ᾿Ιερουσαλήμ, τί καὶ περὶ τῶν προφητῶν ἂν εἴποιεν; καὶ
εξαιτίας της δεν θα υπάρχει η Ιερουσαλήμ, τί μπορούν να πουν και για τους
γὰρ πάλαι καταβαίνοντος τοῦ λαοῦ εἰς Βαβυλῶνα, ἦσαν ἐκεῖ Δανιὴλ
προφήτες (ότι δεν θα υπάρχουν); Διότι και παλαιότερα, όταν ο λαός εξοριζόταν
καὶ ῾Ιερεμίας· προεφήτευον δὲ ᾿Ιεζεκιὴλ καὶ ᾿Αγγαῖος καὶ Ζαχαρίας.
στη Βαβυλώνα, παρ’ όλ’ αυτά ήταν μαζί εκεί ο Δανιήλ και ο Ιερεμίας· και
προφήτευαν επίσης ο Ιεζεκιήλ, ο Αγγαίος και ο Ζαχαρίας.

[ΦΩΤΗΣ]

40. Οὐκοῦν μυθολογοῦσιν ᾿Ιουδαῖοι, καὶ παρόντα τὸν νῦν καιρὸν
Οι Ιουδαίοι, λοιπόν, λένε παραμύθια και ενώ (οι προφητείες) εκπληρώθηκαν
ὑπερτίθενται. Πότε γὰρ ἐπαύσατο προφήτης ἢ ὅρασις ἀπὸ τοῦ
στον παρόντα χρόνο, αυτοί τίς τοποθετούν στο μέλλον. Διότι, πότε έπαψαν οι
᾿Ισραήλ, εἰ μὴ νῦν ὅτε ὁ ῞Αγιος τῶν ἁγίων Χριστὸς παρεγένετο;
προφητείες και τα οράματα στον Ισραήλ παρά μόνον όταν ήλθε ο Χριστός, ο
σημεῖον γὰρ καὶ μέγα γνώρισμα τῆς τοῦ Θεοῦ Λόγου παρουσίας, τὸ
Άγιος των αγίων; Μεγάλη απόδειξη και γνώρισμα της παρουσίας του Λόγου
μηκέτι μήτε τὴν ᾿Ιερουσαλὴμ ἑστάναι, μήτε προφήτην ἐγερθῆναι, μήτε
του Θεού είναι ότι η Ιερουσαλήμ δεν θα υπάρχει πλέον ούτε προφήτης θ’
ὅρασιν ἀποκαλύπτεσθαι τούτοις, καὶ μάλα εἰκότως.
αναδειχθεί ούτε οράματα θ’ αποκαλύπτονται, και αυτά είναι πολύ φυσιολογικά.

᾿Ελθόντος γὰρ τοῦ σημαινομένου, τίς ἔτι χρεία τῶν σημαινόντων ἦν;
Διότι, αφού ήλθε αυτός, για τον οποίο λέγονταν οι προφητείες, τί χρειάζονται
Καὶ παρούσης τῆς ᾿Αληθείας, τίς ἔτι χρεία τῆς σκιᾶς ἦν; Διὰ τοῦτο γὰρ
πλέον αυτές; Όταν είναι παρούσα η Αλήθεια, τί χρειάζεται η σκιά της. Γι’ αυτό
καὶ προεφήτευον ἕως ἂν ἔλθῃ ἡ Αὐτοδικαιοσύνη καὶ ὁ λυτρούμενος τὰς
και δίκαια προφήτευαν έως ότου έλθει η ίδια η Δικαιοσύνη και ο Λυτρωτής
πάντων ἁμαρτίας. Διὰ τοῦτο καὶ ᾿Ιερουσαλὴμ ἐπὶ τοσοῦτον
των αμαρτιών όλων. Και η Ιερουσαλήμ υπήρχε για τόσο καιρό, για να
συνειστήκει, ἵν᾿ ἐκεῖ προμελετῶσι τῆς ἀληθείας τοὺς τύπους.
προσχεδιάζονται εκεί οι προτυπώσεις της αλήθειας.

Παρόντος τοίνυν τοῦ ῾Αγίου τῶν ἁγίων, εἰκότως ἐσφραγίσθη καὶ
Όταν λοιπόν ήρθε ο Άγιος των αγίων, εύλογα σταμάτησαν και τα οράματα και
ὅρασις καὶ προφητεία, καὶ ἡ τῆς ᾿Ιερουσαλὴμ βασιλεία πέπαυται. ᾿Επὶ
οι προφητείες· και καταργήθηκε η βασιλεία της Ιερουσαλήμ. Μέχρι τότε
τοσοῦτον γὰρ ἐχρίοντο παρ᾿ αὐτοῖς βασιλεῖς, ἕως ἂν ἐχρίσθη ὁ ῞Αγιος
χρίονταν σ’ αυτούς βασιλείς, έως ότου χρίστηκε ο Άγιος των αγίων.
τῶν ἁγίων· καὶ Μωϋσῆς δὲ ἕως αὐτοῦ τὴν ᾿Ιουδαίων ἵστασθαι
Και ο Μωϋσής προφητεύει ότι θα υφίσταται η βασιλεία των Ιουδαίων μέχρι
βασιλείαν προφητεύει λέγων· "Οὐκ ἐκλείψει ἄρχων ἐξ ᾿Ιούδα, καὶ
αυτόν (το Χριστό), λέγοντας: «Δεν θα λείψει άρχοντας από τη φυλή του Ιούδα
ἡγούμενος ἐκ τῶν μηρῶν αὐτοῦ, ἕως ἂν ἔλθῃ τὰ ἀποκείμενα αὐτῷ,
και Ηγήτορας από τη γενιά του, έως ότου έλθει ο αναμενόμενος· αυτός θα
καὶ αὐτὸς προσδοκία ἐθνῶν."
είναι η προσδοκία των εθνών».

῞Οθεν καὶ αὐτὸς ὁ Σωτὴρ ἐβόα λέγων· "῾Ο νόμος καὶ οἱ προφῆται ἕως
Γι’ αυτό και ο ίδιος ο Σωτήρας έλεγε ξεκάθαρα: «Ο νόμος και οι προφήτες
᾿Ιωάννου προεφήτευσαν." Εἰ μὲν οὖν ἐστὶ παρὰ ᾿Ιουδαίοις νῦν
είχαν ισχύ έως τον Ιωάννη (Πρόδρομο)». Εάν, λοιπόν, υπάρχει τώρα στους
βασιλεὺς ἢ προφήτης ἢ ὅρασις, καλῶς ἀρνοῦνται τὸν ἐλθόντα
Ιουδαίους βασιλιάς, προφήτης ή όραμα, καλά κάνουν και αρνούνται το Χριστό
Χριστόν. Εἰ δὲ μήτε βασιλεὺς μήτε ὅρασις, ἀλλ᾿ ἐσφράγισται λοιπὸν καὶ
που ήλθε. Εάν όμως δεν έχουν ούτε βασιλιά ούτε οράματα, αλλά έχει
πᾶσα προφητεία, καὶ ἡ πόλις καὶ ὁ ναὸς ἑάλω, τί τοσοῦτον ἀσεβοῦσι
σταματήσει κάθε προφητεία και έχει κυριευθεί η πόλη και ο ναός (του
καὶ παραβαίνουσιν, ὡς τὰ μὲν γενόμενα ὁρᾶν, τὸν δὲ ταῦτα
Σολομώντα), γιατί τόσο ασεβούν και γίνονται παραβάτες; Ενώ βλέπουν
πεποιηκότα Χριστὸν ἀρνεῖσθαι;
καθαρά τα γεγονότα, τον Χριστό όμως που τα κάνει τον αρνούνται.

τί δὲ καὶ τοὺς ἀπὸ τῶν ἐθνῶν θεωροῦντες καταλιμπάνοντας τὰ
Και ενώ βλέπουν τους ειδωλολάτρες να εγκαταλείπουν τα είδωλα και να
εἴδωλα, καὶ ἐπὶ τὸν Θεὸν ᾿Ισραὴλ διὰ τοῦ Χριστοῦ ἔχοντας τὴν ἐλπίδα,
ελπίζουν μέσω του Χριστού στο Θεό του Ισραήλ, γιατί αρνούνται τον
ἀρνοῦνται τὸν ἐκ τῆς ῥίζης ᾿Ιεσσαὶ κατὰ σάρκα γενόμενον Χριστὸν καὶ
Χριστό που σαρκώθηκε από τη γενιά του Ιεσσαί και είναι στο εξής ο βασιλιάς
βασιλεύοντα λοιπόν; εἰ μὲν γὰρ ἄλλον ἐθρήσκευον τὰ ἔθνη θεόν, ἀλλὰ
τους; Διότι, εάν οι ειδωλολάτρες λάτρευαν άλλο θεό και δεν πίστευαν το Θεό
μὴ τὸν Θεὸν ᾿Αβραὰμ καὶ ᾿Ισαὰκ καὶ ᾿Ιακὼβ καὶ Μωϋσέως ὡμολόγουν,
του Αβραάμ, του Ισαάκ, του Ιακώβ και του Μωϋσή, καλά θα έκαναν πάλι και
καλῶς ἂν πάλιν προεφασίζοντο μὴ ἐληλυθέναι τὸν Θεόν.
θα προφασίζονταν ότι δεν σαρκώθηκε ο αληθινός Θεός.

Εἰ δὲ τὸν Μωϋσῇ δεδωκότα τὸν νόμον καὶ τῷ ᾿Αβραὰμ
Εάν όμως οι ειδωλολάτρες προσκυνούν το Θεό που έδωσε το νόμο στον
ἐπαγγειλάμενον Θεόν, καὶ οὗ τὸν λόγον ἠτίμασαν ᾿Ιουδαῖοι, τοῦτον
Μωϋσή και τις υποσχέσεις στον Αβραάμ, και του οποίου το λόγο οι Ιουδαίοι
τὰ ἔθνη σέβουσι, διὰ τί μὴ γινώσκουσι, μᾶλλον δὲ διὰ τί ἑκόντες
τον περιφρόνησαν, γιατί δεν γνωρίζουν ή, καλύτερα, γιατί με τη θέλησή τους
παρορῶσιν, ὅτι ὁ προφητευόμενος ὑπὸ τῶν γραφῶν Κύριος ἐπέλαμψε
παραβλέπουν ότι ο Κύριος, τον οποίο προφήτευσαν οι Γραφές, έλαμψε στον
τῇ οἰκουμένῃ καὶ ἐπεφάνη σωματικῶς αὐτῇ, καθὼς εἶπεν ἡ γραφή·
κόσμο και φανερώθηκε με σώμα σ’ αυτόν, όπως το είπε η Αγία Γραφή:
"Κύριος ὁ Θεὸς ἐπέφανεν ἡμῖν", καὶ πάλιν· "᾿Εξαπέστειλε τὸν Λόγον
«Ο Θεός Κύριος φανερώθηκε σε μας»· και αλλού λέει: «Έστειλε στη γη το
αὐτοῦ καὶ ἰάσατο αὐτούς", καὶ πάλιν· "Οὐ πρέσβυς, οὐκ ἄγγελος, ἀλλ᾿
Λόγο του και τους θεράπευσε»· και αλλού πάλι λέει: «Όχι πρεσβευτής ούτε
αὐτὸς ὁ Κύριος ἔσωσεν αὐτούς."
αγγελιαφόρος αλλά ο ίδιος ο Κύριος τους έσωσε»;

῞Ομοιον δὲ πάσχουσιν, ὡς εἴ τις παραπεπληγὼς τὴν διάνοιαν, τὴν μὲν
Παθαίνουν κάτι παρόμοιο με έναν που είναι διανοητικά ανάπηρος: ενώ βλέπει
γῆν φωτιζομένην ὑπὸ τοῦ ἡλίου βλέποι, τὸν δὲ ταύτην φωτίζοντα
τη γη να φωτίζεται από τον ήλιο, αρνείται όμως τον ήλιο που τη φωτίζει.
ἥλιον ἀρνεῖται. Τί γὰρ καὶ πλεῖον ἐλθὼν ὁ προσδοκώμενος παρ᾿ αὐτοῖς
Διότι, τί περισσότερο μπορεί να κάνει αυτός τον οποίο εκείνοι προσδοκούν να
ἔχει ποιῆσαι; Καλέσαι τὰ ἔθνη; ᾿Αλλ᾿ ἔφθασαν κληθῆναι. ᾿Αλλὰ παῦσαι
έλθει; Να προσκαλέσει τα έθνη; Αλλά πρόφθασαν να κληθούν. Να σταματήσει
προφήτην, καὶ βασιλέα, καὶ ὅρασιν; Γέγονεν ἤδη καὶ τοῦτο. Τὴν
τις προφητείες, τη βασιλεία, τα οράματα; Κι αυτό ήδη έχει γίνει. Μήπως να
εἰδώλων ἀθεότητα διελέγξαι; Διηλέγχθη ἤδη καὶ κατεγνώσθη. ᾿Αλλὰ
ελέγξει την αθεΐα των ειδώλων; Ελέγχθηκε ήδη και έχει καταδικαστεί. Αλλά
τὸν θάνατον καταργῆσαι; Κατήργηται ἤδη.
μήπως να καταργήσει το θάνατο; Ήδη έχει καταργηθεί.

Τί τοίνυν οὐ γέγονεν, ὃ δεῖ τὸν Χριστὸν ποιῆσαι; ἢ τί περιλείπεται, ὃ
Τί, λοιπόν, δεν έχει γίνει και πρέπει να το κάνει ο Χριστός; Τί λείπει, για να
μὴ πεπλήρωται, ἵνα νῦν χαίρωσιν ᾿Ιουδαῖοι καὶ ἀπιστῶσιν; Εἰ γὰρ δή,
συμπληρωθεί; ώστε, να μη χαιρεκακούν οι Ιουδαίοι και απιστούν; Διότι εάν,
ὥσπερ οὖν καὶ ὁρῶμεν, οὔτε βασιλεύς, οὔτε προφήτης, οὔτε
πράγμα που και το βλέπουμε, δεν υπάρχει σ’ αυτούς ούτε βασιλιάς ούτε
᾿Ιερουσαλήμ, οὔτε θυσία, οὔτε ὅρασίς ἐστι παρ᾿ αὐτοῖς· ἀλλὰ καὶ πᾶσα
προφήτης ούτε Ιερουσαλήμ ούτε θυσίες ούτε οράματα· αλλά, έχει γεμίσει όλη
πεπλήρωται ἡ γῆ τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ, καὶ οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν
η γη τη γνώση του Θεού· και οι ειδωλολάτρες αφήνουν την αθεΐα των
καταλιμπάνοντες τὴν ἀθεότητα, λοιπὸν πρὸς τὸν Θεὸν ᾿Αβραὰμ
ειδώλων και καταφεύγουν προς το Θεό του Αβραάμ, με την πίστη στο Λόγο,
καταφεύγουσι διὰ τοῦ Λόγου, τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ·
δηλαδή τον Κύριό μας Ιησού Χριστό. Μετά απ’ όλ’ αυτά, είναι ολοφάνερο,
δῆλον ἂν εἴη καὶ τοῖς λίαν ἀναισχυντοῦσιν ἐληλυθέναι τὸν Χριστόν,
ακόμη και στους πιο ξεδιάντροπους, ότι έχει έλθει στη γη ο Χριστός·
καὶ αὐτὸν πάντας ἁπλῶς τῷ ἑαυτοῦ φωτὶ καταλάμψαντα, καὶ
έχει φωτίσει με το φως του όλους γενικά και δίδαξε την αληθινή θεία
διδάξαντα περὶ τοῦ ἑαυτοῦ Πατρὸς τὴν ἀληθῆ καὶ θείαν διδασκαλίαν.
διδασκαλία για τον Πατέρα του.

᾿Ιουδαίους μὲν οὖν ἄν τις ἐκ τούτων καὶ τῶν πλειόνων παρὰ τῶν
Μ’ αυτά, λοιπόν, και με άλλα περισσότερα επιχειρήματα, που περιέχει η Αγία
θείων γραφῶν εἰκότως ἐλέγξειεν.
Γραφή, εύλογα μπορεί κάποιος να ελέγξει τους Ιουδαίους.